Ôn tập Pháp luật xã hội chủ nghĩa

PHẦN II:  ÔN TẬP PHÁP LUẬT XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

Câu 18: Bản chất của PL.

Câu 20: Bản chất và đặc trưng của PL XHCN

Câu 21 . Vai trò của pháp luật XHCN

Câu 22 - Khái niệm, đặc điểm, cấu trúc, phân loại Quy phạm  PL XHCN

Câu 23: Khái niệm, đặc điểm và cấu thành QHPL

Câu 24. Sự kiện pháp lý

Câu 25 -  Khái niệm, đặc điểm, chức năng của YTPL

Câu 26 – Mối quan hệ giữa YTPL và PL XHCN, Giáo dục YTPL.

Câu 27-  Điều chỉnh pháp luật, Cơ chế điều chỉnh pháp

Câu 28: Khái niệm, đặc điểm và căn cứ phân chia HTPL XHCN 

CHUYÊN ĐỀ 8: BẢN CHẤT VÀ NHỮNG ĐẶC TRƯNG CỦA PHÁP LUẬT XHCN

Câu 18: Bản chất của PL. Lieân heä vôùi baûn chaát Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam hieän nay. Liên hệ bản chất pháp luật xã hội chủ nghĩa.

a.Đặt vấn đề:

Pháp luật và nhà nước là hai phạm trù thuộc về kiến trúc thượng tầng. Bất kỳ nhà nước nào trong quá trình tồn tại và phát triển cũng đều coi pháp luật là một công cụ quan trọng để bảo vệ quyền thống trị của giai cấp thống trị trong xã hội. Pháp luật đó là hệ thống các quy tắc xử sự do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện, thể.hiện ý chí của giai cấp thống trị trong xã hội, là nhân tô điều chỉnh các quan hệ xã hội.

Học thuyết Mac – Lenin về NN và PL là học thuyết mà lần đầu tiên trong lịch sử đã giải thích một cách đúng đăn, khoa học về bản chất của PL và những mối quan hệ của nó với các hiện tượng khác trong xã hội có giai cấp.

PL là hệ thống các quy tắc xử xự của con người do NN ban hành và bảo đảm thực hiện. Thể hiện ý chí của giai cấp cầm quyền trong xã hội và do điều kiện kinh tế xã hội quy định là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội.

Quy tắc xử xự là những quy ước ấn định cho sự hoạt động của con người. Cho phép con người được làm gì, không được làm gì và phải làm gì trong những điều kiện nhất định. Hệ thống các quy tắc xử xự do NN ban hành luôn thống nhất với nhau và tạo thành một hệ thống PL của NN.

b.Bản chất của PL:

Thứ nhất, PL luôn mang tính giai cấp:

Theo học thuyết Mac – Lenin, PL chỉ tồn tại và phát triển trong xã hội có giai cấp. Bản chất của PL thể hiện ở tính giai cấp của nó, không có “PL tự nhiên” hay PL không mang tính giai cấp. Tính giai cấp của PL được thể hiện PL thể hiện ý chí NN của giai cấp thống trị và được NN của giai cấp thống trị bảo đảm thực hiện:

-Một là, PL thể hiện ý chí NN của giai cấp thống trị. Giai cấp thống trị nắm trong tay quyền lực, giai cấp thống trị thông qua NN để thể hiện ý chí của giai cấp mình một cách tập trung, thống nhất và hợp pháp hóa thành ý chí của NN. Ý chí đó được cụ thể hóa trong các văn bản PL (quy tắc xử sự) do các cơ quan có thẩm quyền của NN ban hành. Mac và Angghen khi nghiên cứu về PL tư sản đã đi đến kết luận: “PL tư sản chẳng qua chỉ là ý chí của giai cấp tư sản được đề lên thành luật, cái ý chí mà nội dung của nó là do điều kiện sinh hoạt vật chất của giai cấp tư sản quyết định.”. Trong xã hội có giai cấp tồn tại nhiều loại quy phạm khác nhau, thể hiện ý chí và nguyện vọng của các giai cấp, các lực lượng xã hội khác nhau, nhưng chỉ có một hệ thống PL thống nhất chung cho toàn xã hội.

Tính giai cấp của PL còn thể hiện ở mục đích điều chỉnh các quan hệ xã hội. Mục đích của PL trước hết nhằm điều chỉnh quan hệ giữa các giai cấp, tầng lớp trong xã hội. Vì vậy, PL là nhân tố để điều chỉnh về mặt giai cấp các quan hệ xã hội nhằm hướng các quan hệ xã hội phát triển theo một “trật tự” phù hợp với ý chí của giai cấp thống trị, bảo vệ và củng cố địa vị của giai cấp thống nhất. Với ý nghĩa đó, PL chính là công cụ để thực hiện sự thống trị giai cấp.

Bản chất giai cấp là thuộc tính chung của bất kỳ kiểu PL nào nhưng mỗi kiểu PL lại có những nét riêng và cách biểu hiện riêng. Ví dụ: PL chủ nô công khai quy định quyền lực vô hạn của chủ nô, tình trạng vô quyền của nô lệ. PL phong kiến công khai quy định đặc quyền, đặc lợi của địa chủ phong kiến, cũng như quy định các chế tài hà khắc dã man để đàn áp nhân dân lao động. Trong PL tư sản bản chất giai cấp được thể hiện một cách thận trọng, tinh vi dưới nhiều hình thức như quy định về mặt pháp lý những quyền tự do, dân chủ… nhưng thực chất PL tư sản luôn thể hiện ý chí của giai cấp tư sản và mục đích trước hết nhầm phục vụ lợi ích của giai cấp tư sản. PL XHCN thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, là công cụ để xây dựng một xã hội mới trong đó mọi người đều sống tự do, bình đẳng, công bằng xã hội được đảm bảo.

Bản chất thứ hai , PL do NN, đại diện chính thức của xã hội ban hành nên PL còn mang tính chất xã hội to lớn.

PL do NN là đại diện chính thức của toàn xã hội nên còn thể hiện ý chí nguyện vọng và lợi ích của các giai tầng khác trong xã hội, vì vậy PL mang tính xã hội. Các quy phạm PL là kết quả của quá trình “ chọn lọc tự nhiên” trong xã hội: các chủ thể có nhiều cách xử sự khác nhau , NN ghi nhận những xử sự hợp lý, khách quan, tức là xử sự phù hợp với lợi ích của số đông trong xã hội, được số đông trong xã hội chấp nhận . NN thể chế hoá xử sự ấy thành các QPPL. Đó là những phản ánh chân lý khách quan. QPPL vừa là thước đo hành vi của con người, vừa là công cụ để kiểm nghiệm các quá trình, hiện tượng XH, là công cụ để nhận thức XH và điều chỉnh các quan hệ XH.

Muốn gì thì muốn, PL của bất cứ NN nào không chỉ ôm tất cả vào mình mà phải tính đến lợi ích của các giai tầng khác. NN nước nào ôm tất cả vào mình, không sớm thì muộn NN ấy sẽ diệt vong.

Ví dụ: PL tư sản ở giai đoạn đầu, sau khi cách mạng tư sản thắng lợi, bên cạnh việc thể hiện ý chí của giai cấp tư sản còn thể hiện nguyện vọng dân chủ và lợi ích của nhiều tầng lớp khác trong xã hội.

Trong quá trình phát triển tiếp theo, tuỳ theo tình hình cụ thể, giai cấp tư sản đã điều chỉnh mức độ thể hiện đó theo ý chí của mình để PL có thể “thích ứng” với điều kiện và bối cảnh xã hội cụ thể.

Đối với PL XHCN cũng vậy, bên cạnh việc PL thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng, trong những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của mỗi thời kỳ (mỗi giai đoạn nhất định của quá trình phát triển) cũng phải tính đến ý chí và lợi ích của các tầng lớp khác.

Ví dụ: Nhà nước CHXHCNVN ban hành các luật đàu tư nước ngoài, luật lao động, luật doanh nghiệp đã tính đến lợi ích của các giai tầng khác trong xã hội. Có thế nói, nếu pháp luật của nhà nước không tính đến lợi ích của các giai cấp tầng lớp khác trong xã hội thì nhà nước không thể duy trì trật tự xã hội được, sớm hay muộn, nhà nước đó cũng tiêu vong.

- Bản chất thứ  3, PL còn thể hiện bản chất xã hội thông qua tính dân tộc và tính mở.

PL của mỗi nước muốn được người dân chấp nhận thì nó phải được xây dựng trên nền tảng dân tộc, thấm nhuần tính dân tộc. Nó phải phản ánh được những phong tục, tập quán, đặc điểm lịch sử, điều kiện địa lý và trình độ văn minh, văn hoá của dân tộc. PL còn thể hiện tính mở, sẵn sàng tiếp nhận những thành tựu của nền văn minh, văn hoá pháp lý của nhân loại. Tính xã hội, tính dân tộc và tính mở của PL không mâu thuẫn với tính giai cấp mà còn hỗ trợ, bổ sung cho tính giai cấp.

Như vậy, pháp luật là một hiện tượng vừa mang tính giai cấp lại vừa thể hiện tính xã hội. Hai thuộc tính này có mối liên hệ mật thiết với nhau. Xét theo quan điểm hệ thống, không có pháp luật chỉ thể hiện duy nhất tính giai cấp; ngược lại, cũng không có pháp luật chỉ thể hiện tính xã hội.

Tuy nhiên mức độ đậm, nhạt của hai tính chất đó của pháp luật rất khác nhau và thường hay biến đổi tùy thuộc vào điều kiện kinh tế, xã hội, đạo đức, quan điểm, đường lối và các trào lưu chính trị xã hội trong mỗi nước, ở một thời kỳ lịch sử nhất định.

Từ những phân tích  trên có thể định nghĩa PL là hệ thống các quy tắc xử sự do NN ban hành và bảo đảm thực hiện, thể hiện ý chí của giai cấp thống trị trong xã hội, là nhân tố điều chỉnh các quan hệ xã hội.

d. Liên hệ bản chất pháp luật xã hội chủ nghĩa:

Xét ở góc độ chung, cũng như các kiểu pháp luật khác, pháp luật xã hội chủ nghĩa có bản chất vừa thể hiện tính giai cấp vừa thể hiện tính xã hội và cũng có những đặc trưng cơ bản của pháp luật nói chung. Tuy nhiên, vì xuất phát từ cơ sở kinh tế chính trị, xã hội, văn hóa và hệ tư tưởng trong chủ nghĩa xã hội, cho nên pháp luật xã hội chủ nghĩa có những đặc thù riêng.

Pháp luật xã hội chủ nghĩa là kiểu pháp luật mới có bản chất khác với bản chất của các kiểu pháp luật trước nó và có vai trò rất quan trọng trong đời sống xã hội xã hội chủ nghĩa.Nếu như các kiểu pháp luật trước đó đều có chung bản chất là thể hiện ý chí của thiểu số giai cấp bóc lột, là công cụ để bảo vệ lợi ích của giai cấp đó. Trái lại, pháp luật xã hội chủ nghĩa thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, là số đông, chiếm tuyệt đại đa số trong dân cư. Pháp luật xã hội chủ nghĩa "là pháp luật thực sự dân chủ vì nó bảo vệ quyền tự do, dân chủ rộng rãi cho nhân dân lao động".

Như vậy, pháp luật luôn thể hiện bản chất của mình thống nhất qua tính giai cấp và tính xã hội trong đó tính giai cấp thể hiện rõ nét nhất bản chất của pháp luật. Các kiểu pháp luật tuy khác nhau về bản chất nhưng không thể không có pháp luật không thể hiện bản chất được. Do đó, bản chất của pháp luật là một vấn đề quan trong khi nghiên cứu pháp luật.

Câu  20: Bản chất và đặc trưng của PL XHCN

1. Bản chất của PL XHCN

Sau khi cách mạng vô sản thành công, giai cấp công nhân và nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng tiến hành xây dựng hệ thống PL XHCN nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội trong thời kỳ mới và làm công cụ đắc lực cho sự nghiệp xây dựng CNXH.

Cũng như NN, PL XHCN sẽ tồn tại trong suốt thời kỳ quá độ đi lên CNXH. Đó là vấn đề có tính quy luật.

Pháp luật XHCN là hệ thống các quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung do NN XHCN ban hành để điều chỉnh các quan hệ XH phù hợp với lợi ích giai cấp công nhân và nhân dân lao động.

PL CNXH cũng như các kiểu PL khác đều có tính giai cấp và tính xã hội. Tính giai cấp và tính xã hội của PL XHCN là thống nhất. Tính giai cấp và tính XH đó biểu hiện như sau:

a- Tính giai cấp XHCN là tính giai cấp công nhân

- Giai cấp công nhân là giai cấp cách mạng nhất, đại diện cho phương thức sản xuất XH tiến bộ nhất, giai cấp công nhân có sứ mệnh lịch sử là lãnh đạo các tầng lớp nhân dân lao động đấu tranh giải phóng giai cấp, xóa bỏ bóc lột, xây dựng XH XHCN.

- Giai cấp công nhân lãnh đạo NN XHCN và sử dụng Pl XHCN để thực hiện sứ mệnh lịch sử đó.

- Vì vậy, PL XHCN trước hết phải thể hiện lập trường, quan điểm của giai cấp công nhân, đó chính là lập trường của Đảng tiền phong của giai cấp công nhân. Giai cấp công nhân thông qua Đảng tiền phong của mình đề ra đường lối, chủ trương, chính sách phát triển kinh tế-XH. PL XHCN phải thể chế hóa duong972 lố, chính sách của Đảng thành các quy tắc xử sự chung mang ý chí NN, là công cụ điều chỉnh các quan hệ xã hội phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ mà Đảng đề ra.

b- Pháp luật XHCN có tính nhân dân sâu sắc và gắn liền với tính giai cấp công nhân

- Trong NN XHCN, tất cả quyền lực NN thuộc về nhân dân, nòng cốt là liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dâng và đội ngũ trí thức.

- NN XHCN thể hiện hóa ý chí của nhân dân lao động thành pháp luật. Ý chí NN được thể hiện trong PL XHCN là ý chí thống nhất của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, xuất phát từ lợi ích thống nhất của giai cấp công nhân và tất cả các tầng lớp nhân dân lao động khác.

- Tuy nhiên, không nên đồng nhất tính giai cấp công nhân và tính nhân dân của PL XHCN, tương tự, cũng không nên đồng nhất tính giai cấp công nhân và tính nhân dân của NN XHCN. Tính giai cấp công nhân là nói đến ý chí của giai cấp lãnh đạo được phản ánh trong pháp luật, nó có tính chất tiên phong và quyết định nội dung tính nhân dân. Mức độ hòa nhập của tính giai cấp công nhân với tính nhân dân phụ thuộc vào nhiệm vụ chính trị, kinh tế-XH của từng thời kỳ phát triển nhất định.

c- Pháp luật XHCN có tính dân tộc sâu sắc

Về bản chất, NN XHCN là NN của khối đại đoàn kết toàn dân, là công cụ bảo vệ lợi ích của tất cả các dân tộc theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin. Lợi ích giai cấp và lợi ích dân tộc là thống nhất. Pháp luật của NN đó phải thể hiện ý chí, nguyện vọng và lợi ích của cả dân tộc, là phương tiện thể chế hóa chính sách dân tộc của giai cấp công nhân.

Đại đoàn kết là tất yếu trong sự nghiệp xây dựng CNXH. Pháp luật XHCN phải phản ánh sự tất yếu khách quan đó. Pháp luật XHCN là nền tảng pháp lý để thực hiện chính sách đại đoàn kết và bình đẳng dân tộc, bảo đảm phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của tất cả các dân tộc. Pháp luật XHCN là công cụ đấu tranh với những biểu hiện phân biệt, kỳ thị dân tộc, chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc.

Ở Việt Nam, NN CHCNXH VN là thành quả đấu tranh cách mạng lâu dài giành độc lập dân tộc đầy hy sinh, gian khổ của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Pháp luật XHCN VN phải điều chỉnh các quan hệ XH nhằm đảm bảo lợi ích của tất cả các dân tộc VN, phù hợp với điều kiện lịch sử, văn hóa và truyền thống của các dân tộc trong cộng đồng dân tộc VN, không mâu thuẫn chung của toàn dân tộc, bảo đảm khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Ngoài ra, trong thế giới hiện đại, NN cũng như PL của các quốc gia càng chịu sự chi phối bởi sự phát triển chung của nhân loại, sự hội nhập và giao thoa giữa các nền văn hóa,... Mặc dù các thể chế chính trị-XH khác nhau, nội luật của tứng quốc giai không thể không tính đến các nguyên tắc và điều khoản của PL quốc tế, cho nên pháp luật ngày càng mang tế quốc tế hay tính toàn cầu, nhiều giá trị chung của nhân loại ngày càng được phản ánh trong hệ thống pháp luật khác nhau.

Tóm lại: PL XHCN là kiểu PL tiến bộ nhất trong lịch sử, là kiểu PL phản ánh đầy đủ nhất ý chí và lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.

 

  2. Đặc trưng của PL XHCN

  Sau khi cách mạng vô sản thành công, giai cấp công nhân và nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng tiến hành xây dựng hệ thống PL XHCN nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội trong thời kỳ mới và làm công cụ đắc lực cho sự nghiệp xây dựng CNXH.

Cũng như NN, PL XHCN sẽ tồn tại trong suốt thời kỳ quá độ đi lên CNXH. Đó là vấn đề có tính quy luật.

Pháp luật XHCN là hệ thống các quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung do NN XHCN ban hành để điều chỉnh các quan hệ XH phù hợp với lợi ích giai cấp công nhân và nhân dân lao động.

Xét ở góc độ chung, cũng như các kiểu PL khác có bản chất vừa thể hiện tính giai cấp, vừa thể hiện tính xã hội và cũng có những đặc trưng cơ bản của PL nói chung. Tuy nhiên, vì xuất phát từ cơ sở kinh tế, xã hội, văn hóa và hệ tư tưởng trong chủ nghĩa xã hội, nên PL XHCN có những đặc thù riêng.

PL xã hội chủ nghĩa là kiểu PL mới có bản chất khác với bản chất của các kiểu PL trước nó và có vai trò rất quan trọng trong đời sống xã hội XHCN.

PL XHCN thể hiện ở những đặc trưng sau đây:

a. PL XHCN là hệ thống các quy tắc xử sự có tính thống nhất nội tại cao.

- Tröôùc heát noùi ñeán phaùp luaät laø noùi ñeán tính heä thoáng cuûa noù.

  + Tính heä thoáng cuûa phaùp luaät moät maët noùi leân söï ña daïng cuûa caùc loaïi quy phaïm phaùp luaät do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh trong nhöõng thôøi ñieåm nhaát ñònh ñeå ñieàu chænh caùc loaïi quan heä xaõ hoäi töông öùng treân caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi.

  + Maët khaùc, maëc duø coù nhieàu loaïi quy phaïm khaùc nhau, nhöng taát caû ñeàu thoáng nhaát vôùi nhau, bôûi vì chuùng ñeàu coù chung moät baûn chaát. Phaùp luaät khoâng phaûi laø con soá coäng ñôn giaûn caùc quy phaïm caù bieät ñôn leû, maø laø moät heä thoáng caùc quy phaïm ñoàng boä.

- PL xã hội chủ nghĩa bao gồm các quy phạm PL có mối liên hệ mật thiết với nhau tạo thành một hệ thống thống nhất hơn bất kỳ một kiểu PL nào khác. Điều đó xuất phát từ những nguyên nhân sau đây:

+ Thứ nhất, PL XHCN xuất phát từ bản chất NN XHCN với rất nhiều quan hệ xã hội trên các lĩnh vực của đời sống xã hội cần phải điều chỉnh, cần phải tạo ra, do đó tương ứng với nó có rất nhiều quy phạm PL quy định xử sự của chủ thể trong những trường hợp nhất định

Ví dụ: Tội thông gian gây hậu quả nghiêm trọng trước đây là tội phạm, nhưng hiện nay Bộ luật hình sự không quy định. Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng trước đây không quy định, nay Bộ luật hình sự quy định là tội phạm.

+ Thứ hai, PL XHCN được xây dựng trên cơ sở của quan hệ kinh tế xã hội chủ nghĩa. Trong thời kỳ quá độ, mặc dù nền kinh tế còn nhiều thành phần nhưng dưới sự đinh hướng của kinh tế quốc doanh, điều tiết của NN, cùng sự tác động qua lại của các hình thức sở hữu, nền kinh tế XHCN đó vẫn phát triển theo xu hướng ngày càng thống nhất. điều đó quyết định tính thống nhất và xu hướng phát triển thống nhất của PL XHCN.

+ Thứ ba, PL XHCN được ban hành bởi NN XHCN có một Đảng duy nhất lãnh đạo. Đảng đó là lực lượng duy nhất của đại bộ phận nhân dân trong xã hội lãnh đạo NN nên có đường lối phát triển nhất quán, xuất phát từ sự nhất quán đó, PL XHCN thể hiện ý chí của một đảng cầm quyền nên đảm bảo tính thống nhất.

Ngoài ra, NN XHCN tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tất cả quyền lực NN thuộc về nhân dân. Trong đó Quốc hội là cơ quan có quyền lập pháp, vì vậy PL XHCN  khi ban hành sẽ được đảm bảo tính thống nhất trong các văn bản quy phạm PL.

b. PL xã hội chủ nghĩa thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và đông đảo nhân dân lao động, do Đảng của gccn lãnh đạo

- Đây là điểm khác nhau cơ bản của PL xã hội chủ nghĩa đối với các kiểu PL khác.

- PL xã hội chủ nghĩa cũng giống như các kiểu PL khác là thể hiện ý chí của giai cấp cầm quyền và là công cụ bảo vệ lợi ích của giai cấp cầm quyền. Tuy nhiên, nếu như các kiểu PL trước đều có một đặc điểm chung là bảo vệ cho quyền lợi của một thiểu số giai cấp bóc lột thì PL xã hội chủ nghĩa “là PL thực sự dân chủ vì nó bảo vệ quyền tự do, dân chủ rộng rãi cho nhân dân lao động”, là số đông, chiếm đại đa số trong dân cư. Điều đó vì:

+ PL xhcn thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, được ban hành bởi NN xã hội chủ nghĩa, bản chất của NN xã hội chủ nghĩa là NN dân chủ, tất cả quyền lực thuộc về nhân dân.

+ Mục đích điều chỉnh các quan hệ xã hội của PL XHCN nhằm thiết lập một trật tự phù hợp lợi ích của cấp công nhân và nhân dân lao động, bảo vệ lợi ích của tuyệt đại đa số người trong xã hội.

Vì những lý do đó, phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa deã ñöôïc ñoâng ñaûo quaàn chuùng toân troïng vaø thöïc hieän moät caùch ñaày ñuû vaø töï giaùc. Tuy nhieân, trong thôøi kyø quaù ñoä tuøy thuoäc vaøo tình hình cuï theå cuûa söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, söï thoáng nhaát vaø chöa thoáng nhaát veà lôïi ích cuûa caùc taàng lôùp xaõ hoäi khaùc nhau, vieäc theå hieän yù chí ñoù cuõng phaûi tínhnhöõng yeáu toá, ñieàu kieän vaø söï khaùc nhau ñoù.

c. PL XHCN do NN XHCN, NN dân chủ, thể hiện quyền lực của đông đảo nhân dân lao động ban hành và bảo đảm thực hiện, vì vậy, nó là phương tiện để phản ánh và bảo vệ quyền lực nhân dân bảo đảm sự thống nhất giữa tính giai cấp, tính nhân dân và tính dân tộc

Giống như các kiểu PL khác, PL XHCN cũng do NN ban hành và đảm bảo thực hiện, vì vậy PL XHCN cũng là những quy tắc xử sự có tính bắt buộc chung, được đảm bảo bằng sức mạnh cưỡng chế của NN. Đặc điểm này phản ánh tính chất đặc thù riêng của tất cả các kiểu PL: PL bao giờ cũng thể hiện ý chí của NN, hình thành bằng con đường NN và tác động đến tất cả mọi người trong xã hội.

Moïi quy taéc xöû söï khoâng do nhaø nöôùc ban haønh hay uûy quyeàn ñeàu khoâng phaûi laø phaùp luaät. Trong xaõ hoäi coù nhieàu loaïi quy phaïm xaõ hoäi khaùc nhau, nhöng chæ moät heä thoáng phaùp luaät duy nhaát.

Vì phaùp luaät do nhaø nöôùc ban haønh, cho neân noù coù phaïm vi taùc ñoäng roäng lôùn nhaát, tôùi taát caû moïi ngöôøi trong xaõ hoäi. Phaùp luaät ñöôïc nhaø nöôùc baûo ñaûm thöïc hieän, cho neân ñoái vôùi caùc haønh vi vi phaïm phaùp luaät, tuøy theo möùc ñoä khaùc nhau, nhaø nöôùc seõ aùp duïng caùc bieän phaùp cöôõng cheá caàn thieát ñeå baûo ñaûm cho phaùp luaät ñöôïc thöïc hieän nghieâm minh.

Tuy nhieân, phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa theå hieän yù chí vaø nguyeän voïng cuûa ñoâng ñaûo nhaân daân lao ñoäng, cho neân deã ñöôïc moïi ngöôøi toân troïng vaø töï giaùc thöïc hieän. Do đó, PL XHCN đảm bảo sư thống nhất giữa tính giai cấp, tính nhân dân và dân tộc.

Vì vaäy, trong chuû nghóa xaõ hoäi caùc phöông phaùp cöôõng cheá thöôøng ñöôïc aùp duïng keát hôïp vaø döïa treân cô sôû caùc bieän phaùp giaùo duïc vaø thuyeát phuïc.

d. PL XHCN có quan hệ chặt chẽ với chế độ kinh tế xã hội chủ nghĩa.

Trong moái quan heä naøy kinh teá giöõ vai troø quyeát ñònh ñoái vôùi phaùp luaät; phaùp luaät luoân phaûn aùnh trình ñoä phaùt trieån cuûa cheá ñoä kinh teá xaõ hoäi chuû nghóa.

Moïi söï thay ñoåi cuûa cheá ñoä kinh teá seõ daãn ñeán nhöõng thay ñoåi töông öùng cuûa phaùp luaät. Tuy nhieân, phaùp luaät vôùi nhöõng ñaëc ñieåm ñaëc thuø cuûa mình seõ coù söï taùc ñoäng trôû laïi moät caùch maïnh meõ ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa cheá ñoä kinh teá xaõ hoäi chuû nghóa.

Theo nguyeân lyù chung, phaùp luaät khoâng theå cao hôn hoaëc thaáp hôn trình ñoä phaùt trieån cuûa cheâm ñoä kinh teá xaõ hoäi. Vì vaäy,

+ Neáu phaùp luaät phaûn aùnh ñuùng trình ñoä phaùt trieån cuûa kinh teá - xaõ hoäi noù seõ coù vai troø tích cöïc.

+ Hay ngöôïc laïi, neáu khoâng phaûn aùnh ñuùng ñieàu ñoù thì phaùp luaät seõ coù taùc duïng tieâu cöïc.

Ví dụ: Luật công ty ra đời nhưng chưa kịp ban hành luật phá sản. Vấn đề quảng cáo, cạnh tranh…

Cho neân trong xaây döïng phaùp luaät, cuõng nhö trong toå chöùc thöïc hieän phaùp luaät phaûi coù quan ñieåm gaén lyù luaän vôùi thöïc tieãn, phaûi xuaát phaùt vaø caên cöù vaøo ñieàu kieän cuï theå trong moãi giai ñoaïn nhaát ñònh cuûa ñaát nöôùc ñeå xaây döïng vaø thöïc hieän phaùp luaät moät caùch phuø hôïp.

Trong giai ñoaïn hieän nay khi neàn kinh teá nöôùc ta ñang chuyeån dòch sang neàn kinh teá thò tröôøng coù söï quaûn lyù vaø ñieàu tieát cuûa nhaø nöôùc, vieäc xaùc ñònh ñuùng tính chaát, ñaëc ñieåm, trình ñoä phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, döï baùo ñuùng höôùng phaùt trieån tieáp theo ñeå xaây döïng moät heä thoáng phaùp luaät ñoàng boä, phuø hôïp laø vaán ñeà coù yù nghóa heát söùc quan troïng.

e. PL XHCN quan hệ mật thiết với đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng cộng sản.

- Trong moái quan heä naøy, ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng giöõ vai troø chuû ñaïo, bởi vì:

+ Đöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng chæ ñaïo phöông höôùng xaây döïng phaùp luaät, chæ ñaïo noäi dung phaùp luaät vaø chæ ñaïo vieäc toå chöùc thöïc hieän vaø aùp duïng phaùp luaät.

+ Phaùp luaät luoân phaûn aùnh ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng, laø söï theå cheá hoùa (cuï theå hoùa) ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng thaønh caùc quy ñònh chung thoáng nhaát treân quy moâ toaøn xaõ hoäi.

=> Trong vieäc xaây döïng vaø hoaøn thieän heä thoáng phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa cuõng nhö trong coâng taùc toå chöùc thöïc hieän phaùp luaät phaûi thaám nhuaàn caùc quan ñieåm theå hieän trong caùc ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng ñeå theå cheá hoùa thaønh heä thoáng caùc quy phaïm phaùp luaät phuø hôïp vaø toå chöùc thöïc hieän coù hieäu quaû.

- Tuy nhieân, phaùp luaät cuõng coù tính ñoäc laäp töông ñoái cuûa noù. Phaùp luaät cuõng coù söï taùc ñoäng maïnh meõ tôùi ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng.

+ Thöïc tieãn ñaõ cho thaáy, neáu söû duïng toát coâng cuï phaùp luaät, thì ñöôøng loái, chính saùch cuûa Ñaûng seõ nhanh choùng ñi vaøo cuoäc soáng.

+ Thoâng qua phaùp luaät caùc ñöôøng loái, chính saùch, quan ñieåm cuûa Ñaûng ñöôïc trieån khai moät caùch nhanh choùng, cuï theå vaø treân quy moâ roäng lôùn nhaát. Thöïc tieãn phaùp lyù laø moâi tröôøng ñeå kieåm nghieäm tính ñuùng ñaén vaø hieäu quaû thöïc hieän caùc ñöôøng loái, chính saùch vaø quan ñieåm cuûa Ñaûng.

- Trong mối quan hệ này, ĐLCS luôn giữ vai trò chủ đạo. Đường lối, chính sách của đảng là yếu tố thứ nhất, nội dung PL là yếu tố phát sinh

- Ý nghĩa thực tiễn mối liên hệ: Caàn traùnh khuynh höôùng phaùp luaät thuaàn tuùy, khi xaây döïng vaø thöïc hieän phaùp luaät khoâng döïa treân cô sôû ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng. Ñoàng thôøi cuõng phaûi traùnh khuynh höôùng muoán duøng ñöôøng loái chính saùch cuûa Ñaûng ñeå thay theá cho phaùp luaät, haï thaáp vai troø cuûa phaùp luaät.

g. PL XHCN có quan hệ qua lại với các quy phạm xã hội khác trongCNXH.

  Phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa vôùi nhöõng ñaëc ñieåm mang tính baûn chaát ôû treân, luoân coù quan heä chaët cheõ vôùi caùc quy phaïm xaõ hoäi khaùc nhö quy phaïm ñaïo ñöùc, quy taéc xöû söï cuûa caùc toå chöùc xaõ hoäi vaø ñoaøn theå quaàn chuùng ...

- Ñaïo ñöùc laø nhöõng quan nieäm, quan ñieåm cuûa con ngöôøi (moät coäng ñoàng, moät taàng lôùp hoaëc moät giai caáp) veà caùi thieän, caùi aùc, veà söï coâng baèng, danh döï, nghóa vuï... Do ñieàu kieän cuûa ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn coøn coù söï khaùc nhau nhaát ñònh neân nhöõng quan nieäm naøy cuõng raát ña daïng. Treân cô sôû cuûa caùc quan nieäm vaø quan ñieåm ñoù nhöõng quy taéc xöû söï mang tính ñaïo ñöùc ñöôïc hình thaønh vaø taïo ra cô sôû cho haønh vi cuûa con ngöôøi. Nhö vaäy, trong thôøi kyø quaù ñoä xaõ hoäi coøn toàn taïi nhieàu loaïi ñaïo ñöùc khaùc nhau, chuùng luoân taùc ñoäng vaø aûnh höôûng laãn nhau.

=>Phaùp luaät XHCN theå hieän yù chí chung cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng, phaûn aùnh nhöõng lôïi ích cô baûn vaø laâu daøi cuûa hoï nhaèm xaây döïng moät xaõ hoäi môùi trong ñoù moãi ngöôøi ñeàu coù theå phaùt huy vai troø vaø khaû naêng cuûa mình. Vì vaäy, moät maët, pluaät coù taùc ñoäng maïnh meõ tôùi ñaïo ñöùc, maët khaùc noù cuõng chòu söï aûnh höôûng nhaát ñònh cuûa ñaïo ñöùc.

- Taäp quaùn laø moät loaïi quy phaïm xaõ hoäi mang tính ñaïo ñöùc, ñöôïc ñaûm baûo baèng söùc maïnh cuûa dö luaän xaõ hoäi. Coù nhöõng taäp quaùn ñöôïc hình thaønh vaø toàn taïi trong moät thôøi gian nhaát ñònh vaø trong phaïm vi heïp. Nhöng cuõng coù nhöõng taäp quaùn ñöôïc löu truyeàn töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc vaø treân moät phaïm vi roäng. Nhöõng taäp quaùn ñoù hình thaønh neân truyeàn thoáng.

=> Keå caû hai loaïi, loaïi coù taùc duïng tích cöïc vaø loaïi coù aûnh höôûng tieâu cöïc, taäp quaùn vaø truyeàn thoáng luoân coù söï taùc ñoäng nhất ñònh tôùi vieäc xaây döïng, thöïc hieän vaø baûo veä phaùp luaät, ñoàng thôøi chuùng cuõng chòu söï aûnh höôûng maïnh meõ cuûa phaùp luaät. Cho neân ñeå phaùt huy vai troø cuûa phaùp luaät thì caàn thieát phaûi xeùt ñeán moái quan heä giöõa phaùp luaät vôùi taäp quaùn vaø truyeàn thoáng, ñeå phaùt huy tính tích cöïc cuûa caùc taäp quaùn vaø truyeàn thoáng tieán boä, ñoàng thôøi coù bieän phaùp ñeå loaïi boû daàn nhöõng taäp quaùn xaáu.

- Beân caïnh phaùp luaät vaø caùc quy phaïm ñaïo ñöùc coøn toàn taïi caùc quy phaïm xaõ hoäi khaùc, caùc quy phaïm do caùc toå chöùc xaõ hoäi ñeà ra. Ñaëc ñieåm cuûa caùc quy phaïm naøy laø chuùng ñöôïc vaän duïng ñeå ñieàu chænh caùc quan heä noäi boä cuûa caùc toå chöùc nhaát ñònh nhö: keát naïp hoäi vieân (thaønh vieân), xaùc ñònh muïc ñích vaø nguyeân taéc hoaït ñoäng, quy ñònh quyeàn vaø nghóa vuï cuûa hoäi vieân ... Caùc loaïi quy phaïm naøy seõ coøn toàn taïi trong moät thôøi gian daøi vaø coù tính ñoäc laäp töông ñoái, moät maët chuùng chòu söï taùc ñoäng maïnh meõ cuûa phaùp luaät, maët khaùc laïi coù söï aûnh höôûng nhaát ñònh ñoái vôùi phaùp luaät.

Ñeå phaùp luaät theå hieän ñuùng baûn chaát cuûa mình, ñoàng thôøi phuø hôïp vôùi ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi trong moãi giai ñoaïn, caàn phaûi xem xeùt vaø giaûi quyeát tốt moái quan heä cuûa phaùp luaät vôùi caùc hieän töôïng neâu treân.

Từ tất cả các vấn đề trên, rút ra khái niệm PLXHCN:

PL XHCN là hệ thống những quy tắc xử sự của con người thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, do NN xã hội chủ nghĩa ban hành và bảo đảm thực hiện bằng sức mạnh cưỡng chế của NN trên cơ sở giáo dục, thuyết phục mọi người tôn trọng và thực hiện.

Câu  21 . Vai trò của pháp luật XHCN

Pháp luật xã hội chủ nghĩa là hệ thống các quy tắc xử sự, thể hiện ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, dưới sự lãnh đạo của Đảng, do Nhà nước xã hội chủ nghĩa ban hành và bảo đảm thực hiện bằng sức mạnh cưỡng chế của nhà nước trên cơ sở giáo dục và thuyết phục mọi người tôn trọng và thực hiện.

Với tư cách là yếu tố điều chỉnh các quan hệ XH thì PL có vai trò quan trọng trong việc bảo đảm sự tồn tại và phát triển của XH. Tuy nhiên, trên thực tế đã có quan niệm không đúng về vai trò của PL: hoặc hạ thấp hay quá đề cao vai trò của nó. Đó là quan niệm sai lầm, phi  lịch sử  về khoa học.

Ở Việt Nam, vai trò của PL được ghi nhận tại Điều 2 của Hiến Pháp : “Nhà nước quản lý XH bằng pháp luật không ngừng tăng cường pháp chế XHCN”.  Hiến Pháp là đạo luật có giá trị cao nhất điều chỉnh tất cả những vấn đề liên quan đến chính trị, KT, VH, XH... là cơ sở để các đạo luật và VB dưới luật tuân theo.

Ví dụ: HP quy định các vấn đề chung, mang tính định hướng, trong đó riêng từng lĩnh vực đều có các ngành luật, hướng dẫn thi hành luật thực hiện cụ thể.

Vai trò của pháp luật XHCN được hiểu theo những điểm sau đây:

1- Pháp luật là cơ sở để xây dựng và hoàn thiện bộ máy Nhà nước XHCN.

- Nhu cầu về pháp luật là nhu cầu tự thân của bộ máy nhà nước. Bộ máy Nhà nước là một thiết chế phức tạp, bao gồm nhiều bộ phận (nhiều loại cơ quan nhà nước). Để bộ máy đó hoạt động có hiệu quả đòi hỏi phải xác định đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mỗi loại cơ quan, mỗi cơ quan; phải xác lập mối quan hệ đúng đắn giữa chúng; phải có những phương pháp tổ chức và hoạt động phù hợp để tạo ra một cơ chế đồng bộ trong quá trình thiết lập và thực thi quyền lực nhà nước. Tất cả những điều đó chỉ có thể thực hiện trên cơ sở vững chắc của những nguyên tắc và quy định cụ thể của pháp luật.

- Nội dung của việc PL là cơ sở để xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nước:

* trên lĩnh vực xây dựng Nhà nước:

+ Pháp luật quy định chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền và trách nhiệm của mỗi cơ quan NN và bộ máy nhà nước.

HP là đạo luật cơ bản của NN thể hiện trong đó bản chất NN và cách thức tổ chức và hoạt động của BMNN. Ở VN, HP thể hiện bản chất của NN là NN của dân, do dân và vì dân, quyền lực NN thuộc về NN. Đảng cộng sản VN là lực lượng lãnh đạo NN và XH. Ngoài ra, Hiến pháp nước ta còn quy định bộ máy nhà nước và chức năng nhiệm vụ của cơ quan nhà nước: Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, VKSNDTC, TANDTC…

+ Pháp luật quy định phương pháp tổ chức và hoạt động của các cơ quan Nhà nước.

Đối với mỗi cơ quan NN, PL đều quy định cụ thể về cơ cấu tổ chức, chức năng, thẩm quyền và trách nhiệm đối với nhân dân.

Ví dụ: Ở VN có Luật  tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức HDND và UBND; đối với lực lượng CAND có luật Quân đội nd, luật CAND....

* Trên lĩnh vực hoàn thiện Bộ máy NN:

Pháp luật bảo đảm sự hoàn thiện về vieân chöùc và cơ quan Nhà nước. Trên cơ sở thực tế hiệu quả của các cơ quan NN và yêu cầu của tình hình trong nước và thế giới. Các quy định của PL được sửa đổi và bổ sung để các cơ quan NN ngày càng hoàn thiện hơn, hoạt động có hiệu quả hơn. Ngoài ra PL cũng quy định cụ thể về yêu cầu và quy định về chính sách đối với cán bộ NN như: Luật thi đua khen thưởng…

Thực tiễn Việt Nam những năm qua cho thấy khi chưa có một hệ thống các quy phạm pháp luật đầy đủ, đồng bộ, phù hợp và chính xác để làm cơ sở cho việc củng cố và hoàn thiện bộ máy nhà nước, thì dễ dẫn đến tình trạng trùng lặp, chồng chéo, thực hiện không đúng chức năng, thẩm quyền của một số cơ quan nhà nước, bộ máy để sinh ra cồng kềnh và kém hiệu quả.

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII trên cơ sở tổng kết về tình hình bộ máy nhà nước đã khẳng định phải “tiếp tục cải cách bộ máy nhà nước thực hiện thống nhất quyền lực trên cơ sở phân công, phân cấp rành mạch, bộ máy tinh giản, gọn nhẹ và hoạt động có chất lượng”.

Tại đại hội đảng toàn quốc lần thứ VIII và sau đó là Nghị quyết hội nghị lần thứ ba ban chấp hành trung ương Đảng (khóa VIII) tiếp tục khẳng định và nhấn mạnh phải chú trọng phát huy vai trò của PL “ưu tiên xây dựng các luật về... điều chỉnh công cuộc cải cách BMNN”.

2. Pháp luật bảo đảm cho việc thực hiện có hiệu quả chức năng tổ chức và quản lý kinh tế, xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội.

- Cơ sở phát sinh vai trò

+ Chức năng tổ chức và quản lý kinh tế có phạm vi rộng và phức tạp bao gồm nhiều mối quan hệ, nhiều vấn đề mà nhà nước cần xác lập và giải quyết do đó đòi hỏi sự hoạt động tích cực của các cơ quan nhà nước để tạo ra cơ chế đồng bộ, thúc đẩy quá trình phát triển đúng hướng của nền kinh tế và mang lại hiệu quả thiết thực.

+ Nhà nước không thể trực tiếp tham gia vào các hoạt động kinh tế cụ thể mà chỉ thực hiện việc quản lý hành chính – kinh tế. Do đó, không có pháp luật thì nhà nước không thể quản lý nền kinh tế được.

- Pháp luật bảo đảm như thế nào việc thực hiện có hiệu quả chức năng tổ chức và quản lý kinh tế, xây dựng cơ sở vật chất của chủ nghĩa xã hội?

Đối với kinh tế, pháp luật đóng vai trò hàng đầu xác định địa vị pháp lý bình đẳng đối với các chủ thể tham gia quan hệ kinh tế tạo lập các khung hay còn gọi là các hành lang pháp lý để các chủ thể tham gia quan hệ kinh tế hoạt động.

Mặt khác với tư cách là chủ thể quản lý, Nhà nước đưa vào các chuẩn mực pháp lý để điều khiển các hoạt động sản xuất - kinh doanh. Thông qua pháp luật Nhà nước tạo ra môi trường thuận lợi, tin cậy và chính thức cho hoạt động sản xuất kinh doanh thực hiện có hiệu quả. Pháp luật là phương tiện làm cho các quan hệ kinh tế trở thành quan hệ pháp luật

Pháp luật xác định rõ các chủ thể tham gia hoạt động kinh tế, quyền và nghĩa vụ của bên tham hoạt động kinh tế. Đồng thời pháp luật củng cố và bảo vệ những nguyên tắc vốn có của nền kinh tế thị trường như: tính qui định của lợi ích, nhu cầu của người tiêu dùng đối với sản xuất - kinh doanh. Ngoài ra pháp luật còn là phương tiện bảo vệ lợi ích kinh tế tốt nhất đối với các bên tham gia hoạt động kinh tế tránh trường hợp xảy ra tranh chấp kinh tế vi phạm hợp đồng kinh tế, như:

- Hoạch định chính sách kinh tế trong đường lối phát triển kinh tế của Đảng cộng sản và Nhà nước XHCN.

- Hoạch định chỉ tiêu kinh tế.

- Hoạch định chế độ tài chính, tiền tệ, giá cả.

- Thực hiện sự quản lý bằng pháp luật để bảo đảm sự phát triển theo định hướng XHCN trong phát triển kinh tế.

Thực tiễn: Quá trình tổ chức và quản lý kinh tế ở Việt Nam những năm vừa qua đã là một thực tiễn sinh động khẳng định vai trò của pháp luật. Tình trạng thiếu hệ thống quy phạm pháp luật kinh tế, cũng như sự tồn tại quá lâu những văn bản, những quy phạm pháp luật kinh tế của cơ chế tập trung, quan liêu bao cấp đã làm giảm hiệu lực quản lý của nhà nước, kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam và làm phát sinh nhiều hiện tượng tiêu cực như tham ô, lãng phí...

Từ sau Đại hội Đảng lần thứ VI, nhiều văn bản pháp luật kinh tế được ban hành kịp thời phù hợp với tình hình mới đã có tác dụng thiết thực tăng cường hiệu lực của nhà nước, thúc đẩy sự phát triển của kinh tế mang lại những thành tựu bước đầu quan trọng.

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã xác định nền kinh tế của nước ta hiện nạy là: "Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước bằng pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế  hoạch, chính sách, sử dụng cơ chế thị trường, áp dụng các hình thức kinh tế và phương pháp quản lý của kinh tế thị trường để kích thích sản xuất giải phóng sức sản xuất, phát huy mặt tích cực, hạn chế và khắc phục mặt tiêu cực của cơ chế thị trường, bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động, của toàn thể nhân dân"

Đại hội cũng khẳng định phải tiếp tục "đổi mới và tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, tháo gỡ mọi trở ngại về cơ chế, chính sách và thủ tục hành chính để huy động tối đa mọi nguồn lực, tạo sức bật mới cho phát triển sản xuất, kinh doanh của mọi thành phần kinh tế với các hình thức sở hữu khác nhau. Mọi doanh nghiệp, mọi công dân được đầu tư kinh doanh theo các hình thức do pháp luật quy định.

3. Pháp luật bảo đảm thực hiện nền dân chủ XHCN phát huy quyền lực nhân dân, bảo đảm công bằng xã hội.

- Tại sao pháp luật bảo đảm thực hiện nền dân chủ XHCN phát huy quyền lực nhân dân, bảo đảm công bằng xã hội? Tại vì:

+ Việc thiết lập và thực hiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa được biểu hiện trước hết ở sự củng cố và hoàn thiện hệ thống chính trị. Nhà nước XHCN là nhà nước của dân, do dân và vì dân, thể hiện bản chất dân chủ, Cho nên, PLXHCN cũng thể hiện bản chất dân chủ và bảo đảm việc thực hiện dân chủ trong xã hội.

+ Để củng cố và hoàn thiện hệ thống chính trị cần thiết phải xác định rõ cơ cấu tổ chức (mỗi bộ phận hợp thành) trong hệ thống chính trị; xác định đúng đắn mối quan hệ qua lại của tất cả các bộ phận của toàn bộ hệ thống, từ đó xác định các nguyên tắc và những quy định phù hợp tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của hệ thống, điều đó chỉ có thể dựa trên cơ sở pháp lý vững chắc.

+ Mặc khác, pháp luật xã hội chủ nghĩa với bản chất dân chủ, thể hiện ý chí và những lợi ích cơ bản của tất cả các tầng lớp nhân dân lao động sẽ là điều kiện quan trọng để phát huy dân chủ, củng cố và hoàn thiện hệ thống chính trị.

+ Để tăng cường sự bảo đảm thực hiện nền dân chủ XHCN phát huy quyền lực nhân dân, bảo đảm công bằng xã hội, xét về mặt pháp luật, cần phải có sự hoàn thiện hệ thống pháp luật

- Pháp luật bảo đảm thực hiện nền dân chủ XHCN phát huy quyền lực nhân dân, bảo đảm công bằng xã hội thể hiện như thế nào?

+ Pháp luật XHCN củng cố và hoàn thiện hệ thống chính trị về tổ chức, cơ cấu, vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mỗi tổ chức trong hệ thống chính trị, vì lợi ích của nhân dân lao động và phát huy quyền lực của nhân dân.

+ Pháp luật XHCN quy định quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời quy định việc xử lý nghiêm khắc hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích đó.

+ Pháp luật XHCN quy định những nguyên tắc cơ bản như pháp chế, dân chủ, bình dẳng, nhân đạo để quán triệt nhằm đảm bảo thực hiện nền dân chủ, đảm bảo công bằng xã hội.

+ PLXHCN xác lập mối quan hệ hữu cơ, mối quan hệ trách nhiệm giữa nhà nước và công dân, để thực hiện dân chủ bảo đảm công bằng xã hội.

Những quyền tự do dân chủ của công dân phải được quy định cụ thể trong pháp luật; nhà nước phải bảo đảm cho công dân thực hiện các quyền đó trong khuôn khổ luật định. Đồng thời, pháp luật cũng quy định những nghĩa vụ tương ứng mà công dân phải thực hiện để bảo đảm trật tự kỷ cương xã hội.

- Theo tinh thần Đại hội X, những việc cần làm để phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa:

Đại hội X khẳng định, dân chủ xã hội chủ nghĩa vừa là mục tiêu, vừa là động lực của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Để phát huy dân chủ, cần tập trung vào các giải pháp sau:

+ Một là, mọi đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước đều vì lợi ích của nhân dân, có sự tham gia ý kiến của nhân dân.

+ Hai là, xây dụng một xã hội dân chủ, trong đó cán bộ, đảng viên và công chức phải thực sự là công bộc của nhân dân.

+ Ba là, xác định các hình thức tổ chức và có cơ chế để nhân dân thực hiện quyền dân chủ trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội.

+ Bốn là, đề cao trách nhiệm của các tổ chức Đảng, Nhà nước với nhân dân.

+ Năm là, bộ máy nhà nước, các thiết chế khác trong hệ thống chính trị không chỉ có nhiệm vụ tổ chức thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, mà còn đề xuất ý kiến với Đảng trong quá trình xây dựng và hoạch định chính sách vì dân.

4. Pháp luật là cơ sở để giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội.

- Giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội:

+ An ninh chính trị: Sự ổn định và phát triển vững chắc của chế độ chính trị của quốc gia.

+ Trật tự an toàn xã hội: Trạng thái xã hội có trật tự kỷ cương trong đó mọi người được sống yên ổn trên cơ sở các quy phạm pháp luật và chuẩn mực đạo đức, pháp lý xác định.

=> Giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được hiểu là bảo đảm cho chế độ chính trị, trạng thái xã hội được phát triển vững chắc, tự thân, không bị lệch lạc bởi những hành vi trái pháp luật.

- Pháp luật là cơ sở để giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, vì:

+ Hệ thống quy phạm pháp luật được đặc ra để điều chỉnh, hướng dẫn hành vi xử sự của các chủ thể, thiết lập một trật tự quan hệ pháp luật, thúc đẩy quá trình phát triển và những tiến bộ xã hội.

+ Pháp luật còn chứa đựng những quy phạm cấm mọi hành vi gây mất ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội

+ Những biện pháp sử dụng pháp luật quy định để áp dụng trong những trường hợp có vi phạm pháp luật thể hiện sức mạnh của nhà nước có ý nghĩa rất lớn để ren đe, phòng ngừa và trừng trị những người có hành vi xâm phạm đến an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội.

- Nội dung vai trò:

+ Pháp luật đảm bảo cho hoạt động của các cơ quan nhà nước thực hiện theo đúng những quy định đề quyền hạn, nhiệm vụ trong công tác đấu tranh chống tội phạm, giúp cho công tác này thực hiện đúng đắn.

. PL trao cho các cơ quan NN và quy định chức năng nhiệm vụ cho các cơ quan trong BMNN để thực hiện.

Ví dụ: PL quy định và trao quyền cho điều tra viên để điều tra vụ án. Thẩm quyền VKS, TA, CQĐT quy định chức năng nhiệm vụ đảm bảo cơ quan này thực hiện đúng, không thực hiện oan sai, không thực hiện truy tố sai người, phải bảo vệ lợi ích nhân dân, muốn thế phải thực hiện đúng quy định PL.

. Trong quá trình thực hiện nếu có gì bất cập thì PL sẽ sửa đổi, bổ sung tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho các cơ quan NN.

Ví dụ: Trước đây quy định VKS kiểm sát việc tuân theo PL nói chung. Nhưng hiện nay quy định VKS kiểm sát việc tuân theo PL trong lĩnh vực tư pháp.

+ Pháp luật là công cụ, là vũ khí đảm bảo công tác đấu tranh chống tội phạm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền có hiệu quả và tác dụng giữ vững an ninh chính trị trật tự an toàn xã hội

Là phương tiện điều chỉnh các quan hệ xã hội, pháp luật trước hết là một trong những yếu tố bảo đảm và bảo vệ sự ổn định trật tự của xã hội. Một mặt pháp luật ghi nhận và thể chế hoá quyền con người, quyền công dân và bảo đảm về mặt pháp lý cho các quyền đó được thực hiện. Mặt khác pháp luật trở thành phương tiện để các thành viên của xã hội có điều kiện bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình. Ngoài ra các vấn đề như phúc lợi, xã hội, an toàn tính mạng, tài sản, danh dự nhân phẩm… đều gắn liên vơi sự điều chỉnh của pháp luật. Vì vậy pháp luật là phương tiện không thể thiếu cho sự tồn tại và ổn định của xã hội. Đồng thời xã hội cũng là cơ sở cho sự tồn tại của pháp luật .

- Vai trò của Pháp luật đối với công tác đấu tranh chống tội phạm của lực lượng CSND:

Xuất phát từ nhiệm vụ của lực lượng CSND trong đấu tranh chống tội phạm là phát hiện, xử lý, đấu tranh chống tội phạm. Pháp luật có vai trò như sau:

+ Pháp luật đảm bảo cho lực lượng CSND có được những quy định về quyền hạn nhiệm vụ phục vụ cho công tác đấu tranh chống tội phạm.

+ Pháp luật đảm bảo cho lực lượng CSND cơ sở để xác định sự việc xảy ra là sự việc phạm tội và cơ sở pháp lý để mở cuộc điều tra sự việc phạm tội đó.

+ Pháp luật là cơ sở để kết luận 1 người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội  là tội phạm.

+ Pháp luật là cơ sở để xử lý kẻ phạm tội được đúng đắn.

+ Pháp luật là công cụ là vũ khí đảm bảo công tác đấu tranh chống tội phạm của lực lượng CSND có hiệu quả.

5. Pháp luật có vai trò giáo dục mạnh mẽ.

  PL giúp cho con người có được cách xử sự phù hợp với lợi ích chung của Nhà nước và xã hội. Đồng thời pháp luật là khuôn mẫu là cơ sở để xử lý những hành vi vi phạm lợi ích xã hội, cho nên pháp luật có giáo dục sâu sắc.

Vì:

- Những quy phạm pháp luật được đặc ra luôn xác định rõ quyền và nghĩa vụ của các chủ thể, là những khuôn mẫu cho hành vi xử sự của chủ thể trong những trường hợp cụ thể:

+ PL định hướng được các giá trị, những chuẩn mực mà các chủ thể phải chấp hành, tuân theo.

+ Những khuôn mẫu, chuẩn mực hành vi là phù hợp với lợi ích chung của NN, cộng đồng, của từng cá nhân. Trong XH TB tồn tại PL tự nhiên, cho rằng PL điều chỉnh những gì con người muốn yêu cầu, con ngưới muốn làm hay muốn nghĩ là quyền của họ. Rõ ràng điều đó là không hợp lý, PL phải điều chỉnh lao động.

+ Ở NN CHXHCNVN, các lợi ích của NN phù hợp với lợi ích của XH, cơ bản với cộng đồng, nhóm dân cư.

- Pháp luật tạo cho chủ thể khả năng sử dụng những quyền đã được quy định để phục vụ lợi ích của mình, nhưng đồng thời phải thực hiện những nghĩa vụ tương ứng để tôn trong quyền và nghĩa vụ của những chủ thể khác.

- Pháp luật còn tác động tới nhận thức và tư tưởng của mỗi thành viên trong xã hội, giáo dục ý thức một người vì mọi người, mọi người vì một người, tôn trọng các nguyên tắc xã hội chủ nghĩa.

- Ý nghĩa giáo dục còn thể hiện ở việc Pháp luật quy định các hình thức khen thưởng, khuyến khích đối với những thành viên có nhiều cống hiến cho xã hội và trừng trị nghiêm khắc đối với những người có hành vi vi phạm pháp luật xâm hại đến lợi ích của cá nhân, nhà nước, xã hội…

+ PL quy định những điều được làm, những điều không được làm (điều cấm) và buộc phải làm (nghĩa vụ), khi các chủ thể của PL vi phạm điều cấm hay điều bắt buộc thì phải chịu trách nhiệm trước NN, trước bên bị vi phạm.

+ PL có hệ thông các biện pháp cưỡng chế bắt buộc, tùy thuộc vào tính chất của hành vi vi phạm, các chủ thể vi phạm sẽ bị áp dụng một trong các hình thức cưỡng chế đó.

+ PL vừa có những hình thức cưỡng chế nghiêm khắc nhất (như tước đoạt quyền sống của cong người) đồng thời cũng có những biện pháp mang tính giáo dục (cảnh cáo….).

g. Pháp luật xã hội chủ nghĩa góp phần tạo dựng những quan hệ xã hội mới, vì: (Ñeà cöông Khoâng coù)

- Pháp luật có khả năng “đi trước”, định hướng cho sự phát triển của các quan hệ xã hội, vì vậy nó có vai trò to lớn trong việc tạo dựng ra nhiều quan hệ xã hội mới

+ Đời sống xã hội thay đổi theo những quy luật nhất định mà con người có thể nhận biết được

+ Đối với những thay đổi mà cần phải điều chỉnh bằng pháp luật, pháp luật sẽ được đặt ra để tạo cơ sở cho việc xác lập những quan hệ mới và thiết kế những mô hình tổ chức tương ứng, chủ động và kịp thời tác động thúc đẩy nhanh quá trình phát triển của xã hội.

Ví dụ: Nêu một hành vi bị coi là tội phạm mới được bổ sung để chứng minh

- Tuy nhiên, pháp luật luôn mang tính ổn định. Sự hình thành mới hoặc sự thay đổi thường chỉ diễn ra với từng bộ phận nhất định trong hệ thống pháp luật chứ ít có thể đột biến toàn phần trong thời gian ngắn. Do đó, các quy phạm định hướng chỉ là một bộ phận nhất định trong hệ thống pháp luật của mỗi quốc gia.

Söï keát hôïp haøi hoøa giöõa tính cuï theå, tính thôøi söï cuûa phaùp luaät vôùi tính tieân phong (ñònh höôùng) cuûa noù coù moät yù nghóa raát quan troïng, vì chính ñieàu ñoù seõ taïo ra ñöôïc söï oån ñònh vaø phaùt trieån, keá thöøa vaø ñoåi môùi, laøm cho phaùp luaät luoân naêng ñoäng, thích öùng vaø tieán boä.

h. Pháp luật tạo ra môi trường ổn định cho việc thiết lập các mối quan hệ hợp tác và phát triển. Vì: (Ñeà cöông Khoâng coù)

Söï hôïp taùc vaø caùc moái quan heä bang giao giöõa caùc quoác gia chæ coù theå phaùt trieån trong moâi tröôøng chính trò, kinh teá, xaõ hoäi oån ñònh vaø coù ñuû ñoä tin caäy laãn nhau. Phaùp luaät laø phöông tieän coù yù nghóa quan troïng trong vieäc taïo laäp moâi tröôøng oån ñònh ñoù. Bôûi vì, chính nhôø nhöõng ñaëc ñieåm ñaëc thuø cuûa mình, phaùp luaät coù khaû naêng thieát laäp moät traät töï maø ôû ñoù moïi chuû theå khi tham gia vaøo caùc quan heä phaûi toân troïng nhöõng cam keát vaø phaûi chòu traùch nhieäm veà nhöõng haäu quaû coù theå xaûy ra.

Phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa theå hieän quyeàn löïc nhaân daân, phaûn aùnh nhöõng lôïi ích cô baûn, laâu daøi cuûa daân toäc, cuûa quoác gia, cuûa taäp theå vaø caù nhaân, luoân luoân laø cô sôû vöõng chaéc cho vieäc cuûng coá vaø môû roäng caùc moái quan heä hôïp taùc vaø phaùt trieån vôùi caùc quoác gia vaø toå chöùc quoác teá.

Vôùi phöông chaâm Vieät Nam muoán laøm baïn vôùi taát caû caùc nöôùc treân theá giôùi, maáy naêm vöøa qua heä thoáng phaùp luaät Vieät Nam ñaõ coù böôùc phaùt trieån môùi: toaøn dieän hôn, phuø hôïp hôn, vöøa theå hieän tính daân toäc vöøa theå hieän tính thôøi ñaïi. ÔÛ Vieät Nam moâi tröôøng phaùp lyù ñaùng tin caäy ñaõ ñöôïc hình thaønh, ngaøy caøng ñöôïc cuûng coá vöõng chaéc, taïo ra cô sôû cho söï phaùt trieån vaø môû roäng caùc quan heä hôïp taùc vaø mang laïi nhieàu hieäu quaû quan troïng.

Thöïc tieãn caøng cho thaáy roõ, muoán thöïc hieän toát söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc, ñaåy nhanh söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, môû roäng quan heä vaø hôïp taùc vôùi caùc nöôùc thì phaûi chuù troïng phaùt huy vai troø cuûa phaùp luaät, nhanh choùng xaây döïng vaø hoaøn thieän heä thoáng phaùp luaät phuø hôïp vôùi ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh trong nöôùc, ñoàng thôøi phuø hôïp vôùi xu höôùng phaùt trieån chung cuûa tình hình quoác teá vaø khu vöïc.

6. Đối với sự lãnh đạo của Đảng:

- Thứ nhất, pháp luật là phương tiện thể chế hóa đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng làm cho đường lối đó có hiệu lực thực thi và bắt buộc chung trên qui mô toàn xã hội.

- Thứ hai, pháp luật là phương tiện để Đảng kiểm tra đường lối của mình trong thực tiễn.

- Thứ ba, pháp luật còn là phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội. Phương thức này phân định rõ chức năng lãnh đạo của Đảng bằng đường lối chính trị với chức năng tổ chức, quản lý điều hành mọi hoạt động xã hội của Nhà nước.

Vì vai trò quan trọng như vậy cho nên một mặt đòi hỏi chất lượng cao của đường lối và mặt khác đòi hỏi chất lượng cao của việc thể chế hóa đường lối. Do đó, mọi sai lầm về đường lối và sai lầm trong việc thể chế hoá đường lối đều dẫn đến hậu quả xấu mà cả xã hội phải gánh chịu.

7. Vai trò của pháp luật đối với nhà nước (Ñeà cöông Khoâng coù)

- Pháp luật là phương tiện để Nhà nước quản lý kinh tế, xã hội. Để quản lý toàn bộ xã hội, Nhà nước dùng nhiều phương tiện, biện Pháp, nhưng pháp luật là phương tiện quan trọng nhất.

- Với những đặc điểm riêng có của mình, pháp luật có khả năng triển khai những chủ trương chính sách của nhà nước một cách nhanh nhất, nhà nước cũng dựa vào pháp luật để phát huy quyền lực của pháp luật và kiểm tra kiểm soát các hoạt động của các tổ chức, các cơ quan, các nhân viên nhà nước và mọi công dân.

********* Vai trò của pháp luật đối với nhà nước; với các tổ chức chính trị –xã hội; đạo đức; tư tưởng: (có làm riêng thì làm)

- Đối với nhà nước pháp luật là phương tiện để nhà nước quản lý kinh tế,xã hội:

+ Pháp luật là phương tiện để ghi nhận  về mặt pháp lý trách nhiệm của nhà nước đối với xã hội, công dân và cá nhân CON NGUOI.

+ Pháp luật các nguyên tắc tổ chức  và hoạt động,quyền hạn và nghĩa vụ  các chế độ thể lệ,qui chế của các cơ quan quản lý nhà nước,quy chế viên chức nhà nước,tổ chức bộ máy nhà nước

+ Vai trò của pháp luật  đối với các tổ chức chính trị –xã hội

- Đối với các tổ chức chính trị xã hội, pháp luật là phương tiện bảo đảm cho quần chúng nhân dân lao động. tham gia vào quản lý nhà nước, quản lý xã hội  thông qua các tổ chức chính trị –xã hội của mình.

Đồng thời, pháp luật còn là yếu tố thể chế và phát triển nền dân chủ,bảo đảm tất cả quyền lực thuộc về nhân dân.Nhân dân dựa vào pháp luật  để chống lại các hành vi lộng quyền ,.

- Vai trò của pháp luật đối với đạo đức:

Pháp luật và đạo đức luôn có mối quan hệ chặt chẽ với nhau,bổ sung và hỗ trợ lẫn nhau trong việc điêu chỉnh các quan hệ  xã hội. Dưới chủ nghĩa xã hội,các nguyên tắc cơ bản của đạo đức mới được nhà nước xã hội chủ nghĩa thể chế hoá thành các quy phạm pháp luật.Do vậy,pháp luật xã hội chủ nghĩa một mặt là phương tiện bảo vệ  và phát triển đạo đức XHCN, bảo vệ tính công bằng, nhân đạo, cái thiện của con người;mặc khác  là phương tiện củng cố các nghĩa vụ đạo đức  trong xã hội,chống lại mọi biểu hiện chống  đối  xã hội; bảo vệ hạnh phúc gia đình, giáo dục thế hệ trẻ,xây dựng và phát triển mối quan hệ đồng chí, đồng đội, tính lương thiện thật thà…

- Vai trò của pháp luật đối với tư tưởng

Ngoài chức năng  là công cụ và phương tiện điều chỉnh các quan hệ xã hội,điều chỉnh hành vi của con người pháp luật còn là phương tiện ghi nhận  và đăng tải thế giới quan khoa học,các tư tưởng và các giá trị của loài người tiến bộ và có khả năng tác động lên sự hình thành,phát triển và biến đổi tư tưởng. Điều đó được thể hiện: pháp luật ghi nhận thừa nhận và khuyến khích sự phát triển của một hoặc nhiều hệ tư tuởng nào đó.

Mặt khác pháp luật phủ nhận, không ghi nhận hoặc cấm sự tồn tại hoặc hạn chế sự phát triển của những hệ tư tưởng không phù hợp  với hệ tư tưởng giữ  địa vị thống trị.

(thiếu: hệ nguyên tắc cơ bản của pháp luật XHC

CHUYÊN ĐỀ 9: HỆ THỐNG VB QUY PHẠM PHÁP LUẬT  (ĐỌC TRANG 49)

CHUYÊN ĐỀ 10: QUY PHẠM PHÁP LUẬT

Câu  22 - Khái niệm, đặc điểm, cấu trúc, phân loại Quy phạm  PL XHCN

1.   Khái niệm và đặc điểm quy phạm pháp luật xã hội chủ nghĩa

a.   Đời sống xã hội và quy phạm xã hội

- Trong cuộc sống của con người, con người luôn luôn có cách xử sự đối với từng hoàn cảnh điều kiện nhất định. Cách xử sự này có thể lặp đi lặp lại nhiều lần trong cuộc sống vì hoạt động đời sống xã hội diễn ra có tính quy luật.

Bởi vậy, có thể có những quy tắc xử sự chung phù hợp với đa số và trong hoạt động có ý thức của con người thì họ hiểu được, ý thức được việc mình làm và điều khiển hành vi của mình theo các quy tắc xử xự chung đó.

Những quy tắc xử sự chung được đặc ra để điều chỉnh các mối quan hệ giữa người với người và được sử dụng nhiều lần trong cuộc sống gọi là những quy phạm xã hội.

Quy phạm là khuôn mẫu, thước đo cho hành vi xử xự của con người, được hình thành trên cơ sở nhận thức các quy luật vận động khách quan của tự nhiên, xã hội theo những cấu trúc nhất định.

Mỗi quy phạm thường chỉ ra: Trong những điều kiện hoàn cảnh nào? Tổ chức hay cá nhân nào phải xử sự như thế nào? Và hậu quả gì đối với tổ chức hay cá nhân đó không xử sự đúng với những quy định đó…

Trong xaõ hoäi coù nhieàu loaïi quy phaïm xaõ hoäi khaùc nhau cuøng ñöôïc söû duïng ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi nhö quy phaïm ñaïo ñöùc, quy phaïm taäp quaùn, quy phaïm cuûa caùc toå chöùc chính trò - xaõ hoäi, quy phaïm (tín ñieàu) toân giaùo vaø quy phaïm phaùp luaät... Caùc quy phaïm xaõ hoäi khaùc nhau thì coù  nhöõng ñaëc tính khaùc nhau, nhöng chuùng luoân lieân quan maät thieát vôùi nhau, aûnh höôûng qua laïi laãn nhau vaø cuøng taùc ñoäng leân caùc quan heä xaõ hoäi.

b.   Khái niệm và đặc điểm của quy phạm pháp luật

  Quy phaïm phaùp luaät laø moät loaïi quy phaïm xaõ hoäi, vì vaäy noù vöøa mang ñaày ñuû nhöõng thuoäc tính chung cuûa caùc quy phaïm xaõ hoäi vöøa coù nhöõng thuoäc tính cuûa rieâng mình. Cuï theå laø: 

b.1. Quy phaïm phaùp luaät laø quy taéc xöû söï chung:

Vôùi tö caùch laø quy taéc xöû söï quy phaïm phaùp luaät luoân laø khuoân maãu cho haønh vi con ngöôøi, noù chæ daãn cho moïi ngöôøi caùch xöû söï (neân hay khoâng neân laøm gì hoaëc laøm nhö theá naøo) trong nhöõng oaøn caûnh, ñieàu kieän nhaát ñònh. Ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø quy phaïm phaùp luaät ñaõ chæ ra caùch xöû söï vaø xaùc ñònh caùc phaïm vi xöû söï cuûa con ngöôøi, cuõng nhö nhöõng haäu quaû baát lôïi gì neáu nhö khoâng thöïc hieän ñuùng hoaëc vi phaïm chuùng.

Quy phaïm phaùp luaät ñöôïc ban haønh khoâng phaûi cho moät toå chöùc hay caù nhaân cuï theå maø cho taát caû caùc toå chöùc vaø caù nhaân tham gia quan heä xaõ hoäi maø noù ñieàu chænh. Moïi toå chöùc, caù nhaân ôû vaøo nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän maø quy phaïm phaùp luaät ñaõ quy ñònh ñeàu xöû söï thoáng nhaát nhö nhau. Chaúng haïn, giöõa nhöõng ngöôøi mua vaø nhöõng ngöôøi baùn khaùc nhau coù theå thieát laäp neân raát nhieàu nhöõng quan heä mua baùn cuï theå vôùi nhöõng ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng moái quan heä, song taát caû nhöõng quan heä giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn ñeàu phaûi tuaân theo caùc quy laéc coù tính chaát chung ñaõ ñöôïc quy ñònh trong phaùp luaät daân söï.

b.2. Quy phaïm phaùp luaät laø tieâu chuaån ñeå xaùc ñònh giôùi haïn vaø ñaùnh giaù haønh vi cuûa con ngöôøi.

Khoâng chæ laø khuoân maãu cho haønh vi, quy phaïm phaùp luaät coøn laø tieâu chuaån ñeå xaùc ñònh giôùi haïn vaø ñaùnh giaù haønh vi cuûa caùc chuû theå tham gia quan heä maø noù ñieàu chænh töø phía nhaø nöôùc, töø nhöõng ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn, töø phía caùc chuû theå khaùc veà tính hôïp phaùp hay khoâng hôïp phaùp trong xöû söï cuûa caùc beân. Nghóa laø, thoâng qua quy phaïm phaùp luaät môùi bieát ñöôïc hoaït ñoäng naøo cuûa caùc chuû theå coù yù nghóa phaùp lyù, hoaït ñoäng naøo khoâng coù yù nghóa phaùp lyù, hoaït ñoäng naøo phuø hôïp vôùi phaùp luaät, hoaït ñoäng naøo traùi phaùp luaät….

Chaúng haïn, ñeå bieát ñöôïc ñaâu laø hoaït ñoäng tình caûm, ñaâu laø hoaït ñoäng phaùp luaät cuûa caù nhaân chuùng ta phaûi caên cöù vaøo caùc quy phaïm phaùp luaät hay ñeå ñaùnh giaù haønh vi naøo laø vi phaïm haønh chính, haønh vi naøo laø vi phaïm hình söï (toäi phaïm) thì phaûi caên cöù vaøo caùc quy phaïm cuûa phaùp luaät haønh chính vaø phaùp luaät hình. söï.

b.3. Quy phaïm phaùp luaät do caùc cô quan nhaø nöôùc ban haønh hoaëc coâng nhaän pheâ chuaån vaø baûo ñaûm thöïc hieän.

Quy phaïm phaùp luaät do caùc cô quan nhaø nöôùc coù ñaûm quyeàn ñaët ra, thöøa nhaän hoaëc pheâ chuaån, do vaäy baûn chaát cuûa chuùng truøng vôùi baûn chaát cuûa phaùp luaät. Quy phaïm phaùp luaät theå hieän yù chí nhaø nöôùc, chuùng chöùa ñöïng trong mình nhöõng tö töôûng, quan ñieåm chính trò- phaùp lyù cuûa nhaø nöôùc, cuûa löïc löôïng caàm quyeàn trong vieäc ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi. Nhaø nöôùc aùp ñaët yù chí cuûa mình trong quy phaïm phaùp luaät baèng caùch xaùc ñònh nhöõng ñoái töôïng (toå chöùc, caù nhaân) naøn trong nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän naøo thì phaûi chòu söï taùc ñoäng cuûa quy phaïm phaùp luaät, nhöõng quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù maø hoï coù vaø caû nhöõng bieän phaùp cöôõng cheá naøo maø hoï buoäc phaûi gaùnh chòu. Baèng vieäc chæ ra caùc quyeàn, nghóa vuï hoaëc traùch nhieäm cuûa caùc chuû theå tham gia quan heä xaõ hoäi maø quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh  töùc laø nhaø nöôùc ñaõ nhaän traùch nhieäm baûo veä chuùng vaø baûo  ñaûm cho chuùng ñöôïc thöïc hieän baèng quyeàn löïc nhaø nöôùc. Thuoäc tính do caùc cô quan nhaø nöôùc ban haønh vaø baûo ñaûm thöïc hieän laø thuoäc tính theå hieän söï khaùc bieät cô baûn giöõa quy phaïm phaùp luaät vôùi caùc loaïi quy phaïm xaõ hoäi khaùc.

Thöïc teá coù nhieàu vaên baûn ta khoâng pheâ chuaån, coù nhöõng caùi chuùng ta thöøa nhaän, coù nhöõng caùi chuùng ta khoâng thöøa nhaän. Vd: Coâng öôùc Vieân naêm 1963 veà vaán ñeà laõnh söï ñeán naêm 1980 thì ta pheâ chuaån hay Luaät baûo veä baø meï vaø treû em ta cuõng pheâ chuaån. Coøn veà vaán ñeà baûo ñaûm thöïc hieän thì caùc QPPL XHCN ñeàu ñöôïc ñaûm baûo thöïc hieän, baûo ñaûm QPPL XHCN thaønh hieän thöïc: baûo ñaûm veà chính trò (nghóa laø baûo ñaûm veà oån ñònh chính trò xaõ hoäi taïo ñieàu kieän thuaän lôïi nhaát ñeå QPPL ñöôïc thöïc hieän trong thöïc teá); baûo ñaûm veà kinh teá (NNXHCN taïo ra nhöõng ñieàu kieän vaät chaát cho coâng daân thöïc hieän caùc quyeàn cuûa mình, ñöôïc höôûng caùc quyeàn maø QPPL qui ñònh, taïo ra nhöõng cô cheá ñeå cho boä maùy thi haønh phaùp luaät vaø nhöõng caù nhaân coâng daân ñöa nhöõng noäi dung cuûa QPPL vaøo trong ñôøi soáng thöïc teá); baûo ñaûm veà maët toå chöùc hoaït ñoäng, baûo ñaûm veà maët phaùp lí coù nghóa laø NN xaây döïng nhöõng cheá ñònh phaùp lí theå hieän roõ trình töï thuû tuïc nhöõng ñieàu kieän ñeå vaän duïng caùc cheá ñònh phaùp lí ñoù trong toå chöùc thöïc hieän.

b.4  Quy phaïm phaùp luaät laø coâng cuï ñieàu chænh quan heä xaõ hoäi, maø noäi dung cuûa noù thöôøng theå hieän hai maët laø cho pheùp vaø baét buoäc

Quy phaïm phaùp luaät laø quy taéc xöû söï trong ñoù chæ ra caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù cuûa caùc beân tham gia quan heä xaõ hoäi maø noù ñieàu chænh. Laø coâng cuï ñieàu chænh quan heä xaõ hoäi trong quy phaïm phaùp luaät thöôøng chöùa ñöïng nhöõng chæ daãn veà khaû naêng vaø caùc phaïm vi coù theå xöû söï, cuõng nhö nhöõng nghóa vuï (söï caàn thieát phaûi xöû söï) cuûa caùc beân tham gia quan heä xaõ hoäi maø noù ñieàu chænh. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï ñöôïc quy phaïm phaùp luaät döï lieäu cho caùc chuû theå tham gia quan heä maø noù ñieàu chænh luoân coù söï lieân heä maät thieát vôùi nhau. Hình thöùc, tính chaát cuûa söï lieân heä ñoù do nhaø nöôùc xaùc ñònh phuï thuoäc vaøo tính chaát cuûa chính quan heä xaõ hoäi ñoù. Vì vaäy, trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät quy phaïm phaùp luaät coù vai troø thöïc hieän chöùc naêng thoâng baùo cuûa nhaø nöôùc ñeán caùc chuû theå tham gia quan heä xaõ hoäi veà noäi dung yù chí, mong muoán cuûa nhaø nöôùc ñeå hoï bieát ñöôïc caùi gì coù theå laøm, caùi gì khoâng ñöôïc laøm, caùi gì phaûi laøm, caùi gì phaûi traùnh khoâng laøm trong nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän nhaát ñònh naøo ñoù . . . (ví duï: ngöôøi naøo… DN naøo…).

b.5. Quy phaïm phaùp luaät coù tính heä thoáng.

Moãi quy phaïm phaùp luaät ñöôïc nhaø nöôùc ban haønh khoâng toàn taïi vaø taùc ñoäng moät caùch bieät laäp, rieâng reõ, maø giöõa chuùng luoân coù söï lieân heä maät thieát vaø thoáng nhaát vôùi nhau taïo neân moät heä thoáng phaùp luaät thoáng nhaát cuøng ñieàu chænh coù hieäu quaû caùc quan heä xaõ hoäi vì söï nghieäp xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø chuû nghóa coäng saûn.

b.6. Quy phaïm phaùp luaät xhcn laø quy phaïm thaønh vaên

 Chuùng ñöôïc chöùa ñöïng trong caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc. Ñoù nhu caàu ñieàu chænh xaõ hoäi maø soá löôïng caùc quy phaïm phaùp luaät cuûa moät nhaø nöôùc ñöôïc ban haønh ngaøy moät nhieàu hôn vaø phaïm vi caùc ñoái töôïng maø chuùng taùc ñoäng cuõng ngaøy caøng roäng hôn, traät töï ban haønh, aùp duïng vaø baûo veä chuùng ngaøy caøng daân chuû hôn vôùi söï tham gia cuûa ñoâng ñaûo caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi. Noäi dung cuûa quy phaïm phaùp luaät ngaøy caøng trôû neân chính xaùc, chaët cheõ, roõ raøng, thoáng nhaát vaø coù tính khaû thi cao.

   Phaûn aùnh naêng ñoäng söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa, caùc quy phaïm phaùp luaät luoân coù söï  thay ñoåi cuøng vôùi söï thay ñoåi veà kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi,…cuûa ñaát nuôùc. Chuùng coù theå bò huûy boû, söûa ñoåi hoaëc boå sung trong quaù trình hoaït ñoäng xaây döïng phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.

b.7.  Quy phaïm phaùp luaät ñöôïc thöïc hieän nhieàu laàn trong cuoäc soáng cho ñeán khi noù bò thay ñoåi hoaëc huûy boû.

 Quy phaïm phaùp luaät ñöôïc ñaët ra khoâng phaûi ñeå ñieàu chænh moät quan heä xaõ hoäi cuï theå maø ñeå ñieàu chænh moät quan heä xaõ hoäi chung, nghóa laø, noù ñöôïc söû duïng trong taát caû moïi tröôøng hôïp khi xuaát hieän nhöõng hoaøn caûnh ñieàu kieän ñaõ ñöôïc noù döï lieäu.

b.8.  Quy phaïm phaùp luaät vöøa mang tính xaõ hoäi vöøa mang tính giai caáp

Quy phaïm phaùp luaät vöøa mang tính xaõ hoäi (duy trì, baûo veä ñôøi soáng coäng ñoàng xaõ hoäi noùi chung, nhö quy ñònh traät töï ñi laïi treân ñöôøng…) vöøa mang tính giai caáp (theå hieän yù chí vaø baûo veä lôïi ích cho giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng ).

Toùm laïi: Quy phaïm phaùp luaät laø quy taéc xöû söï chung do nhaø nöôùc ban haønh vaø baûo ñaûm thöïc hieän ñeå ñieàu chænh quan heä xaõ hoäi theo nhöõng ñònh höôùng vaø nhaèm ñaït ñöôïc nhöõng muïc ñích nhaát ñònh.

Caùc quy phaïm phaùp luaät coù theå laø laø nhöõng quy taéc xöû söï cuûa coâng daân, cuûa nhöõng ngöôøi coù chöùc vuï, quyeàn haïn, laø nhöõng quy ñònh veà cô caáu toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc, laø nhöõng quy ñònh veà ñòa vò phaùp lyù cuûa caùc ñoaøn theå, loå chöùc quaàn chuùng vaø caùc chuû theå phaùp luaät khaùc.

Trong taát caû nhöõng quy phaïm thì QPPL XHCN coù vai troø quan troïng nhaát ñoái vôùi vieäc duy trì TTXH, caûi taïi xaõ hoäi cuõ vaø xaây döïng xaõ hoäi môùi - xaõ hoäi XHCN.

2. Cấu trúc của quy phạm pháp luật xã hội chủ nghĩa (cơ cấu).

Cấu trúc cuûa caùc quy phaïm phaùp luaät ñöôïc hieåu laø caùc boä phaän (caùc phaàn) hôïp thaønh quy phaïm phaùp luaät. Caùc boä phaän cuûa quy phaïm phaùp luaät bao goàm : Giaû ñònh, quy ñònh vaø cheá taøi.

  a. Phần giả định: Là phần nêu lên phạm vi tác động của quy phạm pháp luật, tức là nêu lên những hoàn cảnh, điều kiện có thể xảy ra trong cuộc sống và cá nhân hay tổ chức nào gặp phải điều kiện, hoàn cảnh đó phải chịu sự tác động của quy phạm pháp luật

- Nội dung của bộ phận giả định của quy phạm pháp luật thường là:

+ Chủ thể (cá nhân, tổ chức)

+ Phạm vi thời gian, không gian, những tình huống điều kiện nhất định của đời sống xã hội mà chủ thể đó gặp phải

Ví dụ: Điếu 170 BLHS sữa đỗi 2009 quy định: “Người nào không được phép của chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan mà thực hiện một trong các hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan đang được bảo hộ tại Việt Nam với quy mô thương mại, thì bị phạt tiền từ năm mươi triệu đồng đến năm trăm triệu đồng hoặc cải tạo không giam giữ đến hai năm”.

Trong quy phạm này, bộ phận giả định là: người nào xâm phạm quyền tác giả với quy mô thương mại. Chủ thể là: “Tất cả mọi người”, trong điều kiện hoàn cảnh là: “xâm phạm quyền tác giả với quy mộ thương mại”.

+ Bộ phận giả định của quy phạm pháp luật trả lời cho câu hỏi: Tổ chức nào, Cá nhân nào (chủ thể)? Khi nào, (trong điều kiện hoàn cảnh nào?) mà chủ thể đang rơi vào điều kiện hoàn cảnh đó? Việc xác định tổ chức, cá nhân nào và điều kiện hoàn cảnh nào mà chủ thể đang rơi vào là ý chí của Nhà nước (Đây là biểu hiện của quyền lực nhà nước)

+ Những chủ thể, hoàn cảnh, điều kiện nêu trong giả định phải rõ ràng chính xác, sát với tình hình thực tế, tránh tình trạng mập mờ, khó hiểu dẫn đến khả năng không thể hiểu được hoặc hiểu sai lệch nội dung quy phạm pháp luật. Trong phần giả định nêu lên phạm vi tác động của QPPL, do vậy, nhà làm luật cần phải dự kiến tối đa những hoàn cảnh, điều kiện về không gian, thời gian và những điều kiện của chủ thể pháp luật có thể xảy ra trong đời sống thực tế mà trong đó hành vi của những chủ thể pháp luật nào cần phải được điều chỉnh bằng pháp luật để hạn chế những thiếu sót, những “lỗ hổng” trong pháp luật, hạn chế việc áp dụng pháp luật theo nguyên tắc tương tự về luật

+ Giả định của quy phạm pháp lụât có thể giản đơn (nêu một điều kiện hoàn cảnh); hoặc có thể phức tạp (nêu nhiều điều kiện hoàn cảnh)

Ví dụ: Ñieàu 80 Hieán phaùp 1992 ghi: “Coâng daân coù nghóa vuï ñoùng thueá vaø lao ñoäng coâng ích theo quy ñònh cuûa phaùp luaät “(Giaû ñònh ñôn giaûn).

Hoặc Ñieàu 107 Boä luaät hình söï ghi “Ngöôøi naøo thaáy ngöôøi khaùc ñang ôû trong tình traïng nguy hieåm ñeán tính maïng, tuy coù ñieàu kieän maø khoâng cöùu giuùp, daãn ñeán cheát ngöôøi thì bò phaït caûnh caùo, caûi taïo khoâng giam giöõ ñeán moät naêm hoaëc phaït tuø töø ba thaùng ñeán hai naêm “(giả định phöùc taïp).

+ Giả định của QPPL có thể thay đổi theo sự thay đổi của các điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của đất nước hoặc sự thay đổi của quan điểm chính trị pháp lý nhà nước hoặc nhận thức của những người có liên quan tới quá trình xây dựng pháp luật.

Ví dụ: Tội thông gian gây hậu quả nghiêm trọng trước đây là tội phạm, nhưng hiện nay Bộ luật hình sự không quy định. Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng trước đây không quy định, nay Bộ luật hình sự quy định là tội phạm.

  b. Phần quy định: Là một bộ phận của quy phạm pháp luật, trong đó nêu cách xử sự mà mọi chủ thể khi ở vào hoàn cảnh, điều kiện đã nêu trong phần giả định được phép hoặc bắt buộc phải thực hiện.

- Nội dung của phần quy định trả lời cho câu hỏi: Phải làm gì? Được làm gì? Không được làm gì? Phải làm như thế nào?

Ví dụ: Điều 1 Pháp lệnh thuế nông nghiệp: “Mọi tổ chức và cá nhân sử dụng đất nông nghiệp và các loại đất khác vào sản xuất nông nghiệp thì phải nộp thuế nông nghiệp”  - Trả lời câu hỏi phải làm gì

Ví dụ: Điều 68 Hiến pháp năm 1992: “Công dân có quyền tự do đi lại và cư trú ở trong nước, có quyền ra nước ngoài và từ. nước ngoài về nước theo quy định của pháp luật”. Trả lời câu hỏi được làm gì

Ví dụ: Điều 51 Luật tổ chức Quốc hội: “Không có sự đồng ý của Quốc hội và trong htời gian Quốc hội không họp, không có sự đồng ý của Uỷ ban thường vụ Quốc hội thì không được bắt giam, truy tố Đại biểu Quốc hội và không được khám xét nơi ở và nơi làm việc của Quốc hội…”. Trả lời câu hỏi không được làm gì.

Ví dụ: Điều 14 Bộ luật Dân sự: Nguyên tắc áp dụng tập quán, áp dụng tương tự pháp luật có quy định:“ Trong trường hợp pháp luật không quy định và các bên không có thoả thuận, thì có thể áp dụng tập quán hoặc quy định tương tự của pháp luật nhưng không được trái với những quy định của Bộ luật này”. Trả lời câu hỏi làm như thế nào.

- Phaàn quy ñònh cuûa quy phaïm phaùp luaät ñöôïc coi laø phaàn coát loõi cuûa quy phaïm, noù theå hieän yù chí cuûa nhaø nöôùc ñoái vôùi caùc toå chöùc hay caù nhaân khi xaûy ra nhöõng tình huoáng ñaõ ñöôïc neâu trong phaàn giaû ñònh cuûa quy phaïm phaùp luaät. Phaàn quy ñònh cuûa quy phaïm phaùp luaät thöôøng ñöôïc neâu ôû daïng meänh leänh nhö: Caám, khoâng ñöôïc, phaûi, thì, ñöôïc, coù...

- Phaàn quy ñònh cuûa quy phaïm phaùp luaät coù taùc duïng ñöa ra nhöõng caùch xöû söï ñeå caùc chuû theå thöïc hieän sao cho phuø hôïp vôùi yù chí cuûa nhaø nöôùc, noùi caùch khaùc, thoâng qua phaàn quy ñònh cuûa quy phaïm phaùp luaät caùc chuû theå phaùp luaät môùi bieát ñöôïc laø neáu nhö hoï ôû vaøo nhöõng tình huoáng ñaõ neáu trong phaàn giaû ñònh cuûa quy phaïm phaùp luaät thì hoï phaûi laøm gì? Ñöôïc hay khoâng ñöôïc laøm gì? thaäm chí laø laøm nhö theá naøo? Vì vaäy, möùc ñoä chính xaùc, chaët cheõ, roõ raøng cuûa caùc meänh leänh, chæ daãn ñöôïc neâu trong phaàn quy ñònh cuûa quy phaïm phaùp luaät laø moät trong nhöõng baûo ñaûm nguyeân taéc phaùp cheá trong hoaït ñoäng cuûa caùc chuû theå phaùp luaät.

- Mệnh lệnh của nhà nước trong QPPL có thể thể hiện dưới các hình thức sau đây:

+ Dứt khoát: Quy định chỉ nêu một cách xử sự và các chủ thể buộc phải xứ sự theo mà không có sự lựa chọn nào khác.

Ví dụ: Điều 21 Luật Đất đai: “Việc quyết định giao đất đang có người sử dụng cho người khác chỉ được tiến hành sau khi có quyết định thu hồi đất đó”

+ Không dứt khoát: Quy định nêu ra hai hoặc nhiều cách xử sự và cho phép các chủ thể có thể lựa  chọn cho mình cách xử sự phù hợp từ những các cách đã nêu.

Ví dụ: Điều 8 Luật Hôn nhân và gia đình: “ Việc kết hôn phải do Uỷ ban nhân dân cơ sở nơi thường trú của bên nam hoặc bên nữ công nhận và ghi vào sổ đăng ký kết hôn theo đúng thủ tục do nhà nước quy định…”

+ Tùy nghi: Quy định cho phép các chủ thể có thể tự thỏa thuận trong việc xác định quyền và nghĩa vụ của nhau, đồng thời cũng nêu ra cách xử sự buộc các chủ thể phải tuân theo trong trường hợp không thể thỏa thuận được

Ví dụ: Điều 423 Bộ luật dân sự: Chất lượng của vật mua bán quy định : “Chất lượng của vật mua bán do các bên thoả thuận…khi các bên không có thoả thuận và pháp luật không có quy định về chất lượng, thì chất lượng của vật mua bán được xác định theo mục đích sử dụng và chất lượng trung bình của vât cùng loại”

c. Chế tài: Là bộ phận của quy phạm pháp luật nêu lên biện pháp tác động mà nhà nước dự kiến để đảm bảo cho pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh. Các biện pháp tác động nêu ở bộ phận chế tài của quy phạm pháp luật sẽ được áp dụng đối với tổ chức hay cá nhân nào vi phạm pháp luật, không thực hiện đúng mệnh lệnh của của nhà nước đã nêu trong bộ phận quy định của quy phạm pháp luật.

     Ví dụ: Điều 224 BLHS sửa đổi năm 2009 quy định: Người nào cố ý phát tán vi rút, chương trình tin học có tính năng gây hại cho mạng máy tính, mạng viễn thông, mạng Internet, thiết bị số gây hậu quả nghiêm trọng, thì bị phạt tiền từ hai mươi triệu đồng đến hai trăm triệu đồng hoặc phạt tù từ một năm đến năm năm. Trong quy định trên, phần chế tài là: “thì bị phạt tiền từ hai mươi triệu đồng đến hai trăm triệu đồng hoặc phạt tù từ một năm đến năm năm.”

- Bộ phận chế tài trả lời câu hỏi: Hậu quả như thế nào nếu vi phạm pháp luật (hay không thực hiện đúng những mệnh lệnh cỉa NN đã nêu trong bộ phận quy định).

- Chế tài pháp luật là điều kiện bảo đảm cần thiết cho những quy định của nhà nước được thực hiện chính xác, triệt để. Đó là những biện pháp cưỡng chế gây hậu quả bất lợi cho chủ thể vi phạm pháp luật.

- Các loại chế tài:

     + Nhóm những biện pháp cưỡng chế mang tính trừng phạt có liên quan đến trách nhiệm pháp lý:

. Cheá taøi hình söï (hình phaït) theo luaät hình söï Vieät Nam goàm coù : Caûnh caùo, phaït tieàn, caûi taïo khoâng giam giöõ, caûi taïo ôû ñôn vò kyû luaät cuûa quaân ñoäi, tuø coù thôøi haïn, tuø chung thaân, töû hình. Ngoaøi ra coøn coù caùc hình phaït phuï nhö : Caám ñaûm nhieäm nhöõng chöùc vuï, laøm nhöõng ngheà hoaëc coâng vieäc nhaát ñònh. Caám cö truù, quaûn cheá, töôùc moät soá quyeàn coâng daân, töôùc danh hieäu quaân nhaân, tòch thu taøi saûn, phaït tieàn… khi khoâng söû duïng laø hình phaït chính.

 . Cheá taøi haønh chính goàm caùc bieän phaùp : Caûnh caùo, phaït tieàn. Ngoaøi ra coøn coù caùc bieän phaùp boå sung: Töôùc quyeàn söû duïng giaáy pheùp (töôùc baèng laùi caùc phöông tieän giao thoâng, phöông tieän vaän taûi, giaáy pheùp kinh doanh hoaëc caùc loaïi giaáy pheùp khaùc) ; tòch thu tang vaät, phöông tieän vi phaïm.

. Cheá taøi kyû luaät goàm caùc bieän phaùp: Khieån traùch, caûnh caùo, haï taàng coâng taùc, haï baäc löông, chuyeån ñi laøm coâng vieäc khaùc, buoäc thoâi vieäc, caùch chöùc…

. Cheá taøi daân söï goàm caùc bieän phaùp: traùch nhieäm vaät chaát, boài thöôøng thieät haïi, phaït boäi öôùc…

Trong các loại chế tải thì chế tài hình sự là nghiêm khắc nhất, người vi phạm (phạm tội) có thể áp dụng hình phạt tử hình (bị tước quyền sống).

+ Có thể chỉ là những biện pháp chỉ gây cho chủ thể những hậu quả bất lợi: Đình chỉ, bãi bỏ các văn bản các văn bản sai trái của các cơ quan cấp dưới…

+ Căn cứ vào khả năng lựa chọn biện pháp áp dụng, mức áp dụng: Có Chế tài có thể cố định hoặc không cố định

          . Chế tài cố định: là chế tài quy định chính xác, cụ thể biện pháp tác động cần phải áp dụng đối với chủ thể vi phạm quy phạm pháp luật

Ví dụ: tại Điểm a Khoản 3 Điều 9 NGHỊ ĐỊNH số 146-2007 Quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ như sau: Phạt tiền từ 100.000 đồng đến 200.000 đồng đối với một trong các hành vi không chấp hành hiệu lệnh của đèn tín hiệu giao thông.

          . Chế tài không cố định: là chế tài không quy định các biện pháp tác động một cách dứt khoát hoặc chỉ quy định mức thấp nhất và mức cao nhất của biện pháp tác động

Ví dụ: Điều 159 BLHS. Tội kinh doanh trái phép: Người nào kinh doanh không có đăng ký kinh doanh, kinh doanh không đúng với nội dung đã đăng ký hoặc kinh doanh không có giấy phép riêng trong trường hợp pháp luật quy định phải có giấy phép… thì bị phạt tiền từ năm triệu đồng đến năm mươi triệu đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến hai năm.

*** Chú ý: Ngoài việc sử dụng các biện pháp bất lợi, nhà nước còn dự kiến cả các biện pháp tác động khác mang tính khuyến khích để các chủ thể tự giác thực hiện pháp luật.

     Ví dụ: Điều 95 Luật khiếu nại, tố cáo 1998 quy định: “Cơ quan, tổ chức cá nhân, có thành tích trong viêc giải quyết khiếu nại, tố cáo, người tố cáo có công trong việc ngăn ngừa thiệt hại cho nhà nước, tổ chức, cá nhân thì được khen thưởng theo quy định của pháp luật”.

  èè  Cheá taøi quy phaïm phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa lieân quan chaët cheû vôùi traùch nhieäm phaùp lyù. Nhöõng bieän phaùp taùc ñoäng maø nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa quy ñònh ôû cheá taøi quy phaïm phaùp luaät luoân theå hieän tính nhaân ñaïo xaõ hoäi chuû nghóa. Chuùng khoâng chæ nhaèm muïc ñích tröøng phaït ngöôøi vi phaïm phaùp luaät maø coøn coù muïc ñích giaùo duïc hoï thaønh ngöôøi coù ích cho xaõ hoäi, coù yù thöùc chaáp haønh phaùp luaät vaø caùc quy taéc cuûa ñôøi soáng coäng ñoàng xaõ hoäi chuû nghóa, ngaên chaën hoï tieáp tuïc vi phaïm phaùp luaät. Ñoàng thôøi nhaèm giaùo duïc moïi ngöôøi toân troïng phaùp luaät, ñaáu tranh vaø phoøng choáng vi phaïm phaùp luaät, baûo veä traät töï phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa.

4. Phân loại các quy phạm PL

Tuỳ theo căn cứ khác nhau, quy phạm PL xã hội chủ nghĩa có thể phân loại thành các loại khác nhau:

- Căn cứ vào đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh của từng ngành luật. Quy phạm PL xã hội chủ nghĩa phân chia thành:

+ Quy phạm PL hình sự. Ví dụ:

+ Quy phạm PL hành chánh. Ví dụ:

+ Quy phạm PL dân sự. Ví dụ

- Căn cứ vào nội dung của quy phạm PL chia thành:

+ Quy phạm PL định nghĩa: là quy phạm PL có nội dung giải thích, xác định một vấn đề nào đó hoặc nêu những kinh nghiệm pháp lý.

Ví dụ: Khái niệm tội phạm Điều  8 BLHS : Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hoá, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa.

+ Quy phạm PL điều chỉnh (Hay còn gọi là quy phạm quy định): là quy phạm PL điều chỉnh hành vi của con người và hoạt động của các tổ chức. (Quy định quyền và nghĩa vụ của những người tham gia quan hệ PL. Các quy phạm này điều chỉnh hành vi hợp pháp của con người).

+ Quy phạm PL bảo vệ: Là quy phạm PL có nội dung xác định các biện pháp cưỡng chế NN có liên quan đến trách nhiệm pháp lý

   Ví dụ: Các quy phạm của Luật Hình sự trong phần các tội phạm cụ thể

- Căn cứ vào hình thức mệnh lệnh nêu trong quy phạm PL chia thành:

+ Quy phạm PL dứt khoát: Chỉ quy định một cách xử sự rõ ràng, chặt chẻ.

Ví dụ: Điều 89 Căn cứ cho ly hôn của Luật hôn nhân và gia đình: “Toà án xem xét yêu cầu ly hôn, nếu xét thấy tình trạng trầm trọng, đời sống chung không thể kéo dài, mục đích của hôn nhân không đạt thì toà án quyết định cho ly hôn”.

+ Quy phạm PL không dứt khoát (tuỳ nghi): Nêu ra hai hoặc nhiều cách xử sự và cho phép chủ thể lựa chọn cho mình một cách xử sự từ những cách đã nêu.

+ Quy phạm PL hướng dẫn: Nội dung của nó khuyên nhủ, hướng dẫn cácchủ thể tự giải quyết một số công việc nhất định. Ví dụ:

- Căn cứ sự trình bày của các quy phạm PL chia thành:

+ Quy phạm bắt buộc: Quy định nghĩa vụ phải thực hiện những hvi tích cực nhất định

Ví dụ: Điều 64 Hiến pháp: “ Cha mẹ có trách nhiệm nuôi dạy con cái thành những người công dân tốt. Con cháu có bổn phận kính trọng chăm sóc ông bà, cha mẹ”

+ Quy phạm cấm đoán: Quy định nghĩa vụ không được thực hiện các hành vi nhất định. Nó đòi hỏi chủ thể phải kiềm chế không thực hiện những hành vi mà pluật cấm

Ví dụ: Điều 64 Hiến pháp 1992: NN và xã hội không thừa nhận việc phân biệt đối xử giữa các con

+ Quy phạm cho phép: Quy phạm này bảo đảm quyền được thực hiện những hành vi tích cực trong các quan hệ xã hội

Ví dụ: Chương V Hiến pháp quy định các quyền và nghĩa vụ của công dân

* so sánh quy phẠM PHÁP LUẬT VÀ QUY PHẠM XÃ HỘI:

- Nêu khái niệm.

* Quy Phạm XH khác:

Đời sống cộng đồng XH đòi hỏi phải đặt ra rất nhiều những quy tắc xử sự khác nhau để điều chỉnh hành vi của con người. Những quy tắc xử sự ấy được xử dụng nhiều lần trong đời sống XH gọi là quy pham. Trong những quy phạm mà con người đặt ra được chia thành 2 loại là quy phạm kỹ thuật và quy phạm xã hội.

QPXH khác là những QP được hình thành trong đời sống XH tác động đến đời sống XH góp phần bảo đảm sự tồn tại và phát triển bình thường của chế độ NN, chế độ XH. QPXH được hình thành tự phat1trong cộng đồng dân cư. QPXH không có tính chất bắt buộc vì thế vi phạm QPXH không bị xử lý bởi CQNN hay bất kỳ tổ chức hành chính nào mà chỉ đưa ra dư luận nói lên sự lên án.

QPXH là khuôn mẫu cho hành vi của con người, mỗi quy phạm XH thường chỉ ra: trong những điều kiện hoàn cảnh nào, Tổ chcu71 hay cá nhân nào sẽ xử sự như thế nào? Hậu quả Như thế nào nếu cá nhâ tổ chức không thực hiện đúng như vậy?

Trong XH có nhiều loại QPXH khác nhau cùng được sử dụng để điều chỉnh các qaun hệ của Xh như QP đạo đức, QP tập quán, QP của các tổ chức CT-XH, quy phạm của các tín điều tôn giáo hay QP pháp luật…

Các QP trong các XH khác nhau thì có những đặc tính khác nhau, nhưng chúng luôn liên quan mật thết với nhau và cùng tác động lên các QHXH. Tuy nhiên sự tác động của các QPXH khác nhau lên các quan hệ khác nhau lại khác nhau. Trong XH có gia cap61thi2 QP PL có vai trò quan trọng nhat61doi961 vơi việc duy trì trật tự XH, tạo điều kiện cho XH ổn định và phát triển.

* Quy phạm pháp luật:

+ Quy phạm pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự của con người do NN ban hành và đảm bảo thực hiện. thể hiện ý chí của giai cấp cầm quyền trong xã hội và do điều kiện kinh tế XH quy định, là nhân tố điều chỉnh các QHXH.

+ QPXH là những quy tắc xử sự thể hiện ý chí chung của các thành viên trong xã hội (thể hiện ý chí chung của cả cộng đồng), có tác dụng điều chỉnh các QHXH trong XH con người như các quy phạm mang tính tập quán, các tín điều tôn giáo, đạo đức, truyền thống.

- Sự giống nhau:

+ QPPL và QPXH đều là những quy tắc xử sự của con người.

+ QPPL và QPXH đều có tác dụng điều chỉnh các QHXH trong XH con người, đều có chức năng điều chỉnh.

₊ QPPL và QPXH đều có chức năng giáo dục con người.

+ QPPL và QPXH đều thể hiện ý chí của con người (nhóm người hoặc cộng động người).

_-   Sự khác nhau:

+ Quy phạm pháp luật là những quy tắc xử sự của con người do NN ban hành, còn QPXH là những quy tắc xử sự của con người được hình thành một cách tự pháp trong thực tế cuộc sống.

+ QPPL được NN đảm bảo thưucj hiện bằng những biện pháp cưỡng chế bắt buộc. QPXH được thực hiện bằng sự tự giác của con người theo truyền thống, phong tục.

+ QPPL thể hiện ý chí của giai cấp thống trị còn QPXH thể hiện ý chí chung của xã hội hoặc của từng vùng dân cư nhất định.

+ QPPL được thể hiện dưới những hình thức nhất định có thể được thể hiện dưới dạng thành văn hoặc không thành văn, còn QPXh không được thể hiện dưới những hình thức xác định, thường biểu hiện dưới dạng không thành văn.

+ VP QPPL phải chịu hậu quả pháp lý còn vi phạm QPXH không chịu HQPL mà chủ yếu là chịu sự lên án mang tính đạo đức, truyền thống.

+ QPXH có thể được nhà nước thừa nhận và nâng lên thành luật và trở thành QPPL, còn QPPL không trở thành QPXH.

+ QPPL có thể được hình thành do nhu cầu của XH, do điều kiện KT XH của từng thời điểm nhất định quy định, còn QPXH thường được hình thành rất lâu đời.

CHUYÊN ĐỀ 11: QUAN HỆ PHÁP LUẬT XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

câu 23: khái niỆm, đẶC điỂm và cẤu thành Quan hỆ pháp luẬt xhcn

1. Khái niệm và đặc điểm của quan hệ pháp luật xã hội chủ nghĩa:

a. Khái niệm

Nhu cầu sinh tồn và phát triển đã buộc con người phải liên hệ, liên kết với nhau bằng các mối liên hệ vc-tt gọi là các mối quan hệ. Những quan hệ này xuất hiện trong quá trình hoạt động xã hội của con người thì được gọi là quan hệ xã hội.

Quan hệ xã hội rất đa dạng và phong phú như Quan hệ hôn nhân gia đình, quan hệ lao động, quan hệ tài sản… xuất phát từ sự đa dạng phong phú đó của quan hệ xã hội, trên thực tế để điều chỉnh các QHXH người ta đã dùng rất nhiều quy tắc xử sự (QPXH) khác như: quy phạm pháp luật, dạo đức, tôn giáo, phong tục…

Trong đó quy phạm pháp luật có vị trí đặc biệt quan trọng và là quy phạm có hiệu quả nhất giúp cho các QHXH được điều chỉnh có tính chất pháp lý theo quy định của phạm luật.

Quan hệ pháp luật: Là những quan hệ nảy sinh trong xã hội được điều chỉnh bằng quy phạm pháp luật làm cho các bên tham gia quan hệ đó có quyền và nghĩa vụ pháp lý.

Quan hệ pháp luật xã hội chủ nghĩa là những quan hệ xã hội nảy sinh trong xã hội xã hội chủ nghĩa được pháp luật xã hội chủ nghĩa điều chỉnh.

b. Đặc điểm của quan hệ pháp luật

- Quan hệ pháp luật thuộc loại quan hệ tư tưởng

+ Quan heä phaùp luaät thuoäc kieán truùc thöôïng taàng vaø phuï thuoäc cô sôû haï taàng.

+ Trong caùc xaõ hoäi coù giai caáp, moãi kieåu quan heä saûn xuaát coù kieåu quan heä phaùp luaät phuø hôïp. Caùc quan heä phaùp luaät phaùt trieån, bieán ñoåi theo söï phaùt tneån, bieán ñoåi cuûa quan heä saûn xuaát vaø phuïc vuï quan heä saûn xuaát.

+ Maëc duø phuï thuoäc vaøo caùc quan heä saûn xuaát nhöng quan heä phaùp luaät cuõng coù aûnh höôûng raát lôùn tôùi söï phaùt trieån cuûa cô sôû haï taàng.

- Quan hệ pháp luật là quan hệ xã hội có ý chí

Noùi caùch khaùc, quan heù phaùp luaät xuaát hieän do yù chí cuûa con ngöôøi. Nhö ñaõ neâu ôû treân, quan heä phaùp luaät laø daïng quan heä cuï theå hình thaønh giöõa nhöõng chuû theå nhaát ñònh. Caùc quan heä naøy khoâng ngaãu nhieân hình thaønh maø phaûi qua haønh vi coù yù chí cuûa moät hoaëc caû hai chuû theå. Coù nhöõng quan heä phaùp luaät maø söï hình thaønh ñoøi hoûi caû hai beân theå hieän yù chí (Ví dụ: Quan heä hôïp ñoàng chính laø loaïi quan heä naøy). Cuõng coù nhöõng loaïi quan heä phaùp luaät ñöôïc hình thaønh treân cô sôû yù chí cuûa nhaø nước (Vi dụ: quan heä phaùp luaät hình söï hình thaønh khoâng phaûi xuaát phaùt töø yù chí cuûa ngöôøi phaïm toäi. Quan heä phaùp luaät hình söï hình thaønh giöõa nhaø nöôùc vôùi ngöôøi phaïm toäi xuaát phaùt töø yù chí cuûa nhaø nöôùc).

è Caùc quan heä phaùp luaät xuaát hieän treân cô sôû quy phaïm phaùp luaät theå hieän yù chí cuûa nhaø nöôùc (quan heä phaùp luaät hình söï, quan heä phaùp luaät sôû höõu) hoaëc treân cô sôû yù chí cuûa caùc beân tham gia quan heä trong khuoân khoå yù chí cuûa nhaø nöôùc (quan heä hôïp ñoàng, quan heä keát hoân …).

Thoâng qua yù chí, quan heä xaõ hoäi töø traïng thaùi voâ ñònh (khoâng coù cô caáu chuû theå nhaát ñònh) ñaõ chuyeån sang traïng thaùi cuï theå (coù cô caáu chuû theå nhaát ñònh). Chaúng haïn, quan heä sôû höõu laø loaïi quan heä naûy sinh giöõa caùc caù nhaân, caùc toå chöùc trong xaõ hoäi xung quanh vieäc xaùc ñònh chuû quyeàn ñoái vôùi moät taøi saûn nhaát ñònh. Caùc quan heä naøy toàn taïi trong xaõ hoäi moät caùch khaùch quan duø caùc caù nhaân muoán hay khoâng muoán. Tuy nhieân, quan heä phaùp luaät veà sôû höõu chæ hình thaønh giöõa caùc caù nhaân cuï theå qua vieäc khaúng ñònh chuû quyeàn ñoái vôùi moät taøi saûn cuï theå. Ví duï: A Sao ñi saên, thaáy con nai chaïy qua beøn ruùt teân baén. Con nai mang teân treân mình chaïy gaàn ñeán röøng beân thì cheát. Hoaøng Paù ñi nhaët cuûi, thaáy nai thì coõng veà nhaø. Ra ñeán bìa röøng gaëp A Sao, A Sao giaønh laïi con nai. Quan heä phaùp luaät sôû höõu hình thaønh giöõa Hoaøng Paù vaø A Sao.

- Quan hệ pháp luật xã hội chủ nghĩa xuất hiện trên cơ sở các quy phạm pháp luật XHCN, tức là trên cơ sở ý chí của giai cấp công nhân và nhân dân lao động được thể chế hóa. (Vì thế QHPL mang tính giai cấp sâu sắc).

+ Việc lựa chọn những quan hệ xã hội nào để điều chỉnh bằng pháp luật là ý chí của giai cấp thống trị (ý chí nhà nước).

+ Trong xã hội XHCN những quan hệ xã hội liên quan đến bóc lột… đều bị pháp luật kìm hãm, những quan hệ liên quan đến lợi ích người lao động được bảo vệ, tạo điều kiện phát triển (xuất phát từ bản chất NN và pháp luật XHCN).

Ví dụ: Ñeå ñaûm baûo quyeàn bình ñaúng cuûa phuï nöõ vaø treû em trong gia ñình vaø trong xaõ hoäi, nhaø nöôùc khoâng ñôn thuaàn chæ xem nghóa vuï cha, meï, vôï, choàng, con caùi mang tính ñaïo ñöùc. Baèng caùc quy phaïm phaùp luaät, nhaø nöôùc quy ñònh nhöõng moái quan heä phaùp lyù giöõa hoï, raøng buoäc hoï baèng caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù. Moät trong nhöõng nghóa vuï quan troïng cuûa chuû theå tham gia quan heä hoân nhaân vaø gia ñình laø khoâng ñöôïc ngöôïc ñaõi, ñoái xöû taøn teä vôùi nhau.

+ Nhieàu quan heä xaõ hoäi voán laø quan heä ñaïo ñöùc, song döôùi taùc ñoäng cuûa quy phaïm phaùp luaät chuùng ñaõ coù theå trôû thaønh quan heä phaùp luaät. Chaúng haïn, quan heä giöõa hai ngöôøi ñaøn oâng cuøng chung soáng vôùi nhau, cuøng vôùi sinh hoaït baèng nhöõng thu nhaäp coù ñöôïc laø moät daïng quan heä baïn beø, thuoäc phaïm truø ñaïo ñöùc. Ôû moät soá nöôùc tö baûn, khi phaùp luaät cho pheùp coù hoân nhaân giöõa ngöôøi cuøng giôùi tính thì quan heä nhö vaäy laïi trôû thaønh quan heä phaùp luaät hoân nhaân vaø gia ñình.

- Nội dung của quan hệ pháp luật được cấu thành bởi các quyền và nghĩa vụ pháp lý mà việc thực hiện được bảo đảm bằng sự cưỡng chế nhà nước.

+       Quyền và nghĩa vụ của các chủ thể là nội dung của quan hệ pháp luật nhưng phải được ghi nhận trong quan hệ pháp luật. Đây là đặc trưng cơ bản của QHPL.

Ví dụ: Trong hợp đồng mua bàn Nhà ở, nội dung quan hệ pháp luật của bên mua có quyền nhận nhà ở, có nghĩa vụ giao tiền mua nhà theo thỏa thuận; bên bán nhà có quyền nhận tiền và có nghĩa vụ giao nhà trong thời gian đã thỏa thuận.

+ Tuy nhiên cần chú ý là Quy phạm pháp luật không thể thống kê hết tất cả những điều kiện hình thành của quan hệ pháp luật, mà trong xử sự thực tế, các chủ thể sẽ tự làm rõ hơn, chi tieát hôn caùc quyeàn vaø nghóa vuï trong quan heä phaùp luaät cuï theå ñoù. Vieäc chi tieát hoùa naøy luoân phaûi baûo ñaûm nguyeân taéc laø khoâng ñöôïc traùi vôùi phaùp luaät.

2. Phân loại quan hệ pháp luật. (cho tự nghiên cứu)

- Căn cứ vào đối tượng và phương pháp điều chỉnh: Các quan hệ pháp luật được phân thành các nhóm lớn đó là các ngành luật

+ Cách phân loại này đươc phổ biến và thừa nhận rộng rãi

+ Cách phân loại này sẽ giúp cho việc tìm hiểu sâu hơn  từng nhóm quan ệ pháp luật, nắm những đặc trưng riêng và những thuôc tính phổ biến của chúng và cũng là cơ sở để pháp điển hóa, hệ thống hóa pháp luật

- Căn cứ vào cách thực hiện quyền và nghĩa vụ của mỗi chủ thể: Quan hệ pháp luật cụ thể và quan hệ pháp luật chung

+ Quan hệ pháp luật cụ thể: là các quan hệ nãy sinh giữa các chủ thể nhất định có quyền và nghĩa vụ pháp lý. (chủ thể xác định). Quan hệ pháp luật này được chia thành hai loại: quan hệ pháp luật tuyệt đối và quan hệ pháp luật tương đối

* Quan hệ pháp luật tương đối: Là quan hệ pháp luật mà các chủ thể được xác định như quan hệ pháp luật hợp đồng kinh tế, quan hệ pháp luật tố tụng giữa tòa án và những người tham gia tố tụng

* Quan hệ pháp luật tuyệt đối: Là quan hệ pháp luật trong đó một chủ thể được xác định còn chủ thể khác là bất kỳ cá nhân nào, tổ chức nào. Chủ thể xác định là bên có quyền, còn các chủ thể còn lại có nghĩa vụ không được vi phạm. Như quan hệ pháp luật về sở hữu, quan hệ pháp luật về quyền tác giả…

- Quan hệ pháp luật chung là quan hệ phát sinh trực tiếp từ Hiến pháp, các đạo luật và là cơ sở của sự hình thành các quan hệ pháp luật cụ thể. Như: Quan hệ giữa nhà nước và công dân trong lĩnh vực thuế là quan hệ pháp luật chung làm phát sinh quan hệ giữa công dân A nào đó với cơ quan thuế địa phương

3. Thành phần (Cấu thành) của quan hệ pháp luật

Quan hệ pháp luật được cấu thành bởi chủ thể, nội dung và khách thể.

a.             Chủ thể quan hệ pháp luật.

* Khái niệm: Là những cá nhân, tổ chức có khả năng trở thành các bên tham gia quan hệ pháp luật, có những quyền và nghĩa vụ pháp lý trên cơ sở những quy phạm pháp luật.

-  Chủ thể quan hệ pháp luật có thể là cá nhân hay tổ chức.

+ Cá nhân (thể nhân) bao gồm: Công dân, người nước ngoài, người không quốc tịch

+ Những người này đều có thể tham gia vào quan hệ pháp luật. Tuy nhiên, mỗi loại chủ thể khác nhau tùy theo năng lực pháp luật của mình chỉ tham gia vào một số quan hệ pháp luật nhất định. Chaúng haïn, caù nhaân laø ngöôøi nöôùc ngoaøi khoâng theå tham gia caùc quan heä baàu cöû, öùng cöû vaøo caùc cô quan nhaø nöôùc ôû Vieät Nam.

- Chủ thể quan hệ pháp luật (theo quy định của nhà nước) phải có năng lực chủ thể. Năng lực chủ thể bao gồm: Năng lực hành vi và năng lực pháp luật:

+ Năng lực pháp luật: Là khả năng có quyền hoặc có nghĩa vụ pháp lý mà nhà nước quy định cho các tổ chức, cá nhân nhất định.

Vôùi naêng löïc phaùp luaät, caùc chuû theå chæ tham gia thuï ñoäng vaøo caùc quan heä phaùp luaät hoaëc ñöôïc phaùp luaät baûo veä trong caùc quan heä nhaát ñònh. Tính thuï ñoäng cuûa chuû theå ôû choã laø khoâng töï taïo ra ñöôïc cho mình caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù maø hoï coù ñöôïc trong moái quan heä phaùp luaät cuï theå laø do yù chí cuûa nhaø nöôùc, yù chí cuûa ngöôøi thöù ba.

Ví duï: Moät ñöùa treû ñöôïc thöøa keá khi boá, meï cheát. Quan heä thöøa keá naøy phaùt sinh do yù chí cuûa ngöôøi ñeå laïi thöøa keá neáu coù di chuùc hoaëc theo yù chí cuûa nhaø nöôùc neáu khoâng coù di chuùc. Xeùt trong moái quan heä thöøa keá naøy thì ñöùa treû laø chuû theå coù naêng löïc phaùp luaät vaø nhaø nöôùc baûo veä caùc quyeàn hôïp phaùp cuûa ñöùa treû naøy.

Đặc điểm: Năng lực pháp luật của cá nhân do nhà nước quy định. Nó xuất hiện kể từ khi cá nhân sinh ra và chỉ mất khi người đó đã chết. Trong một số lĩnh vực năng lực pháp luật được mở rộng dần từng bước phụ thuộc vào sự phát triển thể lực và trí lực của cá nhân, thông thường căn cứ vào độ tuổi.

+ Năng lực hành vi: Là khả năng mà nhà nước thừa nhận cho tổ chức, cá nhân bằng những hành vi của chính bản thân mình có thể xác lập và thực hiện các quyền và nghĩa vụ pháp lý.

Toå chöùc hoaëc caù nhaân coù naêng löïc haønh vi seõ ñöôïc tham gia vôùi tö caùch laø chuû theå quan heä phaùp luaät, baèng haønh vi cuûa mình coù theå ñoäc laäp xaùc laäp vaø thöïc hieän caùc quyeàn, nghóa vuï phaùp lyù cuõng nhö ñoäc laäp chòu traùch nhieäm veà nhöõng haønh vi cuûa mình.

Đặc điểm: Khaùc vôùi naêng löïc phaùp luaät, naêng löïc haønh vi chæ xuaát hieän khi caù nhaân ñaõ ñeán ñoä tuoåi nhaát ñònh vaø ñaït ñöôïc nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh.

 Ví duï: Ôû nöôùc ta, naêng löïc keát hoân ñöôïc phaùp luaät quy ñònh laø 20 tuoåi (ñoái vôùi nam), 18 tuoåi (ñoái vôùi nöõ); naêng löïc baàu cöû (18 tuoåi troøn). Nhöng, naêng löïc haønh vi trong quan heä phaùp luaät lao ñoäng laïi xuaát hieän sôùm hôn (tuoåi 16). Naêng löïc phaùp luaät hình söï cuõng xuaát hieän ôû caù nhaân vaøo ñoä tuoåi 16.

- Naêng löïc phaùp luaät vaø naêng löïc haønh vi laø nhöõng thuoäc tính khoâng taùch rôøi cuûa moãi caù nhaân nhöng khoâng phaûi laø nhöõng thuoäc tính töï nhieân, khoâng phaûi saün coù khi ngöôøi ñoù sinh ra maø laø nhöõng thuoäc tính phaùp lyù. Chuùng ñeàu do nhaø nöôùc thöøa nhaän cho moãi toå chöùc hoaëc caù nhaân. Chæ thoâng qua quy phaïm phaùp luaät ta môùi bieát ñöôïc toå chöùc, caù nhaân naøo coù naêng löïc chuû theå phaùp luaät ñeå tham gia vaøo nhöõng quan heä phaùp luaät nhaát ñònh.

- Mối quan hệ giữa Năng lực pháp luật và Năng luật hành vi của năng lực chủ thể:

. NLPL là điều kiện cần, NLHV là điều kiện đủ để cá nhân, tổ chức trở thành chủ thể của QHPL.

. Nếu chủ thể chỉ có NLPL mà không có NLHV hay bị Nhà nước hạn chế NLHV thì họ không thể tham gia một cách tích cực vào các QHPL (tức là không tự mình tham gia các quan hệ PL được). Chủ thể chỉ có thể tham gia thụ động vào các quan hệ PL thông qua hành vi của người thứ ba hoặc được NN bảo vệ trong một số quan hệ PL nhất định.

. Năng lực PL là tiền đề của năng lực hành vi nên không thể có chủ thể PL mà không có năng lực PL mà lại có năng lực hành vi. Vì khi quy định các quyền, nghĩa vụ pháp lý cho chủ thể thì NN cũng cần phải tính đến điều kiện để cá nhân, tổ chức có thể thực hiện quyền, nghĩa vụ pháp lý đó.

. Năng lực PL và năng lực hành vi đều lấy độ tuổi, cũng như mức độ phát triển về thể lực và trí lực làm cơ sở.

. Đối với chủ thể là pháp nhân, năng lực PL và năng lực hành vi xuất hiện cùng lúc khi pháp nhân ra đời.

- Xuaát hieän treân cô sôû cuûa phaùp luaät neân naêng löïc chuû theå phaùp luaät luoân mang tính giai caáp. Ôû caùc nhaø nöôùc khaùc nhau phaùp luaät coù nhöõng quy ñònh khaùc nhau veà naêng löïc chuû theå phaùp luaät. Trong xaõ hoäi boùc loät, naêng löïc chuû theå cuûa caù nhaân ñöôïc quy ñònh phuï thuoäc vaøo raát nhieàu yeáu toá, trong ñoù coù nhöõng yeáu toá nhö ñaúng caáp xaõ hoäi, taøi saûn, toân giaùo, maøu da, giôùi tính... Trong xaõ hoäi ñoù, naêng löïc chuû theå cuûa phuï nöõ thöôøng bò haïn cheá raát nhieàu, ñaëc bieät laø trong caùc quan heä quyeàn löïc nhaø nöôùc vaø quan heä hoân nhaân.

Naêng löïc chuû theå trong phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa laø hình thöùc theå hieän ñòa vò phaùp lyù cuûa caù nhaân vaø toå chöùc trong ñieàu kieän chính quyeàn nhaân daân vaø trong ñieàu kieän cuûa neàn saûn xuaát xaõ hoäi chuû nghóa. Muïc tieâu lôùn nhaát cuûa phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa laø baûo veä lôïi ích cuûa xaõ hoäi vaø lôïi ích cuûa moãi con ngöôøi neân naêng löïc chuû theå luoân luoân mang tính nhaân ñaïo, tính nhaân daân.

* Các loại chủ thể quan hệ pháp luật xã hội chủ nghĩa

- Chủ thể là cá nhân bao gồm: Công dân Việt Nam, người nước ngoài, người không quốc tịch

+ Công dân Việt Nam: Là chủ thể phổ biến và chủ yếu của các ngành luật khi theo quy định của pháp luật họ có năng lực chủ thể. Chỉ có những cơ quan nhà nước có thẩm quyền và trong những điều kiện, trình tự nghiêm ngặt do pháp luật quy định mới có thể hạn chế năng lực chủ thể của công dân. Tuy nhiên để trở thành chủ thể của mỗi nhóm quan hệ xã hội nhất định, công dân phải đáp ứng điều kiện khác nhau đặc trưng cho nhóm quan hệ xã hội đó

Ví dụ: Naêng löïc trôû thaønh chuû theå quan heä phaùp luaät hình söï xuaát hieän ôû coâng daân (hoaëc caù nhaân khaùc) ôû tuoåi töø 16. Trong nhieàu quan heä phaùp luaät khaùc, coâng daân coù theå trôû thaønh chuû theå phaùp luaät ngay töø khi ra ñôøi (quan heä phaùp luaät thöøa keá, quan heä phaùp luaät gia ñình).

+ Người nước ngoài và người không quốc tịch có thể trở thành chủ thể quan hệ pháp luật theo các điều kiện áp dụng đối với công dân Việt Nam, tuy nhiên trong một số lãnh vực nhất định, năng lực chủ thể của người nước ngoài và người không quốc tịch bị hạn chế.

Ví dụ: Trong lĩnh vực bầu cử, ứng cử

- Chủ thể là pháp nhân: Pháp nhân là tổ chức được nhà nước thừa nhận là chủ thể của quan hệ pháp luật.

+ Đặc điểm: Pháp nhân chỉ xuất hiện khi được nhà nước cho phép, tức là được nhà nước thừa nhận hoặc thành lập. Tuy nhiên không phải tổ chức nào do nhà nước lập ra hoặc thừa nhận cũng có tư cách pháp nhân. Để được công nhận là pháp nhân, tổ chức phải có những điều kiện sau đây:

. Phải là tổ chức hợp pháp, có cơ cấu tổ chức và hoàn chỉnh. Toå chöùc ñoù phaûi do nhaø nöôùc thaønh laäp, thöøa nhaän hoaëc cho pheùp thaønh laäp vaø phaûi coù teân goïi rieâng. Cô caáu toå chöùc thoáng nhaát cuûa phaùp nhaân theå hieän ôû söï toàn taïi cuûa cô quan laõnh ñaïo vaø caùc boä phaän caáu thaønh cuûa noù coù moái lieân heä toå chöùc maät thieát.

. Phaûi coù taøi saûn rieâng. Daáu hieäu naøy coù yù nghóa quan troïng bôûi taøi saûn rieâng laø cô sôû vaät chaát cho hoaït ñoäng cuûa moät toå chöùc. Söï toàn taïi cuûa taøi saûn. rieâng theå hieän ôû quyeàn sôû höõu (hay quyeàn quaûn lyù) cuûa toå chöùc ñoái vôùi moät boä phaän taøi saûn nhaát ñònh. Baèng taøi saûn rieâng, phaùp nhaân thöïc hieän caùc quyeàn vaø nghóa vuï taøi saûn cuûa mình.

. Phaùp nhaân phaûi coù quyeàn nhaân danh mình tieán haønh caùc hoaït ñoäng (keå caû hoaït ñoäng toá tuïng) vaø phaûi chòu traùch nhieäm veà haäu quaû phaùt sinh töø nhöõng haønh ñoäng ñoù.

Ngoaøi ra, ñeå hoaït ñoäng bình thöôøng, phaùp nhaân coøn phaûi coù truï sôû ñeå giao dòch, giaûi quyeát caùc vaán ñeà coù lieân quan.

+ Năng lực chủ thể của Pháp nhân: bao gồm năng lực PL và năng lực hành vi, chúng xuất hiện đồng thời khi pháp nhân ra đời:

Năng lực Pháp luật của Pháp nhân:

. NLPL của pháp nhân mang tính chuyên biệt, nghĩa là pháp nhân chỉ có thể tham gia trong những quan hệ pháp luật nhất định chứ không phải tất cả các quan hệ pháp luật.

. Phát sinh từ thời điểm được cơ quan NN có thẩm quyền thành lập, cho phép thành lập. Đối với các pháp nhân phải đăng ký hoạt động thì năng lực pháp luật của pháp nhân phát sinh từ thời điểm được cấp giấy phép hoạt động.

. Chấm dứt từ thời điểm chấm dứt sự tồn tại của pháp nhân trong một số trường hợp như: phá sản, giải thể, chia nhỏ, hợp nhất…

Năng lực hành vi của pháp nhân: Phát sinh và chấp dứt cùng thời điểm với năng lực pháp luật của pháp nhân.

+ Phân loại pháp nhân:

Trong khoa hoïc phaùp lyù Vieät Nam phaùp nhaân ñöôïc chia thaønh phaùp nhaân coâng quyeàn vaø phaùp nhaân kinh teá - xaõ hoäi.

. Caùc phaùp nhaân coâng quyeàn bao goàm caùc cô quan nhaø nöôùc coù nhieäm vuï thöïc hieän vieäc quaûn lyù xaõ hoäi, thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc. Caùc phaùp nhaân coøn laïi laø caùc phaùp nhaân kinh teá xaõ hoäi, ngheà nghieäp.

. Trong soá caùc phaùp nhaân coâng quyeàn thì nhaø nöôùc ñöôïc coi laø phaùp nhaân ñaëc bieät. Phaùp nhaân nhaø nöôùc vöøa laø cô quan quyeàn löïc, vöøa laø cô quan ñaïi dieän cho chuû quyeàn quoác gia.

èè Tóm lại chủ thể của QHPL:

Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa laø chuû theå ñaëc bieät cuûa quan heä phaùp luaät. Ñaëc ñieåm cô baûn trong naêng löïc chuû theå phaùp luaät cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa theå hieän ôû choã nhaø nöôùc laø chuû theå quyeàn löïc chính trò cuûa toaøn xaõ hoäi, laø chuû sôû höõu lôùn nhaát trong xaõ hoäi. Chính vì vaäy, nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa laø chuû theå cuûa caùc quan heä phaùp luaät quan troïng nhö quan heä sôû höõu nhaø nöôùc, quan heä thueá, quan heä haønh chính, quan heä hình söï... Nhaø nöôùc tham gia caùc quan heä naøy nhaèm baûo veä nhöõng lôïi ích cô baûn nhaát cuûa Nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi. Caùc cô quan nhaø nöôùc vaø nhöõng ngöôøi coù chöùc vuï laø chuû theå caùc quan heä phaùp luaät khi thöïc hieän nhöõng chöùc naêng, nhieäm vuï nhaø nöôùc trong phaïm vi thaåm quyeàn cuûa mình. Caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi laø chuû theå caùc quan heä quyeàn löïc nhaø nöôùc trong nhöõng tröôøng hôïp ñöôïc nhaø nöôùc uûy quyeàn ...

Chú ý về chủ thể: Ngoaøi caùc thöïc theå nhaân taïo laø phaùp nhaân, coøn coù nhöõng thöïc theå nhaân taïo khaùc tuy khoâng phaûi laø phaùp nhaân song vaãn laø caùc chuû theå cuûa quan heä phaùp luaät nhö caùc doanh nghieäp tö nhaân, caùc xí nghieäp thaønh vieân cuûa moät coâng ty, caùc hôïp danh ... Nhöõng chuû theå naøy khi tham gia caùc quan heä phaùp luaät thöôøng phaûi tuaân theo moät soá ñieàu kieän chaët cheõ hôn. Trong thöïc teá, chuùng ta deã gaëp nhöõng loaïi giao dòch, hôïp ñoàng do caùc chuû theå naøy thöïc hieän maø caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù thöôøng bò ñaët trong daáu hoûi veà thaåm quyeàn, veà naêng löïc haønh vi.

Coù theå noùi, chuû theå quan heä phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa raát ña daïng, chuùng ngaøy caøng ñöôïc phaùt trieån vaø môû roäng cuøng vôùi söï phaùt trieån kinh teá, chính trò, xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc. Vaán ñeà chuû theå quan heä phaùp luaät seõ ñöôïc nghieân cöùu kyõ trong moãi ngaønh luaät cuï theå.

b. Nội dung của quan hệ pháp luật

Moät trong nhöõng caáu thaønh cô baûn cuûa quan heä phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa laø noäi dung cuûa noù. Noäi dung cuûa quan heä phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa bao goàm quyeàn vaø nghóa vuï chuû theå.

Trong lyù luaän veà nhaø nöôùc vaø phaùp luaät, vaán ñeà quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù ñöôïc xem xeùt ôû hai goùc ñoä khaùc nhau.

Thöù nhaát, döôùi goùc ñoä laø naêng löïc phaùp luaät cuûa chuû theå thì quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù ñöôïc xem nhö nhöõng thuoäc tính cuûa chuû theå phaùp luaät. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï naøy ñöôïc Hieán phaùp, caùc luaät vaø vaên baûn döôùi luaät khaùc quy ñònh. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï naøy toàn taïi vôùi chuû theå, chaám duùt khi chuû theå khoâng coøn. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï nhö vaäy ñöôïc quy ñònh ñoái vôùi baát cöù chuû theå naøo khi thoûa maõn caùc ñieàu kieän.

Thöù hai, döôùi goùc ñoä keát quaû cuûa hoaït ñoäng cuûa chuû theå thì ñoù laø caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù maø chuû theå taïo ra thoâng qua vieäc tham gia caùc quan heä phaùp luaät cuï theå. Ví duï: Coâng ty A kyù vôùi coâng ty B moät hôïp ñoàng veà mua baùn ximaêng. A coù quyeàn nhaän xi maêng vaø coù nghóa vuï thanh toaùn, coøn B coù nghóa vuï giao xi maêng coù quyeàn ñöôïc nhaän giaù trò xi maêng ñaõ giao theo hôïp ñoàng. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï cuï theå naøy ñöôïc chuû theå taïo ra qua vieäc kyù keát hôïp ñoàng vaø caáu thaønh neân noäi dung cuûa quan heä phaùp luaät mua baùn. Noäi dung cuûa quan heä phaùp luaät ñöôïc xem xeùt ôû goùc ñoä naøy goàm quyeàn chuû theå vaø nghóa vuï chuû theå.

- Quyền chủ thể:

+ Khái niệm: Quyeàn chuû theå laø caùch xöû söï maø phaùp luaät cho pheùp chuû theå ñöôïc tieán haønh. Noùi caùch khaùc, quyeàn chuû theå laø khaû naêng cuûa chuû theå xöû söï theo caùch thöùc nhaát ñònh ñöôïc phaùp luaät cho pheùp. Noùi laø khaû naêng coù nghóa laø chuû theå coù theå löïa choïn giöõa vieäc xöû söï theo caùch thöùc maø noù ñöôïc pheùp tieán haønh hoaëc khoâng xöû söï nhö vaäy.

Ví duï: Coâng daân coù quyeàn khieáu naïi, toá caùo. Hoï coù theå thöïc hieän vieäc ñoù vieäc ñoù song cuõng coù theå khoâng neáu xeùt thaáy khoâng lôïi cho mình.

+ Quyeàn chuû theå coù nhöõng ñaëc tính sau:

. Khaû naêng cuûa chuû theå xöû söï theo caùch thöùc nhaát ñònh maø phaùp luaät cho pheùp;

. Khaû naêng yeâu caàu caùc chuû theå khaùc chaám döùt caùc haønh ñoäng caûn trôû noù thöïc hieän quyeàn vaø nghóa vuï hoaëc yeâu caàu chuùng toân troïng caùc nghóa vuï töông öùng phaùt sinh töø quyeàn vaø nghóa vuï naøy;

. Khaû naêng cuûa chuû theå yeâu caàu caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn baûo veä lôïi ích cuûa mình.

Caùc thuoäc tính keå treân cuûa quyeàn chuû theå laø thoáng nhaát, khoâng theå taùch rôøi. Moãi thuoäc tính coù yù nghóa phaùp lyù khaùc nhau ñoái vôùi khaùi nieäm quyeàn chuû theå. Tuy nhieân, ñeå phaân bieät quyeàn chuû theå trong quan heä phaùp luaät vôùi caùc khaùi nieäm töông öùng trong caùc quan heä xaõ hoäi khaùc (ñaïo ñöùc, tình caûm) thì thuoäc tính thöù ba coù yù nghóa ñaëc bieät.

Quyeàn chuû theå laø phaïm truø phaùp lyù coù giôùi haïn. Ñoù laø vaán ñeà coù tính nguyeân taéc bôûi vì khoâng moät xaõ hoäi naøo laïi cho pheùp moät ngöôøi naøo ñoù coù quyeàn laøm taát caû nhöõng gì anh ta muoán. Leâ nin ñaõ khaúng ñònh: "Soáng trong moät xaõ hoäi maø laïi thoaùt khoûi xaõ hoäi aáy ñeå ñöôïc töï do, ñoù laø ñieàu khoâng theå ñöôïc".

- Nghĩa vụ chủ thể:          

+ Khái niệm: Là cách xử sự bắt buộc được các quy phạm pháp luật xác định trước mà chủ thể phải tiến hành nhằm đáp ứng việc thực hiện quyền của chủ thể khác.

Nghóa vuï phaùp lyù töï noù khoâng phaûi laø haønh vi maø chæ laø söï caàn thieát phaûi xöû söï nhö vaäy. Neáu söï caàn thieát aáy ñöôïc theå hieän trong hoaït ñoäng thöïc tieãn thì nghóa vuï phaùp lyù ñoù ñaõ ñöôïc thöïc hieän.

+ Nghóa vuï phaùp lyù bao goàm nhöõng söï caàn thieát phaûi xöû söï sau:

. Cần phải tiến hành một số hoạt động nhất định       Ví dụ:

. Cần kiềm chế không thực hiện một số hoạt động nhất định; Ví dụ:

. Cần phải chịu trách nhiệm pháp lý khi sử dụng không đúng với những quy định của pháp luật. Ví dụ:

Sự cần thiết thứ ba là đặc điểm để phân biệt giữa nghĩa vụ pháp lý với các loại nghĩa vụ trong các lĩnh vực khác.

Quyeàn vaø nghóa vuï chuû theå laø hai hieän töôïng phaùp lyù khoâng theå thieáu trong moät quan heä phaùp luaät cuï theå. Khoâng coù quyeàn naèm ngoaøi moái lieân heä vôùi nghóa vuï ñaûm baûo cho quyeàn ñoù ñöôïc thöïc hieän vaø ngöôïc laïi khoâng coù nghóa vuï phaùp lyù naèm ngoaøi moái lieân heä vôùi quyeàn chuû theå. Ñieàu naøy bieåu hieän moái lieân heä chaët cheõ giöõa caùc beân tham gia moät quan heä phaùp luaät cuï theå.

Trong quan heä phaùp luaät, quyeàn vaø nghóa vuï chuû theå luoân thoáng nhaát, phuø hôïp vôùi nhau. Noäi dung, soá löôïng vaø caùc bieän phaùp baûo ñaûm thöïc hieän chuùng ñeàu do nhaø nöôùc quy ñònh hoaëc do caùc beân xaùc laäp treân cô sôû caùc quy ñònh ñoù.

   Ví dụ: trong quan hệ hợp đồng thì quyền và nghĩa vụ của chủ thể tương ứng với nah, còn trong quan hệ nhĩa vụ pháp lý thì chủ thể này có quyền còn chủ thể khác có nghĩa vụ, quyền và nghĩa vụ có thể không tương ứng.

Quyeàn vaø nghóa vuï chuû theå trong quan heä phaùp luaät cuï theå ban ñaàu chæ thuoäc veà toå chöùc, caù nhaân nhaát ñònh coù ñuû ñieàu kieän. Trong quaù trình thöïc hieän chuùng coù theå ñöôïc chuyeån giao cho nhöõng toå chöùc, caù nhaân khaùc.

Ví dụ, quyeàn taùc giaû ñoái vôùi taùc phaåm ñöôïc xaùc ñònh cho ngöôøi saùng taïo ra taùc phaåm. Tuy nhieân, quyeàn naøy coù theå ñöôïc chuyeån cho ngöôøi thöù ba thoâng qua thöøa keá hay hôïp ñoàng. Song coù moät soá quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù caùc beân khoâng ñöôïc pheùp chuyeån giao.

   Ví dụ: Sét đánh, cây gãy, đứt dây điện làm cho sản xuất bị đình trệ hoặc chết người. Đây là nguyên nhân khách quan nhưng có trách nhiệm của cơ quan cây xanh, điện lực không? Trong trường hợp này  thì các cơ quan này phải có trách nhiệm mai táng, bổi thường.

c. Khách thể của quan hệ pháp luật:

Chủ thể của quan hệ pháp luật khi tham gia vào quan hệ pháp luật nhằm thỏa mãn những nhu cầu nhất định về vật chất, chính trị, văn hóa, tinh thần. Lợi ích mà các chủ thể hướng tới nhằm đạt được khi tham gia vào quan hệ pháp luật là một yếu tố không thể thiếu.

Ví dụ: chúng ta ra của hàng mua tivi, vậy, chủ của hàng đã thu lợi ích vật chất (tiền), còn người mua thì có lợi ích về tinh thần (xem tin tức, điện ảnh) và vật chất (Tivi là tài sản, của cải).

Caùc nhu caàu maø caù nhaân, toå chöùc muoán ñaït tôùi heát söùc ña daïng vaø phong phuù. Quyền chủ thể cho phép chủ thể, về mặt pháp lý, tự hoạt động, lựa chọn, sử dụng những lợi ích về vật chất, tinh thần trên cơ sở các quan hệ cơ bản của sản xuất và trao đổi. Tuy nhiên, Nhà nước XHCN, với mục đích bảo vệ lợi ích của mỗi cá nhân và xã hội nên trong quy phạm pháp luật cũng xác định rõ có một số lợi ích, vật chất, tinh thần mà các chủ thể không được phép thủ đắc dưới bất cứ hình thức nào, ngọai trừ những trường hợp pháp luật cho phép.

Ví dụ: Tàng trữ, mua bán các chất ma tuý, vũ khí là điều mà các chủ thể không được phép tiến hành….

Bất cứ chủ thể nào khi tham gia quan hệ pháp luật nhằm hướng tới một lợi ích nhất định. Đây là một yếu tố không thể thiếu trong quan hệ pháp luật.

=> Khái niệm: Khách thể của quan hệ pháp luật là những lợi ích vật chất, tinh thần và những lợi ích xã hội khác có thể thỏa mãn những nhu cầu, đòi hỏi của các tổ chức hoặc cá nhân mà vì chúng các chủ thể tham gia vào quan hệ pháp luật.

- Là những gì mà bên chủ thể mong muốn đạt được khi tham gia vào quan hệ pháp luật.

- Chú ý: Sự khác nhau giữa khách thể của quan hệ pháp luật với đối tượng tác điều chỉnh của pháp luật

Khaùch theå quan heä phaùp luaät laø vaán ñeà quan troïng, coù yù nghóa ñoái vôùi vieäc phaân tích söï vaän ñoäng cuûa quan heä phaùp luaät. Khaùch theå quan heä phaùp luaät phaûn aùnh lôïi ích cuûa chuû theå. Vì vaäy, söï quan taâm nhieàu hay ít cuûa chuû theå quan heä phaùp luaät ñoái vôùi khaùch theå laø ñoäng löïc thuùc ñaåy söï phaùt sinh, toàn taïi hay chaám döùt quan heä phaùp luaät

Câu 24. Sự kiện pháp lý

a. Khái niệm sự kiện pháp lý:

Caùc quyeàn vaø nghóa vuï chuû theå ñöôïc thöïc hieän thoâng qua quan heä phaùp luaät neân vaán ñeà veà ñieàu kieän phaùt sinh, thay ñoåi hoaëc chaám döùt quan heä phaùp luaät coù yù nghóa heát söùc quan troïng.

Quan heä phaùp luaät phaùt sinh, thay ñoåi hoaëc chaám döùt döôùi taùc ñoäng cuûa 3 ñieàu kieän: Quy phaïm phaùp luaät, naêng löïc chuû theå vaø söï kieän phaùp lyù. Cuõng coù quan ñieåm cho raèng, quan heä phaùp luaät coù theå phaùt sinh chæ caàn döôùi taùc ñoäng cuûa hai yeáu toá: Quy phaïm phaùp luaät vaø söï kieän phaùp lyù maø khoâng caàn tôùi naêng löïc chuû theå. Ví duï 1: Trong quan heä khai töû, khi moät ngöôøi cheát thì caùc quan heä phaùp luaät coù theå phaùt sinh, chaám döùt hoaëc thay ñoåi. Quan ñieåm naøy thoaùng qua thì coù lyù. Nhöng xeùt cho cuøng thì ngay caû trong tröôøng hôïp ñoù vaãn caàn hoäi tuï ñuû caû ba ñieàu kieän. Ví duï 2: Quan heä thöøa keát seõ phaùt sinh khi ngöôøi cheát ñeå laïi di saûn. Quan heä naøy khoâng phaûi phaùt sinh giöõa ngöôøi cheát vôùi nhöõng ngöôøi thöøa keá maø giöõa caùc ngöôøi thöøa keá vôùi nhau, giöõa caùc ngöôøi thöøa keá vôùi

nhaø nöôùc hoaëc vôùi ngöôøi thöù ba. Töông töï nhö quan heä khai töû quan heä naøy phaùt sinh giöõa thaân nhaân ngöôøi cheát vaø caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn. Trong caû hai ví duï treân, caùc chuû theå cuõng caàn coù naêng löïc chuû theå. Thai nhi muoán trôû thaønh chuû theå quan heä thöøa keá phaûi coù naêng löïc chuû theå, töùc laø khi sinh ra phaûi ñang soáng, vì chæ luùc ñoù thì phaùp luaät môùi coi noù laø chuû theå coù naêng löïc phaùp luaät.

Quy phaïm phaùp luaät taùc ñoäng tôùi caùc quan heä xaõ hoäi nhaát ñònh vaø bieán chuùng thaønh quan heä phaùp luaät. Neáu quan heä xaõ hoäi khoâng ñöôïc quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh thì chuùng khoâng theå trôû thaønh quan heä phaùp luaät. Tuy nhieân, quy phaïm phaùp luaät chæ taïo ñieàu kieän tieàn ñeà. Roõ raøng, quan heä phaùp luaät cuõng khoâng theå naûy sinh neáu khoâng coù caùc chuû theå, töùc laø khoâng coù caùc caù nhaân hay toå chöùc coù naêng löïc chuû theå. Quan heä phaùp luaät khoâng theå naûy sinh moät caùch hö voâ. Chuùng naûy sinh giöõa caùc caù nhaân, phaùp nhaân vôùi nhau. Nhöõng caù nhaân, phaùp nhaân naøy ñöôïc tham gia caùc quan heä phaùp luaät. Nhö vaäy, quy phaïm phaùp luaät vaø naêng löïc chuû theå laø hai ñieàu kieän chung cho söï xuaát hieän, thay ñoåi hoaëc chaám döùt caùc quan heä phaùp luaät.

Tuy nhieân, söï taùc ñoäng cuûa quy phaïm phaùp luaät ñeå laøm naûy sinh quan heä phaùp luaät laø caû moät cô cheá phöùc taïp. Quy phaïm phaùp luaät chæ coù theå laøm naûy sinh quan heä phaùp luaät giöõa caùc chuû theå neáu gaén lieàn vôùi nhöõng söï kieän phaùp lyù. Ví duï: Caùc quy phaïm phaùp luaät hình söï vaãn toàn taïi song caùc quan heä phaùp luaät hình söï seõ khoâng naûy sinh neáu khoâng coù toäi phaïm xaûy ra. Nhöõng söï kieän thöïc teá maø söï xuaát hieän hay maát ñi cuûa chuùng ñöôïc phaùp luaät gaén vôùi vieäc hình thaønh, thay ñoåi hoaëc chaám döùt quan heä phaùp luaät ñöôïc goïi laø söï kieän phaùp lyù. Söï kieän phaùp lyù coù theå ñöôïc coi laø caàu noái giöõa quy phaïm phaùp luaät vaø quan heä phaùp luaät.

Thöïc chaát, söï kieän phaùp lyù laø nhöõng söï kieän trong soá caùc söï kieän xaûy ra trong thöïc teá, laø moät boä phaän cuûa chuùng. Söï khaùc nhau giöõa söï kieän phaùp lyù vôùi söï kieän thöïc teá khaùc laø yù nghóa cuûa chuùng ñoái vôùi phaùp luaät. Ñieàu naøy coù nghóa laø coù nhöõng söï kieän thöïc teá khoâng coù yù nghóa gì laém ñoái vôùi phaùp luaät (nhö gioù thoåi, maây bay, ca haùt, vui ñuøa...) song cuõng coù nhöõng söï kieän coù yù nghóa lôùn ñoái vôùi noù (baõo toá, caùi cheát cuûa coâng daân, vieäc mua baùn ...).

Söï kieän thöïc teá chæ trôû thaønh söï kieän phaùp lyù chæ khi naøo phaùp luaät xaùc ñònh roõ ñieàu ñoù. Moãi nhaø nöôùc coù nhöõng quy ñònh khaùc nhau veà söï kieän phaùp lyù. Vieäc thöøa nhaän hay khoâng thöøa nhaän moät söï kieän thöïc teá naøo ñoù laø söï kieän phaùp lyù ñeàu xuaát phaùt töø lôïi ích cuûa xaõ hoäi vaø cuûa giai caáp naém chính quyeàn trong xaõ hoäi.

Tóm lại, Khái niệm: SKPL Là những điều kiện, hoàn cảnh, tình huống xảy ra trong đời sống thực tế được chỉ ra trong phần giả định của quy phạm pháp luật mà nhà làm luật gắn với sự xuất hiện, thay đổi hoặc chấm dứt sự tồn tại của quan hệ pháp luật.

Thứ nhất, sự kiện pháp lý là những điều kiện, hoàn cảnh, tình huống xảy ra trong đời sống thực tế.

Thứ hai, những điều kiện, hoàn cảnh, tình huống được chỉ ra trong phần giả định của quan hệ Pl (được nâng lên thành luật).

Thứ ba, nhà làm luật gắn hoàn cảnh, tình huống đó với sự xuất hiện của các QHPL.

b. Phân loại sự kiện pháp lý

- Căn cứ vào số lượng, hoàn cảnh sự kiện làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ pháp luật: Sự kiện pháp lý đơn nhất, sự kiện pháp lý phức hợp

* Sự kiện pháp lý đơn giản (sự kiện pháp lý đơn nhất, tự do): Là sự kiện pháp lý chỉ bao gồm một sự kiện thực tế mà pháp luật gắn sự xuất hiện của nó với sự phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quan hệ pháp luật.

Ví dụ: Khi một người nộp đơn xin việc làm làm phát sinh quan hệ pháp luật

* Sự kiện pháp lý phức tạp (còn gọi là phức hợp, ràng buộc): Là sự kiện pháp lý bao gồm nhiều sự kiện thực tế nhất định, có mối liên hệ với nhau và phát sinh theo một trật tự nhất định nếu thiếu một trong những sự kiện thực tế nào đó thì không phát sinh quan hệ pháp luật

- Căn cứ vào hậu quả của sự kiện pháp lý: Sự kiện làm xuất hiện quan hệ pháp luật, sự kiện làm thay đổi quan hệ pháp luật, sự kiện làm chấm dứt quan hệ pháp luật

Ví dụ: Hợp đồng lao động giữa người lao động và người sử dụng lao động làm xuất hiện quan hệ pháp luật. Quyết định đề bạt một công nhân làm quản đốc: Làm thay đổi quan hệ pháp luật. Quyết định cho nghỉ việc: Làm chấm dứt quan hệ pháp luật

- Căn cứ vào ý chí: Sự biến và hành vi. Đây là cách phân chia phổ biến nhất.

* Sự biến: Là những hiện tượng tự nhiên mà trong những trường hợp nhất định, pháp luật gắn việc xuất hiện của chúng với sự hình thành ở các chủ thể quyền và nghĩa vụ pháp lý

Ví dụ: Điều 40 Pháp lệnh hợp đồng kinh tế…

* Hành vi: Là những sự kiện xảy ra theo ý chí của con người, là hình thức biểu thị ý chí của chủ thể pháp luật làm thay đổi hoặc chấm dứt QHPL. Hành vi có thể thể hiện dưới hình thức hành động hoặc không hành động.

· Hành vi hợp pháp:  Là những hành vi phù hợp với pháp luật

· Hành vi bất hợp pháp: Là những hành vi trái với pháp luật, giết người, cướp tài sản…

- Căn cứ vào hậu quả pháp lý

* Sự kiện pháp lý khẳng định: Là sự kiện pháp lý mà sự xuất hiện của chúng được pháp luật gắn với những hậu quả pháp lý

* Sự kiện pháp lý phủ định: Là sự kiện mà sự vắng mặt của nó được pháp luật gắn với các hậu quả pháp lý.

Ví dụ: Nếu không có sự khiếu nại bản án sơ thẩm trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày bản án được tuyên thì bị cáo có nghĩa vụ thi hành bản án (Điều 234 và 255 của Bộ luật Tố tụng hình sự)

Tóm lại, SKPL có nhiều cách phân loại kahcs nhau tùy theo từng căn cứ phân loại khác nhau. Tuy nhiên sự  phân loại sự kiện pháp lý chỉ mang tính chất tương đối. một SKPL nhất định xét theo căn cứ này có thể là SKPl khẳng định, xét theo căn cứ khác có thể là sự biến và hành vi.

Nghiên cứu SKPL có nhiều ý nghĩa quan trọng./.

CHUYÊN ĐỀ 12: Ý THỨC PHÁP LUẬT

Câu  25 -  khái niỆm, đẶc điỂm, chỨc năng cỦa Ý thỨc pl

a- khái niệm:

Ý thức pháp luật XHCN là một hình thái ý thức xã hội được phát sinh và hình thành cùng với ý thức chính trị của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Cũng như bất cứ một hình thái ý thức nào khác, ý thức pháp luật XHCN do tồn tại xã hội quyết định. Việc bồi dưỡng, giáo dục ý thức pháp luật cần được tiến hành trên cơ sở giải quyết tốt mối quan hệ này.

Ý thức pháp luật XHCN là tổng thể những học thuyết, tư tưởng, quan điểm, quan niệm thịnh hành trong xã hội XHCN, thể hiện mối quan hệ của con người đối với pháp luật hiện hành, pháp luật đã qua và pháp luật cần phải có, thể hiện sự đánh giá về tính hợp pháp hay không hợp pháp trong hành vi xử sự của con người, cũng như trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước và các tổ chức xã hội.

Trong xã hội nói chung và trong xã hội xã hội chủ nghĩa nói riêng có nhiều học thuyết, tư tưởng, và quan điểm khác nhau về pháp luật. Sở dĩ như vậy vì điều kiện sinh hoạt về vật chất và đời sống tinh thần của mỗi giai cấp, mỗi tầng lớp xã hội không hoàn toàn giống nhau dẫn đến sự nhận thức pháp luật cũng có những khác biệt nhất định. Các quan điểm, tư tưởng, quan niệm tồn tại trong xã hội luôn có sự tác động, ảnh hưởng lẫn nhau. Ví dụ, trong chủ nghĩa tư bản, một bộ phận của giai cấp tư sản và trí thức tư sản do ảnh hưởng của hệ tư tưởng pháp luật của giai cấp công nhân và nhân dân lao động đã đấu tranh đòi nhà nước tư sản phải ban hành các chế định pháp luật dân chủ, đấu tranh chống chạy đua vũ trang... Hoặc trong chủ nghĩa xã hội, ở thời kỳ quá độ, do ảnh hưởng của hệ tư tưởng phong kiến, tư tưởng cục bộ địa phương. Một bộ phận nhân dân lao động còn chưa nhận thức đúng đắn được bản chất và ý nghĩa xã hội của pháp luật xã hội chủ nghĩa, có thái độ thờ ơ, không tôn trọng pháp luật, trốn tránh hoặc bất chấp pháp luật, coi phong tục tập quán quan trọng hơn pháp luật.

Trong xã hội có giai cấp đối kháng thì không thể có ý thức pháp luật thống nhất. Y thức pháp luật của các giai cấp đối kháng luôn luôn mâu thuẫn với nhau, trong đó chỉ có ý thức pháp luật thống trị được thể hiện đầy đủ trong pháp luật; ý thức pháp luật thống trị trong xã hội là ý thức pháp luật của giai cấp nắm chính quyền.

Trong chủ nghĩa xã hội, ý thức pháp luật thống trị là ý thức pháp luật của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Y thức đó đã phát sinh trong lòng xã hội tư bản chủ nghĩa, thể hiện thành những yêu cầu trong các cuộc đấu tranh cách mạng đòi những lợi ích về chính trị, kinh tế và xã hội. Với thắng lợi của cách mạng vô sản, pháp luật bóc lột bị xóa bỏ, hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa được hình thành, phát triển và ngày càng hoàn thiện tạo điều kiện cho ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa phát triển. Y thức pháp luật của giai cấp công nhân là hệ tư tưởng và những quan điểm pháp luật tiến bộ ngày càng có ảnh hưởng sâu rộng đến ý thức pháp luật của các giai cấp khác trong xã hội. Cùng với sự phát triển của chủ nghĩa xã hội, ý thức pháp luật của các giai cấp sẽ ngày càng thống nhất với nhau và sẽ trở thành một hệ thống tư tưởng và quan điểm pháp luật chung thống nhất, thể hiện lợi ích và nguyện vọng của các giai cấp trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.

Y thức pháp luật xã hội chủ nghĩa mang tính chính trị sâu sắc. Nội dung của ý thức pháp luật luôn phản ánh những nhu cầu về chính trị, thể hiện mối quan hệ của giai cấp công nhân và nhân dân lao động đối với các quy định của pháp luật do nhà nước ban hành có liên quan trực tiếp đến đời sống chính trị xã hội. Chẳng hạn những quy định về hình thức nhà nước, chế độ bầu cử và quyền bầu cử, nguyên tắc làm việc của bộ máy nhà nước...

Y thức pháp luật đồng thời còn bao gồm cả những yếu tố tâm lý xã hội như cảm giác, tình cảm, quan niệm, thể hiện những mối quan hệ cụ thể của con người đối với các quy phạm pháp luật, đối với quyền và nghĩa vụ... Vì vậy, việc giáo dục ý thức pháp luật, giáo dục tình cảm và quan niệm đúng đắn sẽ có ý nghĩa lớn trong việc làm cho nhân dân quan tâm đến pháp luật, xây dựng động cơ đúng đắn trong thực hiện pháp luật, xây dựng động cơ đúng đắn trong thực hiện pháp luật và tích cực đấu tranh chống vi phạm pháp luật

b- Đặc điểm.

Thứ nhất, ý thức pháp luật là một hình thái ý thức xã hội, vì vậy nó luôn chịu sự quy định của tồn tại xã hội.

 Y thức pháp luật được hình thành từ những điều kiện kinh tế, điều kiện vật chất. Tuy nhiên, ý thức pháp luật có tính độc lập tương đối. Tính độc lập tương đối của ý thức pháp luật được thể hiện ở một số khía cạnh:

+ Nó thường lạc hậu hơn tồn tại xã hội. Thực tế cho thấy tồn tại xã hội cũ đã mất đi nhưng ý thức nói chung trong đó có ý thức pháp luật vẫn còn tồn tại dai dẳng trong một thời gian dài. Những tàn dư của quá khứ được giữ lại, nhất là trong lĩnh vực tâm lý pháp luật ơi các thói quen và truyền thống còn đóng vai trò to lớn.

Ví dụ, Tuy chúng ta đang xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa nhưng hiện nay, ý thức pháp luật của chế độ cũ vẫn còn tồn tại.

+ Tuy nhiên, tư tưởng pháp luật đặc biệt là tư tưởng pháp luật khoa học lại có thể vượt lên trên sự phát triển của tồn tại xã hội, nghĩa là ý thức cũng có tính tiên phong. Nếu là tư tưởng của giai cấp cầm quyền tiến bộ thì nó sẽ có cơ hội thuận lợi để thể hiện thành pháp luật và tạo ra những biến đổi nhanh hơn trong đời sống. (quy taéc xöû söï tieán boä ñöôïc ñöa leân thaønh luaät, vöôït leân treân, phaùt trieån cao hôn toàn taïi xaõ hoäi)

+ Y thức pháp luật phản ánh tồn tại xã hội của một thời đại nào đó, song nó cũng kế thừa những yếu tố nhất định của ý thức pháp luật thời đại trước đó. Những yếu tố được kế thừa đó có thể là tiến bộ hoặc không tiến bộ. Chaúng haïn, yù thöùc phaùp luaät tö saûn keá thöøa neáp soáng nho giaùo cuûa xaõ hoäi phong kieán.

+ Y thức pháp luật tác động trở lại đối với tồn tại xã hội, với ý thức chính trị, đạo đức và các yếu tố thuộc thượng tầng kiến trúc pháp lý như nhà nước và pháp luật. Tùy thuộc vào ý thức pháp luật tiến bộ hay lạc hậu mà sự tác động của nó có thể là thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của các hiện tượng trên. . Chaúng haïn luaät hoân nhaân vaø gia ñình quy ñònh gaùi 18 tuoåi, trai 20 tuoåi trôû leân môùi ñöôïc keát hoân. Nhieàu gia ñình ôû vuøng saâu, vuøng xa cho con keát hoân khoâng quan taâm ñeán ñoä tuoåi.

Chính vì vậy, một trong những nhiệm vụ quan trọng của công tác giáo dục pháp luật là phải biết phát huy mặt tích cực trong những biểu hiện tương đối của ý thức pháp luật và hạn chế tới mức thấp nhất những biểu hiện đó.

Thứ  hai, ý thức pháp luật là hiện tượng mang tính giai cấp và tính chính trị sâu sắc.

    Moãi quoác gia chæ coù moät heä thoáng phaùp luaät nhöng noù toàn taïi moät soá heä thoáng yù thöùc phaùp luaät nhö: yù thöùc phaùp luaät cuûa gai caáp bò trò; cuûa taàng lôùp trung gian; yù thöùc phaùp luaät cuûa giai caáp thoáng trò. Veà nguyeân taéc chæ coù yù thöùc phaùp luaät cuûa giai caáp thoáng trò môùi phaûn aùnh ñaày ñuû baèng phaùp luaät.

       ₊ Ý thức pháp luật gắn bó với ý thức chính trị của giai cấp thống trị, Trong xã hội có giai cấp khác nhau thì ý thức pháp luật của mỗi giai cấp khác nhau, nhưng ý thức pháp luật của giai cấp thống trị được phản ảnh đầy đủ trong pháp luật, nên nó mang tính giai cấp.

+ Ý thức pháp luật XHCN là ý thức pháp luật của giai cấp công nhân, nhân dân lao động. Trong xã hội XHCN giữa giai cấp công nhân, nông dân và các tầng lớp lao động khác có lợi ích cơ bản lâu dài thống nhất với nhau do đó ý thức pháp luật XHCN có tính thống nhất cao.

+ Ý thức pháp luật XHCN luôn phản ánh nhu cầu chính trị và thể hiện mối quan hệ thống nhất về chính trị, tư tưởng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động trên các lĩnh vực của đời sống chính trị xã hội.

+ Ý thức pháp luật XHCN còn bao gồm những yếu tố tâm lý xã hội như cảm giác, tình cảm, quan niệm thể hiện mối quan hệ cụ thể cửa con người đối với các quy phạm pháp luật, đối với quyền và nghĩa vụ công dân.

    c - Caáu truùc và phaân loaïi cuûa yù thöùc phaùp luaät:

Yù thöùc phaùp luaät noùi chung vaø yù thöùc phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa noùi rieâng coù caáu truùc khaù phöùc taïp. Coù nhieàu caùch tieáp caän ñeå xaùc ñònh caáu truùc vaø phaân loaïi yù thöùc phaùp luaät.

Caáu truùc cuûa yù thöùc phaùp luaät:

- Caên cöù vaøo noäi dung, tính chaát cuûa caùc boä phaän hôïp thaønh, yù thöùc phaùp luaät ñöôïc caáu thaønh töø heä tö töôûng phaùp luaät vaø taâm lyù phaùp luaät.

+ Heä tö töôûng phaùp luaät  laø toaøn boä nhöõng tö töôûng, quan ñieåm vaø hoïc thuyeát veà phaùp luaät. Trong XHCN, hệ tư tưởng PL là tổng thể các quan điểm, học thuyết, tư tưởng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động về PL XHCN, pháp luật tiến bộ, nhân đạo, dân chủ và công bằng nhất, là sự tiếp thu có phê phán các kiểu ý thức pháp luật đã có trong lịch sử.

+ Coøn taâm lyù phaùp luaät chæ laø söï phaûn aùnh nhöõng taâm traïng, caûm xuùc thaùi ñoä tình caûm ñoái vôùi phaùp luaät vaø caùc hieän töôïng phaùp lyù cuï theå khaùc. Heä tö töôûng phaùp luaät mang tính töï giaùc, tính heä thoáng, tính khoa hoïc; coøn taâm lyù phaùp luaät hình thaønh moät caùch töï phaùt, thieáu tính heä thoáng vaø cô sôû khaùch quan khoa hoïc. Trong chế độ CNXH, Tâm lý pháp luật là những tâm lý tình cảm tích cực của giai cấp công nhân và nhân dân lao động đối với pháp luật, thái độ đồng tình với pháp luật là thái độ phổ biến.

Tuy nhieân, giöõa heä tö töôûng phaùp luaät vaø taâm lyù phaùp luaät coù moái quan heä qua laïi vôùi nhau: Heä tö töôûng phaùp luaät taùc ñoäng maïnh meõ tôùi taâm lyù phaùp luaät, định hướng cho tâm lý pháp luật, khắc phục hạn chế của tâm lý pháp luật; còn taâm lyù phaùp luaät laø tieàn ñeà cho söï hình thaønh vaø phaùt trieån caùc tö töôûng, quan ñieåm phaùp luaät.

- Caên cöù vaøo caáp ñoä vaø giôùi haïn nhaän thöùc, yù thöùc phaùp luaät ñöôïc chia thaønh yù thöùc phaùp luaät thoâng thöôøng vaø yù thöùc phaùp luaät coù tính lyù luaän.

+ Yù thöùc phaùp luaät thoâng thöôøng môùi chæ phaûn aùnh ñöôïc moái lieân heä beân ngoaøi, coù tính cuïc boä cuûa hieän töôïng phaùp luaät, chöa coù khaû naêng ñi saâu vaøo baûn chaát cuûa phaùp luaät. (chủ yếu là nhận thức trên cơ sở kinh nghiem65cua3 chủ thể về pháp luật).

+ Yù thöùc phaùp luaät coù tính lyù luaän là hệ thống các học thuyết, tư tưởng, quan điểm, quan niệm về pháp luật, phaûn aùnh được moái lieân heä beân trong, baûn chaát cuûa phaùp luaät và các hiện tượng pháp lý.

- Caên cöù vaøo chuû theå cuûa yù thöùc phaùp luaät, yù thöùc phaùp luaät coù theå ñöôïc chia thaønh: Yù thöùc phaùp luaät xaõ hoäi, yù thöùc phaùp luaät nhoùm vaø yù thöùc phaùp luaät cuûa caù nhaân.

+ Yù thöùc phaùp luaät xaõ hoäi laø yù thöùc cuûa boä phaän tieân tieán ñaïi dieän cho xaõ hoäi, noù chöùa ñöïng nhöõng tö töôûng, quan ñieåm khoa hoïc veà nhöõng vaán ñeà cô baûn nhaát cuûa phaùp luaät. Vì noù tieán boä vaø coù cô sôû khoa hoïc neân yù thöùc phaùp luaät xaõ hoäi ñöôïc chính thöùc hoùa trong toaøn xaõ hoäi.

+ Yù thöùc phaùp luaät nhoùm chæ phaûn aùnh nhöõng quan ñieåm, tö töôûng, tình caûm cuûa moät nhoùm xaõ hoäi nhaát ñònh veà phaùp luaät. Yù thöùc phaùp luaät nhoùm coù phaïm vi taùc ñoäng nhoû hôn so vôùi yù thöùc phaùp luaät xaõ hoäi.

+ Yù thöùc phaùp luaät cuûa caù nhaân phaûn aùnh nhöõng quan ñieåm, tö töôûng, taâm lí, tình caûm, thaùi ñoä cuûa moãi ngöôøi veà phaùp luaät vaø ñoái vôùi phaùp luaät. Trình ñoä yù thöùc phaùp luaät cuûa caù nhaân thöôøng thaáp hôn yù thöùc phaùp luaät xaõ hoäi. Vì vaäy, vaán ñeà ñaët ra laø phaûi khoâng ngöøng ñaåy maïnh coâng taùc giaùo duïc phaùp luaät ñeå nhöõng yù thöùc phaùp luaät cuûa caù nhaân leân ngang taàm yù thöùc phaùp luaät cuûa xaõ hoäi.

**** Vai trò của ý thức pháp luật:

- Ý thức pháp luật là tiền đề tư tưởng trực tiếp để xây dựng và hoàn thiện pháp luật. Ý thức PL phải đi trước, phản ánh được xu thế phát triển, thể hiện trong các quan điểm chính thức của Đảng và NN về mục tiêu, định hướng và nội dung của PL. PL được xây dựng trên nền tảng ý thức pháp luật đó sẽ là điều chỉnh tích cực các quan hệ XH phù hợp với ý chí và lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Như thế cũng có ý nghĩa là ý thức pháp luật đã tác động tích cực lên đời sống XH.

- Ý thức pháp luật góp phần bảo đảm việc thực hiện pháp luật. hiểu biết về PL, về quyền và nghĩa vụ, cũng như thái độ đúng đắn đối với pháp luật, là cơ sở của ý thức tự giác và trách nhiệm trong việc thực hiện pháp luật. Vì vậy giáo dục ý thức pháp luật cho nhân dân, tuyên truyền giải thích PL là vô cùng quan trọng.

- Ý thức pháp luật là cơ sở đảm bảo cho hoạt động áp dụng đúng đắn pháp luật. Áp dụng pPL là một hoạt động đầy trách nhiệm của cơ quan NN, cán bộ NN có thẩm quyền. Quan điểm, lập trường, hiểu biết PL, nắm vững các quy định của pháp luật là những điều kiện quyết định để đảm bảo áp dụng pháp luật một cách đúng đắn, từ đó bảo đảm pháp chế XHCN.

Câu 26: Vấn đề nâng cao ý thức pháp luật:

2. Vấn đề bồi dưỡng và giáo dục nâng cao ý thức pháp luật XHCN

 a. Vì sao phải bồi dưỡng, giáo dục nâng cao ý thức pháp luật:

Cũng như bất kỳ một hình thái ý thức xã hội nào sự hình thành và phát triển của ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa là một quá trình phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như những điều kiện kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hóa... Vì vậy, để nâng cao ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa trong cán bộ và nhân dân thì bên cạnh việc phải chú trọng xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh phù hợp với trình độ phát triển của kinh tế xã hội, tạo cơ sở cho sự hình thành và phát triển ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa. Một trong những biện pháp có tầm quan trọng đặc biệt là phải không ngừng bồi dưỡng, giáo dục pháp luật để nâng cao ý thức pháp luật của cán bộ và nhân dân.

Giáo dục pháp luật là sự tác động một cách có hệ thống, có mục đích và thường xuyên tới nhận thức của con người nhằm trang bị cho mỗi người một trình độ kiến thức pháp lý nhất định để từ đó có ý thức đúng đắn về pháp luật, tôn trọng và tự giác xử sự theo yêu cầu của pháp luật.

Mục đích cụ thể của giáo dục pháp luật thể hiện ở những điểm cơ bản sau đây:

Thứ nhất, giáo dục pháp luật nhằm hình thành làm sâu sắc và mở rộng hệ thống trí thức pháp luật của công dân (mục đích nhận thức).

Thứ hai, giáo dục pháp luật nhằm hình thành tình cảm và lòng tin đối với pháp luật (mục đích cảm xúc).

Thứ ba, giáo dục pháp luật nhằm hình thành động cơ, hành vi và thói quen xử sự hợp pháp, tích cực (mục đích hành vi).

Ba mục đích trên có mối liên hệ qua lại thống nhất với nhau từ nhận thức đến tự giác, từ tự giác đến tích cực và từ tích cực đến thói quen xử sự hợp pháp.

Giáo dục pháp luật là một loại công việc rất khó khăn và phức tạp đòi hỏi phải có nhiều phương pháp và hình thức phong phú phù hợp với từng loại đối tượng khác nhau, tùy thuộc vào tình hình cụ thể trong mỗi giai đoạn nhất định. Đặc biệt trong điều kiện và hoàn cảnh của nước ta, một nước đi từ sản xuất nhỏ lên chủ nghĩa xã hội, cơ sở kinh tế và tư tưởng chưa thuần nhất, những nhân tố mới, điều kiện mói đã xuất hiện và phát triển, nhưng những khó khăn về kinh tế và những hạn chế trong nhận thức, cũng như sự ảnh hưởng của những tàn tích, những tập tục lạc hậu còn tồn tại, cho nên công tác bồi dưỡng và giáo dục để nâng cao ý thức pháp luật lại càng phải được chú trọng nhiều hơn. Đảng và Nhà nước ta những năm qua đã quan tâm đáng kể tới công tác bồi dưỡng, giáo dục pháp luật nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân. Đại hội Đảng toàn quốc lần thự VI nhấn mạnh phải: "Coi trọng công tác giáo dục, tuyên truyền, giải thích pháp luật" và "cần sử dụng nhiều hình thức và biện pháp để giáo dục nâng cao ý thức pháp luật... cho nhân dân".

b - Biện pháp nâng cao ý thức pháp luật

Để công tác giáo dục nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân đạt kết quả cần thực hiện nhiều biện pháp đồng bộ trong đó cần chú trọng một số biện pháp cơ bản sau đây:

- Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền, giải thích pháp luật làm cho nhân dân nắm được một cách đầy đủ và hiểu được nội dung của các văn bản pháp luật được ban hành trong từng giai đoạn. Phải cải tiến các hình thức thông tin và phương pháp thông tin để phù hợp với từng đối tượng quần chúng cụ thể.

Tuyên truyền, phổ biến PL là một biện pháp có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao YTPL.

. Tuyên truyền PL là sự truyền tải thông tin về PL hiện hành một cách rộng rãi, không hạn chế về phạm vi, giới hạn chủ thể. Đó là sự thông tin toàn điện, chung nhất về PL hiện hành như thông tin về nội dung hiệu lực, phạm vi điều chỉnh, đối tượng tác động...

. Phổ biến PL là sự truyền tải thông tin về PL một cách cụ thể hơn, có định hướng mục đích, có đối tượng xác định.

Như vậy có thể nói rằng, tuyên truyền, phổ biến PL chính là sự truyền tải thông tin PL hiện hành tới chủ thể của QHPL. Việc tuyên truyền, phổ biến PL thông qua các hình thức sau đây:

+ Các phương tiện thông tin đại chúng (phương tiện tuyên truyền và phổ biến PL cập nhật nhất, rộng rãi nhất) như: các báo PL, các tạp chí chuyên ngành, vô tuyến truyền thanh, truyền hình, các báo không chuyên ngành nhưng có nội dung về NN và PL.

+ Hoạt động của các văn phòng tư vấn pháp lý, văn phòng luật sư, công chúng, các ban tiếp dân của cơ quan bảo vệ pháp luật.

+ Hoạt động xét xử công khai của TAND các cấp.

+ Tăng cường giáo dục PL trong hệ thống Nhà trường.

Tổ chức các cuộc hội nghị hội thảo, diễn đàn, giao lưu PL trong cán bộ công nhân viên của các sở ngành, học sinh, sinh viên, để nâng cao nhận thức về lý luận và PL.

+ Qua các sách báo, tạp chí chuyên ngành PL.

+ Các sách văn học pháp lý, phim ảnh, kịch .. có nội dung tuyên truyền PL.

+ Tuyên truyền phổ biến bằng miệng theo hình thức tập trung đông người hoặc theo nhóm ngành nghề, thành phần XH…

+ Tổ chức các hình thức thi tìm hiểu PL cho cac đối tượng vào các ngày kỹ niệm, dịp lễ.

+ Xây dựng tủ sách PL tại các cơ quan đơn vị, xóm ấp.

+ Mở rộng sự tham gia của quần chúng nhân dân vào góp ý, dự thảo PL.

+ Tạo điều kiện để các Đoàn viên thanh niên tích cực năng động hơn nữa trong việc tuyên truyền giáo dục PL và ý thức công dân cho thanh thiếu niên, góp phần hình thành lối sống “ sống và làm việc theo HP và PL” giúp cho thanh niên thực hiện tốt những quyền và nghĩa vụ của công dân. Tích cực tham gia xây dựng NN pháp quyền.

Mỗi cán bộ Đoàn cần phổ biến rộng rãi HP và PL trong thanh thiếu niên, tuyên truyền, hướng dẫn sâu sắc các luật theo chuyên ngành hay đối tượng và lĩnh vục thích hợp, đồng thời vận động thanh niên gương mẫu chấp hành luật pháp, tham gia xây dựng PL, đẩy mạnh ý thức châp hành kỷ luật lao động, tuân thủ nội quy, quy định của tổ chức, tập thể, cộng đồng.

+ Đi đôi với việc phân loại đối tượng, Các đơn vị chức năng cần củng cố đội ngũ báo cáo viên PL tại cơ sở. Kiện toàn tổ chức, khuyến khích động viên các tổ hòa giải, tổ dân phố, ấp nhân dân trong hoạt động phổ biến ADPL, khuyến khích động viên các hoạt động tư vấn, giải thích PL miễn phí của các tổ chức đoàn thể, văn phòng tư vấn PL.

è Trong coâng taùc naøy caàn coù söï phoái hôïp giöõa caùc toå chöùc xaõ hoäi vaø ñoaøn theå quaàn chuùng ñeå tìm ra nhöõng hình thöùc vaø phöông phaùp thích hôïp, môû roäng tính daân chuû coâng khai baûo ñaûm quyeàn ñöôïc thoâng tin quaàn chuùng.

                   - Đưa việc giảng dạy pháp luật vào hệ thống các trường của Đảng, của Nhà nước kể cả các trường phổ thông, trường trung học chuyên nghiệp và đại học. Đây là công việc mới mẻ và phức tạp. Để việc giảng dạy pháp luật đạt hiệu quả cần phải hình thành nội dung và kế hoạch cụ thể, phải có chương trình giáo trình phù hợp với từng loại đối tượng theo từng cấp học khác nhau.

Vd: Giáo dục pháp luật ở các trường đại học (Pháp luật Đại Cương). Môn học Giáo dục công dân,

- Đẩy mạnh công lác bồi dưỡng đội ngũ cán bộ pháp lý có đủ năng lực và trình độ, có phẩm chất chính trị và phong cách làm việc tốt để bố trí vào các cơ quan làm công tác pháp luật, pháp chế. Đội ngũ cán bộ này thông qua hoạt động của mình, bằng kết quả công tác sẽ góp phần để nâng cao vai trò của pháp luật, củng cố pháp chế xã hội chủ nghĩa, góp phần giáo dục và nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân. Đồng thời, phải thực hiện các biện pháp để bảo đảm cho cán bộ quản lý các cấp từ trung ương đến các đơn vị cơ sở phải có kiến thức quản lý hành chính và hiểu biết về pháp luật. Có như vậy, mới đảm bảo cho pháp luật được thực hiện đầy đủ và chính xác, công tác giáo dục nâng cao ý thức pháp luật mới được đạt hiệu quả.

- Mở rộng dân chủ, công khai tạo điều kiện cho nhân dân tham gia một cách đông đảo vào việc soạn thảo, thảo luận đóng góp ý kiến về các dự án pháp luật để thông qua đó nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân.

Vd:             Các trường đào tạo chức danh, mở rộng hình thức đào tạo… chú ý trường hơp bằng giả.

- Đẩy mạnh công tác đấu tranh chống vi phạm pháp luật, tổ chức cho nhân dân tham gia một cách mạnh mẽ vào công tác này, phải dùng sức mạnh của pháp chế xã hội chủ nghĩa kết hợp với dư luận quần chúng để đấu tranh chống những hành vi vi phạm pháp luật. Thông qua công tác đấu tranh chống vi phạm pháp luật, bảo đảm công bằng xã hội, ý thức pháp luật của nhân dân sẽ được- củng cố và nâng cao.

- Phải thực hiện việc kết hợp giáo dục pháp luật với giáo dục đạo đức, văn hóa, nâng cao trình độ chung của nhân dân. Đạo đức và văn hóa là những yếu tố quan trọng để tạo ra y thức pháp luật đúng đắn đồng thời giữa đạo đức, văn hóa và pháp luật xã hội chủ nghĩa có quan hệ mật thiết với nhau. Vì vậy để giáo dục pháp luật đạt kết quả cần kết hợp với giáo dục đạo đức và giáo dục nâng cao trình độ văn hóa của nhân dân.

- Đẩy mạnh sự lãnh đạo của Đảng trong công tác giáo dục nâng cao ý thức pháp luật. Sự lãnh đạo của Đảng phải bảo đảm thường xuyên, đầy đủ và toàn diện...

- Tăng cường công tác xét xử nghiêm minh, đảm bảo yêu cầu thi hành các bản án, quyết định đã tuyên.

c. Nguyên tắc cần quán triệt khi giáo dục pháp luật:

- Phải tính toán khả năng lĩnh hội những kiến thức pháp lý của các tầng lớp dân cư, các loại đối tượng, từ đó có biện pháp giáo dục phù hợp.

- Kết hợp giáo dục pháp luật và giáo dục đạo đức, làm sáng tỏ những giá trị xã hội và giá trị đạo đức của các quy phạm pháp luật.

- Kích thích và phát triển tính tích cực pháp lý của công dân, hình thành thái độ không khoan nhượng đối với những vi phạm pháp chế và trật tự pháp luật.

CHUYÊN ĐỀ 13: CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH PHÁP LUẬT

CÂU  27-  ĐIỀU CHỈNH PHÁP LUẬT, CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH PHÁP LUẬT

1-Khái niệm điều chính pháp luật:

a.      khái niệm:

  Để có thể tồn tại và phát triển, mọi thiết chế của nhà nước và xã hội phải được tổ chức trên những nền tảng chuẩn mực và ổn định. Thể hiện lợi ích tiến bộ của xã hội đó là pháp luật.

Hiến pháp 1992 quy định: “ Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật …” Như vậy pháp luật là hình thức tổ chức, là nền tảng tổ chức của xã hội và của nhà nước.

- Khái niệm: Điều chỉnh PL là quá trình các cơ quan nhà nước dùng quy phạm pháp luật để tác động đến hành vi của các thành viên trong xã hội nhằm tạo ra những quan hệ xã hội ổn định và phát triển chúng phù hợp với ý chí của nhà nước hoặc nhằm loại bỏ những quan hệ lỗi thời.

Nói cách khác: Điều chỉnh pháp luật là việc nhà nước dùng pháp luật dựa vào pháp luật để điều chỉnh các quan hệ xã hội tác động theo những hướng nhất định vào các quan hệ xã hội. Đó là việc định ra luật, ban hành luật.

* Đặc điểm của điều chỉnh pháp luật:

Điều chỉnh pháp luật là một trong những loại hình điều chỉnh XH nói chung, trong đó, NN thông qua các phương tiện pháp lý đặc thù, thực hiện sự tác động có định hướng lên các quan hệ XH nhằm đạt được một một trật tự pháp lý. Trong XH có nhiều loại có tính chất định hướng, tác động có mục tiêu như: chính trị, tôn giáo… điều chỉnh của PL là một trong những loại hình điều chỉnh đó. Để phân biệt với các loại điều chỉnh XH khác, điều chỉnh PL có những đặc điểm sau:

Thứ nhất, điều chỉnh PL được đảm bảo thực hiện bởi NN. Việc đảm bảo thực hiện sự điều chỉnh PL bằng NN có nghĩa là việc xây dựng các yếu tố của quá trình điều chỉnh, thực hiện sự điều chỉnh là trách nhiệm và quyền hạn của NN. Có thể có sự tham gia của các loại chủ thể khác trong quá trình thiết lập cơ chế và bảo đảm thực thi sự điều chỉnh của PL nhưng NN đóng vai trò quan trọng nhất, trọng tâm nhất.

Thứ hai, một trong những đặc điểm cơ bản để phân biệt điều chỉnh PL với các loại hình điều chỉnh khác bởi phuong tiện thực hiện sự điều chỉnh. Phương tiện của điều chỉnh PL là các công cụ pháp lý đặc thù của luật pháp. Nó đặc thù bởi nó xuất phát từ những thuật tính cơ bản của pháp luật so với các lĩnh vực khác trong đời sống XH- tính quy phạm phổ biến, tính xác định chặt chẽ về mặt hình thức và tính bảo đảm thực hiện bởi NN.

Thứ ba, việc điều chỉnh các quan hệ PL là sự tác động có tính chất ý chí. Tính chất ý chí của quá trình điều chỉnh PL thể hiện thông qua mục đích của quá trình điều chỉnh, sự định hướng các quan hệ XH. Sự khác biệt của điều chỉnh PL so với các loại hình khác thể hiện trong tính pháp lý của nó.

* Trong sự tác động lên các quan hệ xã hội thì :

Söï taùc ñoäng qua laïi giöõa phaùp luaät vaø caùc quan heä xaõ hoäi raát ña daïng, phöùc taïp. Moät maët, caùc quan heä xaõ hoäi (ñaëc bieät laø nhöõng quan heä kinh teá, chính trò) coù vai troø quyeát ñònh ñoái vôùi phaùp luaät; maët khaùc, chính baûn thaân caùc quan heä xaõ hoäi laïi laø ñoái töôïng taùc ñoäng coù muïc ñích cuûa phaùp luaät. Söï taùc ñoäng cuûa phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi thöôøng xaûy ra theo hai höôùng:

+ Đối với những quan hệ xã hội đáp ứng nhu cầu phát triển theo hướng tiến bộ của xã hội thì pháp luật bảo vệ và định hướng cho sự phát triển của chúng.

+ Đối với những QHXH mâu thuẩn với các yêu cầu khách quan của XH và lợi ích của nhân dân thì pluật tạo ra những biện pháp ngăn cản, hạn chế sự phát triển của chúng.

(((((* Sự điều chỉnh pháp luật ở đây được hiểu theo nghĩa hẹp là sự tác động đặt thù của pháp luật lên các quan hệ là yếu tố điều chỉnh có tính quy phạm và tính bắt buộc chung.

Nếu theo nghĩa rộng, điều chỉnh pháp luật đồng nghĩa với việc dùng toàn bộ thượng tầng pháp lý để tác động vào các quan hệ xã hội và thực hiện các quy phạm của pháp luật, chấp hành pháp luật làm theo luật.

+ Điều chỉnh pháp lý khác với sự tác động tư tưởng chung của pháp luật:

Điều chỉnh pháp lý luôn luôn được thực hiện qua một cơ chế thống nhất hoàn chỉnh, cơ chế điều chỉnh pháp luật.)))))

+ Điều chỉnh pháp luật khác với tự điều chỉnh:

Một công dân tuân theo pháp luật tức hành vi của công dân đó được điều chỉnh bằng pháp luật (vì công dân đó làm theo luật) chứ công dân không phải là người làm chức năng điều chỉnh pháp luật. Đây là hành động tự điều chỉnh.

b. Đối tượng và phạm vi điều chỉnh pháp luật

- Đối tượng điều chỉnh của pháp luật:

+ Ñoái töôïng ñieàu chænh phaùp luaät laø caùc quan heä xaõ hoäi nhöng khoâng phaûi laø taát caû caùc quan heä xaõ hoäi maø chæ laø nhöõng quan heä xaõ hoäi cô baûn, ñieån hình, phoå bieán coù lieân quan tôùi ñôøi soáng coäng ñoàng xaõ hoäi, ñeán vieäc cuûng coá ñòa vò vaø lôïi ích cuûa ngöôøi lao ñoäng trong caùc lónh vöïc kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi... coøn nhöõng quan heä xaõ hoäi khoâng quan troïng, chöa phoå bieán coù theå ñöôïc ñieàu chænh baèng caùc quy phaïm khaùc.

+ Đối töôïng ñieàu chænh cuûa phaùp luaät coøn coù theå laø nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh, nghóa laø, chuùng chæ xuaát hieän khi coù quy phaïm phaùp luaät.

Chaúng haïn, caùc quan heä baûo hieåm (baûo hieåm y teá, baûo hieåm höu trí...), caùc quan heä toá tuïng (toá tuïng hình söï, toá tuïng daân söï, toá tuïng haønh chính. . . ).

Khi một QHXH trở thành đối tượng điều chỉnh của PL, nó là kết quả của sự tác động của các yếu tố khách quan nhưng nó cũng đồng thời là kết quả nhận thức chủ quan của nhà làm luật trước các yếu tố khách quan đó.

Cần phân biệt giữa đối tượng đối tượng điều chỉnh của PL – các QHXH và đối tượng điều chỉnh của ý thức con người – các hành vi. Pháp luật không điều chỉnh hành vi của con người bởi hành vi là đối tượng của sự tự điều chỉnh của chủ thể. Hơn nữa hành vi là phương thức biểu hiện QHXH chứ không phải là nội dung của QHXH đó. Tuy nhiên, PL có thể tác động, ảnh hưởng lên các hành vi của con người, thông qua ý thức của chủ thể và PL chỉ tác động lên những hành vi mà sự thực hiện chúng sẽ ảnh hưởng lên lợi ích của XH. Sự khác biệt là PL có thể tác động lên hành vi của chủ thể, nhưng PL không thể đặt mục tiêu và định hướng hành vi của chủ thể.

- Phạm vi điều chỉnh: Là phạm vi (giới hạn) các quan hệ xã hội được pháp luật điều chỉnh.

+ Phạm vi điều chỉnh của pháp luật có thể thay đổi theo từng giai đoạn cụ thể và phụ thuộc vào ý chí chủ qua của nhà nước và các điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội…

+ Các yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến phạm vi điều chỉnh của pháp luật là:

. Tính chất các quan hệ xã hội

. Các điều kiện về kinh tế, văn hóa, xã hội.

. Ý thức pháp luật của nhân dân, của các cán bộ, công chức nhà nước, của những nhà chính trị

. Sự thống nhất của hệ thống chính trị, đặc biệt là sự thống nhất về ý chí và lợi ích giữa các lực lượng trong đời sống xã hội

. Sự hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Hieän nay ñang toàn taïi nhieàu xu höôùng trong vieäc xaùc ñònh phaïm vi vaø möùc ñoä ñieàu chænh phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi: Xu höôùng thöù nhaát muoán môû roäng phaïm vi ñieàu chænh cuûa phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi (nhöõng quan heä tröôùc ñaây ñöôïc ñieàu chænh baèng nhöõng coâng cuï khaùc, nhöõng quan heä xaõ hoäi môùi phaùt sinh); xu höôùng khaùc laïi muoán thu heïp phaïm vi ñieàu chænh phaùp luaät, haïn cheá bôùt söï can thieäp cuûa phaùp luaät leân haønh vi cuûa caùc chuû theå, ñöa laïi nhieàu töï do hôn cho caùc chuû theå phaùp luaät (ñeà cao khaû naêng töï ñieàu chænh cuûa xaõ hoäi). Vieäc xaùc ñònh phaïm vi vaø möùc ñoä ñieàu chænh phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi coù yù nghóa raát to lôùn trong vieäc quaûn lyù duy trì söï oån ñònh xaõ hoäi, taïo ñieàu kieän cho xaõ hoäi phaùt trieån vaø naâng cao hieäu quaû phaùp luaät. Ñieàu naøy phuï thuoäc söï saùng suoát cuûa caùc cô quan xaây döïng phaùp luaät cuûa ñaát nöôùc.

- Đặc điểm của điều chỉnh pháp luật:

+ Là một loại hình của điều chỉnh xã hội.

+ Là điều chỉnh có tính định hướng, tính tổ chức và tính hiệu quả.

+ Là sự điều chỉnh thông qua hệ thống các phương tiện pháp lý cơ bản, đặt thù (quy phạm pháp luật; văn bản áp dụng pháp luật; hành vi thực hiện quyền và nghĩa vụ).

c. Phương pháp điều chỉnh pháp luật: Phương pháp điều chỉnh pháp luật là những cách thức tác động pháp luật lên những quan hệ xã hội để đạt được mục đích đề ra.

- Phương pháp điều chỉnh pháp luật phụ thuộc vào nội dung, tính chất của đối tượng điều chỉnh, và ý chí chủ quan của những người trực tiếp ban hành pháp luật.

- Đặc điểm của phương pháp điều chỉnh pháp luật

+ Do nhà nước đặc ra

+ Được ghi nhận trong quy phạm pháp luật

+ Được nhà nước bảo đảm thực hiện bằng các biện pháp chướng chế nhất định

- Cách thức tác động pháp luật lên các quan hệ xã hội:

+ Cấm đoán: Không cho phép tiến hành một số hoạt động nhất định

+ Bắt buộc: Phải thực hiện một số hoạt động nhất định

+ Hoặc cho phép: Được phép hoạt động trong một phạm vi nhất định

- Mỗi ngành luật có phương pháp điều chỉnh riêng biệt, vì:

+ Chủ thể tham gia quan hệ pháp luật khác nhau

+ Trật tự hình thành quan hệ pháp luật khác nhau

+ Quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia quan hệ pháp luật khác nhau

+ Các biện pháp đảm bảo viêc thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác nhau

Thoâng thöôøng, caùc phöông phaùp ñieàu chænh phaùp luaät ñöôïc chia thaønh hai loaïi ñaëc tröng laø phöông phaùp meänh leänh vaø phöông phaùp töï ñònh ñoaït (thoûa thuaän). Phöông phaùp meänh leänh duøng ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi maø trong ñoù coù moät beân tham gia laø nhaø nöôùc (cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn). Phöông phaùp töï ñònh ñoaït thöôøng duøng ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi maø caùc beân tham gia coù ñòa vò bình ñaúng vôùi nhau.

d. Các giai đoạn của quá trình điều chỉnh pháp luật: Những giai đoạn cơ bản

Quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät raát phöùc taïp dieãn ra vôùi nhieàu hoaït ñoäng, nhieàu giai ñoaïn khaùc nhau. Ôû ñaây chæ neâu moät soá giai ñoaïn cô baûn coù lieân quan tôùi quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät. Caàn chuù yù laø vieäc phaân chia naøy chæ mang tính chaát töông ñoái.

Giai ñoaïn thöû nhaát: Xaùc ñònh nhieäm vuï, muïc ñích cuûa ñieàu chænh phaùp luaät ñeå laäp chöông trình xaây döïng phaùp luaät.

Nhieäm vuï cuûa ñieàu chænh phaùp luaät caàn ñöôïc xaùc ñònh ôû nhieàu caáp ñoä khaùc nhau, coù nhieäm vuï cuûa toaøn boä hoaït ñoäng ñieàu chænh phaùp luaät, coù nhieäm vuï cuûa töøng lónh vöïc, töøng tröôøng hôïp noùi rieâng ...

Sau khi ñaõ nghieân cöùu, xaùc ñònh ñöôïc muïc ñích, nhieäm vuï cuûa ñieàu chænh phaùp luaät caàn laäp chöông trình xaây döïng phaùp luaät, tìm kieám phöông aùn ñieàu chænh toát nhaát trong ñieàu kieän hieän taïi ñeå giaûi quyeát vaán ñeà vaø phaûi luoân chuù yù laø phaùp luaät khoâng phaûi laø coâng cuï vaïn naêng coù theå giaûi quyeát ñöôïc moïi vieäc maø noù cuõng coù nhöõng haïn cheá nhaát ñònh.

Khi laäp phöông aùn giaûi quyeát caùc nhieäm vuï ñaõ xaùc ñònh ôû phaàn treân, caàn nghieân cöùu kinh nghieäm ñieàu chænh phaùp luaät ñaõ ñöôïc tích luõy ôû trong nöôùc vaø theá giôùi, tham khaûo yù kieán cuûa caùc chuyeân gia vaø nhöõng tö lieäu ñaõ nghieân cöùu veà vaán ñeà ñoù. Trong nhöõng tröôøng hôïp phöùc taïp, coøn nhieàu nghi ngôø, baøn caõi, neáu coù theå neân toå chöùc nhöõng thöïc nghieäm xaõ hoäi - phaùp lyù, laøm thí ñieåm tröôùc roài môùi tieán haønh treân quy moâ toaøn xaõ hoäi.

- Giai ñoaïn thöù hai: Ban haønh phaùp luaät.

Vieäc ban haønh phaùp luaät do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn tieán haønh theo nhöõng hình thöùc, thuû tuïc, trình töï luaät ñònh nhö toå chöùc soaïn thaûo vaên baûn; thaåm ñònh, thaåm tra döï aùn, döï thaûo vaên baûn; xem xeùt, thoâng qua vaên baûn; coâng boá vaên baûn.

Sau khi ban haønh caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, caùc cô quan nhaø nöôùc phaûi tieán haønh caùc hoaït ñoäng caàn thieát ñeå ñöa vaên baûn quy phaïm phaùp luaät ñaõ ban haønh vaøo thöïc hieän nhö tuyeân truyeàn, phoå bieán cho caùc ñoái töôïng phaûi thöïc hieän bieát ñöôïc noäi dung vaên baûn...

Trong moät soá tröôøng hôïp, caùc cô quan nhaø nöôùc coøn phaûi tieán haønh nhöõng coâng vieäc nhö ban haønh nhöõng vaên baûn chi tieát höôùng daãn vieäc thi haønh, cung caáp phöông tieän, ngaân saùch, boå sung, ñaøo taïo caùn boä, coâng chöùc... thì vaên baûn quy phaïm phaùp luaät ñaõ ban haønh môùi coù khaû naêng ñöôïc thöïc hieän bình thöôøng.

- Giai ñoaïn thöù ba: Toå chöùc thöïc hieän caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät ñaõ coù hieäu löïc. Giai ñoaïn thöïc hieän phaùp luaät coù theå ñöôïc tieán haønh döôùi nhieàu hình thöùc nhö tuaân theo phaùp luaät thi haønh phaùp luaät, söû duïng phaùp luaät vaø aùp duïng phaùp

- Giai ñoaïn thöù tö. Kieåm tra, giam saùt vieäc thöïc hieän phaùp luaät vaø ñaùnh giaù keát quaû taùc ñoäng cuûa phaùp luaät.

Trong suoát quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät, caàn tieán haønh kieåm tra giaùm saùt thöôøng xuyeân vaø caàn coù nhöõng toång keát, ñaùnh giaù keát quaû taùc ñoäng cuûa phaùp luaät. Nhöõng thoâng tin, keát quaû thu ñöôïc trong quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät ôû töøng thôøi ñieåm coù theå raát khaùc nhau nhöng chuùng coù yù nghóa raát lôùn trong vieäc ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa phaùp luaät vaø hoaøn thieän quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät.

Trong quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät neáu xaûy ra hieän töôïng vi phaïm phaùp luaät thì xuaát hieän theâm giai ñoaïn truy cöùu traùch nhieäm phaùp lyù. Khi xaûy ra vi phaïm phaùp luaät thì caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn phaûi tieán haønh hoaït ñoäng truy cöùu traùch nhieäm phaùp lyù ñoái vôùi caùc chuû theå vi phaïm phaùp luaät, ñeå ñaûm baûo cho quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät ñöôïc tieán haønh bình thöôøng vaø coù hieäu quaû.

2. Cơ chế điều chỉnh pháp luật

Ñieàu chænh phaùp luaät laø moät daïng cuûa ñieàu chænh xaõ hoäi coù toå chöùc, coù muïc ñích. Ñoù laø moät quaù trình thöïc hieän söï taùc ñoäng cuûa phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi. Söï taùc ñoäng ñoù ñöôïc thöïc hieän thoâng qua moät heä thoáng caùc phöông tieän, quy trình phaùp lyù (cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät).

Cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät laø moät khaùi nieäm phöùc taïp, noù ñöôïc xem xeùt, nghieân cöùu ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau töø chöùc naêng, muïc ñích xaõ hoäi, taâm lyù, heä thoáng...

Döôùi goùc ñoä heä thoáng thì cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät ñöôïc hieåu laø moät heä thoáng thoáng nhaát caùc phöông tieän, quy trình phaùp lyù, thoâng qua ñoù thöïc hieän söï taùc ñoäng cuûa phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi nhaèm thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï vaø muïc ñích maø nhaø nöôùc ñaët ra.

Cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät coù nhieàu yeáu toá hôïp thaønh nhö quy phaïm phaùp luaät, vaên baûn caù bieät, quan heä phaùp luaät, chuû theå, yù thöùc phaùp luaät, phaùp cheá, traùch nhieäm phaùp lyù... Giöõa caùc yeáu toá cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät luoân coù söï lieân heä maät thieát vôùi nhau, taùc ñoäng qua laïi laãn nhau vaø thoáng nhaát vôùi nhau. Moãi yeáu toá cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät coù nhöõng nhieäm vuï, vò trí, vai troø nhaát ñònh trong quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät.

2.1. Quy phaïm phaùp luaät:

Quy phaïm phaùp luaät laø quy taéc xöû söï chung, do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh theo trình töï thuû tuïc luaät ñònh. Nhieäm vuï cuûa quy phaïm phaùp luaät trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät laø:

- Xaùc ñònh nhöõng toå chöùc, caù nhaân naøo chòu söï taùc ñoäng cuûa quy phaïm phaùp luaät;

- Xaùc ñònh nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän maø trong ñoù caùc chuû theå caàn phaûi chæ ñaïo haønh vi cuûa mình theo quy ñònh cuûa nhaø nöôùc.

- Neâu caùch (quy taéc) xöû söï baèng caùch chæ ra caùc quyeàn, nghóa vuï cuûa caùc chuû theå.

Cuøng vôùi quy phaïm phaùp luaät caàn phaûi keå ñeán caùc vaên baûn giaûi thích phaùp luaät chính thöùc cuõng coù vai troø quan troïng trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät. Chuùng laø phöông tieän ñeå baûo ñaûm cho söï nhaän thöùc vaø thöïc hieän thoáng nhaát caùc quy phaïm phaùp luaät.

2.2. Vaên baûn caù bieät:

Trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät, vaên baûn caù bieät coù vai troø cuï theå hoùa nhöõng quy taéc xöû söï chung thaønh nhöõng quy taéc xöû söï cuï theå cho nhöõng toå chöùc vaø caù nhaân xaùc ñònh, ghi nhaän caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù cuï theå cuûa hoï. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï maø vaên baûn caù bieät ñöa ra cho caùc chuû theå cuï theå khoâng theå khaùc bieät veà noäi dung so vôùi nhöõng quy ñònh trong quy phaïm phaùp luaät.

Neáu nhö vaên baûn quy phaïm phaùp luaät chæ do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh thì vaên baûn caù bieät khoâng nhöõng do caùc cô quan nhaø nöôùc ban haønh maø chính baûn thaân caùc caù nhaân coâng daân cuõng coù theå taïo ra chuùng.

Vaên baûn caù bieät do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh laø vaõn baûn aùp duïng phaùp luaät mang tính quyeàn löïc nhaø nöôùc. Vaên baûn aùp duïng phaùp luaät laø phöông tieän ñeå caù bieät hoùa caùc quyeàn, nghóa vuï cho moãi toå chöùc, caù nhaân cuï theå hoaëc caùc bieän phaùp cöôõng cheá nhaø nöôùc trong tröôøng hôïp truy cöùu traùch nhieäm phaùp lyù.

Vaên baûn aùp duïng phaùp luaät coù theå tham gia vaøo cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät ôû hai giai ñoaïn khaùc nhau:

- Giai ñoaïn ñaàu ñeå caù bieät hoaù quy taéc xöû söï chung thaønh quy taéc xöû söï caù bieät khi quy phaïm phaùp luaät quy ñònh (ñoøi hoûi) laø söï caù bieät hoaù caùc quyeàn vaø nghóa vuï ñoù phaûi do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn (nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm, quyeàn haïn) tieán haønh chöù khoâng phaûi do nhöõng chuû theå tham gia quan heä xaõ hoäi ñoù tieán haønh.

- Giai ñoaïn sau noù ñöôïc duøng ñeå caù bieät hoaù caùc bieän phaùp cöôõng cheá nhaø nöôùc maø cheá taøi caùc quy phaïm phaùp luaät ñaõ quy ñònh ñoái vôùi caùc chuû theå coù haønh vi traùi vôùi phaùp luaät, vi phaïm phaùp luaät.

Vaên baûn caù bieät do caùc caù nhaân coâng daân ñöa ra trong nhöõng tröôøng hôïp chæ lieân quan tôùi baûn thaân hoï nhö kyù keát caùc thoûa thuaän ñaëc bieät chæ lieân quan tôùi caùc caù nhaân coâng daân trong phaïm vi phaùp luaät cho pheùp.

Tuy nhieân, caàn chuù yù laø trong moät soá tröôøng hôïp, söï caù bieät hoùa caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù khoâng nhaát thieát phaûi thöïc hieän baèng vaên baûn caù bieät. Chaúng haïn, moät soá quy ñònh trong Luaät hoân nhaân vaø gia ñình.

Caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù cuûa chuû theå chæ phaùt sinh, thay ñoåi, chaám döùt khi trong thöïc teá cuoäc soáng xuaát hieän nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän, söï kieän cuï theå maø chuùng ñaõ ñöôïc neâu ra trong caùc quy phaïm phaùp luaät (ñoù laø caùc söï kieän phaùp lyù). Söï kieän phaùp lyù trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät laø chieác caàu noái giöõa yù chí nhaø nöôùc (theå hieän trong quy phaïm phaùp luaät) vaø quan heä xaõ hoäi.

2.3. Quan heä phaùp luaät:

Duøng quy phaïm phaùp luaät ñeå ñieàu chænh quan heä xaõ hoäi ñaõ laøm cho quan heä xaõ hoäi mang tính chaát phaùp lyù, nghóa laø, ñaõ taïo ra cho caùc beân tham gia quan heä xaõ hoäi ñoù caùc quyeàn chuû theå vaø nghóa vuï phaùp lyù nhaát ñònh. Quan heä phaùp luaät cuï theå laø moät yeáu toá caàn thieát cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät, nhôø ñoù maø quy phaïm 'phaùp luaät ñöôïc theå hieän trong cuoäc soáng. Quan heä phaùp luaät phaùt sinh vôùi noäi dung laø quyeàn chuû theå vaø nghóa vuï phaùp lyù cuï theå ñoái vôùi caùc chuû theå cuï theå ñaõ coù khaû naêng thöïc hieän ñöôïc. Tuy nhieân, quy phaïm phaùp luaät khoâng theå töï mình taùc ñoäng leân quan heä xaõ hoäi ñöôïc maø söï taùc ñoäng ñoù phaûi ñöôïc tieán haønh thoâng qua haønh vi thöïc teá thöïc hieän caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù cuûa caùc chuû theå phaùp luaät. Nhö vaäy, baèng haønh vi thöïc teá cuûa mình caùc chuû theå phaùp luaät ñaõ laøm cho caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät ñi vaøo cuoäc soáng hieän thöïc.

2.4. YÙ thöùc phaùp luaät:

YÙ thöùc phaùp luaät tham gia vaøo taát caû caùc giai ñoaïn cuûa quaù tanh ñieàu chænh phaùp luaät. Noù laø cô sôû tö töôûng chæ ñaïo toaøn boä quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät ñeå vieäc ñieàu chænh phaùp luaät ñöôïc tieán haønh ñuùng ñaén, coù sô sôû khoa hoïc vaø ñaït hieäu quaû cao. Trình ñoä vaên hoaù phaùp lyù vaø yù thöùc phaùp luaät cuûa nhaân daân vaø ñaëc bieät laø cuûa ñoäi nguõ caùn boä tröïc tieáp xaây döïng phaùp luaät, toå chöùc thöïc hieän phaùp luaät vaø baûo veä phaùp luaät coù aûnh höôûng raát lôùn tôùi hieäu quaû ñieàu chænh phaùp luaät.

2.5. Traùch nhieäm phaùp lyù:

Traùch nhieäm phaùp lyù theå hieän ôû söï aùp duïng nhöõng bieän phaùp cöôõng cheá nhaø nöôùc ñoái vôùi chuû theå vi phaïm phaùp luaät. Thöïc chaát thì traùch nhieäm phaùp lyù laø phöông tieän ñeå xoùa boû hieän töôïng vi phaïm phaùp luaät xaûy ra trong quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät, baûo ñaûm cho cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät hoaït ñoäng bình thöôøng vaø ngaên chaën nhöõng haønh vi töông töï nhö vaâïy trong töông lai.

2.6. Phaùp cheá:

Phaùp cheá laø moät nguyeân taéc cô baûn cuûa quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät. Noù ñoøi hoûi moïi hoaït ñoäng ñieàu chænh phaùp luaät phaûi phuø hôïp vôùi phaùp luaät. Chæ quaûn lyù xaõ hoäi baèng phaùp luaät vaø khoâng ngöøng taêng cöôøng phaùp cheá xaõ hoäi chuû nghóa môùi xoùa boû ñöôïc söï quaûn lyù döïa treân yù chí chuû quan, tuyø tieän, xoùa boû ñöôïc söï quaûn lyù tuøy thuoäc vaøo caùc tình tieát ngaãu nhieân, vaøo taâm traïng vaø tính caùch cuûa nhaø quaûn lyù, laøm cho caùc yeáu toá cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät coù theå lieân keát ñöôïc vôùi nhau trong moät theå thoáng nhaát, hoaït ñoäng nhòp nhaøng vaø ñoàng boä nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc ñích ñaët ra.

2.7. Chuû theå phaùp luaät:

Chuû theå phaùp luaät laø moät yeáu toá khoâng theå thieáu cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät. Chuû theå trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät coù moät vai troø ñaëc bieät quan troïng bôûi chuû theå laø ngöôøi thöïc hieän ñieàu chænh phaùp luaät ñoàng thôøi haønh vi cuûa chuû theå laïi laø ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa phaùp luaät.

Toùm laïi, cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät laø moät heä thoáng phöùc taïp caùc phöông tieän, quy trình phaùp lyù raøng buoäc laãn nhau vaø aûnh höôûng qua laïi vôùi nhau. Do vaäy, hieäu quaû ñieàu chænh phaùp luaät phuï thuoäc vaøo taát caû moïi yeáu toá cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät.

CHUYÊN ĐỀ 14: HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM,

THỰC TRẠNG, PHƯƠNG HƯỚNG, HOÀN THIỆN

CÂU  28: KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ CĂN CỨ PHÂN CHIA HỆ THỐNG PHÁP LUẬT XÃ HỘI CHỦ NGHĨA:

Khái niệm hệ thống pháp luật:

- Hệ thống nói chung được hiểu là một chỉnh thể bao gồm những ý tưởng, vấn đề hoặc bộ phận có liên hệ mật thiết với nhau, được sắp xếp theo một trình tự (trật tự) khách quan, lôgich và khoa học. Khi nói đến hệ thống là phải nói đến nội dung bên trong cấu trúc của hệ thống và hình thức biểu hiện bên ngoài của nó

- Veà khaùi nieäm heä thoáng phaùp luaät, trong khoa hoïc phaùp lyù hieän coøn coù nhöõng quan ñieåm raát khaùc nhau:

+ Quan điểm truyền thống: Hệ thống pháp luật được hiểu là cấu trúc bên trong của pháp luật, hệ thống pháp luật được hình thành và phát triển phù hợp với cơ cấu quan hệ xã hội. Cần  phân biệt hệ thống pháp luật với hệ thống pháp luật thực định (còn gọi là hệ thống văn bản quy định pháp luật)

Hệ thống pháp luật thực định là biểu hiện bên ngoài cụ thể của pháp luật;  hệ thống pháp luật thực định được hình thành trong quá trình ban hành các bộ luật, sắp xếp, tập hợp hóa các đạo luật và các văn bản pháp luật khác…về nội dung của hai khái niệm này được giới hạn như sau:

=> Hệ thống pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật có tính trống nhất nội tại bền vững đồng thời có tính độc lập nhất định được phân chia thành các chế định pháp luật và các ngành luật

=> Hệ thống pháp luật thực định là hệ thống các văn bản pháp luật của một quốc gia được sắp xếp theo trật tự thang bật giá trị khác nhau

Việc xác định như vậy là loại trừ các yếu tố như các nguyên tắc chính trị, triết học, kỷ thuật pháp lý…)

+ Một loại quan điểm khác:

Cho rằng chỉ có một khái niệm hệ thống pháp luật, không thể phân biệt được rõ được hai khái niệm hệ thống pháp luật và hệ thống pháp luật thực định. Hệ thống pháp luật bao gồm hệ thống các quy phạm pháp luật hiện hành và những nguồn khác của pháp luật tồn tại trong thực tế mà dựa trên cơ sở đó tính hiện thực của pháp luật được đảm bảo và pháp luật phát huy hiệu lực. Các nguồn đó là trào lưu (khuynh hướng) pháp lý, kỹ thuật lập pháp, các nguyên tắc chính rị, triết học cũng như các phương pháp hoạt động của nhà luật học – thực nghiệm…

+ Cả hai quan điểm trên còn có những điểm chưa hợp lý, bởi vì:

.  Quan điểm truyền thống: không xác định được thành tố nhỏ nhất (tế bào) của hệ thống pháp luật và hệ thống pháp luật thực định và chưa giải thích được mối liên hệ giữa nội dung và hình thức của hệ thống pháp luật

. Quan điếm thứ hai: Dung hợp vào hệ thốn pháp luật cả những yếu tố bên ngoài mang tính kỷ thuật, rời rạc

- Khái niệm được thừa nhận chung

 HTPL là tổng thể các QPPL có mối liên hệ nội tại thống nhất với nhau, được phân định thành các chế định pháp luật, các ngành luật và được thể hiện trong các văn bản QPPL do nhà nước ban hành theo những trình tự, thủ tục và hình thức nhất định.

Theo ñònh nghóa naøy, heä thoáng phaùp luaät laø moät khaùi nieäm chung bao goàm hai maët trong moät chænh theå thoáng nhaát laø heä thoáng caáu truùc (beân trong) cuûa phaùp luaät vaø heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät (heä thoáng nguoàn cuûa phaùp luaät).

* Hệ thống  cấu trúc pháp luật

Hệ thống cấu trúc của pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật có mối liên hệ nội tại với nhau, được phân định thành các chế định pháp luật và các ngành luật.

Hệ thống cấu trúc của pháp luật có ba thành tố cơ bản ở ba cấp độ khác nhau là: Quy phạm pháp luật, chế định pháp luật và ngành luật. Trong hệ thống pháp luật có các ngành luật. Trong mỗi ngành luật chia thành các phân ngành luật và các chế định pháp luật. Trong các phân ngành luật và các chế định pháp luật bao gồm các quy phạm pháp luật

- Quy phạm pháp luật:  Quy phaïm phaùp luaät laø thaønh toá nhoû nhaát (teá baøo) trong heä thoáng caáu truùc cuûa phaùp luaät, noù vöøa coù tính khaùi quaùt vöøa coù tính cuï theå.

+ QPPL coù tính khaùi quaùt: vì noù laø quy taéc xöû söï chung, duøng ñeå aùp duïng treân moät dieän roäng vaø trong moät thôøi gian daøi.

+ QPPL coù tính  cuï theå, vì ñoù laø hình maãu, laø chuaån möïc ñeå ñieàu chænh quan heä xaõ hoäi trong tröôøng hôïp cuï theå ñaõ ñöôïc döï lieäu baèng phöông phaùp tröøu töôïng hoaù. Do tính chaát, ñaëc ñieåm ñoù, quy phaïm phaùp luaät luoân laø söï bieåu hieän ñaày ñuû, chính xaùc vaø cuï theå nhaát cuûa phaùp luaät trong phaïm vi heïp nhaát.

Ở QPPL khoâng theå coù söï ñoái laäp giöõa noäi dung vaø hình thöùc maø ôû ñoù duø bieåu hieän ngaén goïn nhöng noäi dung cuûa noù luoân ñoøi hoûi phaûi roõ raøng, chính xaùc vaø moät nghóa.

- Chế định pháp luật:  Cheá ñònh phaùp luaät bao goàm moät soá quy phaïm coù nhöõng ñaëc ñieåm chung gioáng nhau nhaèm ñeå ñieàu chænh moät nhoùm quan heä xaõ hoäi töông öùng.

Ví dụ: Chế định kết hôn, chế định đồng phạm…

Vieäc xaùc ñònh ñuùng tính chaát chung cuûa moãi nhoùm quan heä xaõ hoäi, töø ñoù ñeà ra nhöõng quy phaïm phaùp luaät töông öùng laø vaán ñeà coù yù nghóa quan troïng. Ñoù laø cô sôû ñeå taïo ra cô caáu noäi taïi hôïp lyù cuûa moät ngaønh luaät Khoâng theå xaây döïng ñöôïc moät vaên baûn phaùp luaät toát, cuõng nhö moät ngaønh luaät hoaøn chænh neáu khoâng xaùc ñònh roõ giôùi haïn vaø noäi dung cuûa caùc cheá ñònh phaùp luaät.

+ Chế định pháp luật mang tính chất nhóm, mỗi chế định có đặc điểm riêng nhưng chúng đều có mối liên hệ nội tại thống nhất với nhau, chúng không tồn tại biệt lập .

Vieäc xaùc ñònh ranh giôùi giöõa caùc cheá ñònh nhaèm taïo ra khaû naêng ñeå xaây döïng heä thoáng quy phaïm phaùp luaät phuø hôïp vôùi thöïc tieãn ñôøi soáng xaõ hoäi. Nhöng vaán ñeà coù tính nguyeân taéc laø phaûi ñaët chuùng trong moái lieân heä qua laïi trong moät chính theå thoáng nhaát cuûa heä thoáng phaùp luaät noùi chung vaø cuûa moät ngaønh luaät noùi rieâng, khoâng theå aùp ñaët moät caùch chuû quan, tuøy tieän. Moãi cheá ñònh phaùp luaät duø mang trong mình nhöõng ñaëc ñieåm rieâng nhöng bao giôø cuõng theo quy luaät vaän ñoäng khaùch quan, chòu söï aûnh höôûng vaø taùc ñoäng cuûa caùc cheá ñònh khaùc trong heä thoáng phaùp luaät.

- Ngành luật  Ngaønh luaät bao goàm heä thoáng quy phaïm phaùp luaät coù ñaëc tính chung ñeå ñieàu chænh caùc quan heä cuøng loaïi trong moät lónh vöïc nhaát ñònh cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Noùi chung, ñeå xaùc ñònh tính chaát, noäi dung vaø phaïm vi cuûa moãi ngaønh luaät phaûi döïa treân hai caên cöù laø ñoái töôïng ñieàu chænh (nhöõng quan heä xaõ hoäi coù ñaëc ñieåm cuøng loaïi caàn ñieàu chænh) vaø phöông phaùp ñieàu chænh (caùch thöùc taùc ñoäng vaøo caùc quan heä ñoù).

Tuy nhieân, treân thöïc teá, vieäc nhaän thöùc ñoái töôïng ñieàu chænh vaø xaùc ñònh phöông phaùp ñieàu chænh ñeå phaân ñònh caùc ngaønh luaät laø vaán ñeà raát phöùc taïp, vì khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå tìm ra ñöôïc söï töông ñoàng giöõa ngaønh luaät vôùi töøng loaïi quan heä xaõ hoäi caàn ñieàu chænh. Sôû dó coù söï khoâng töông ñoàng ñoù laø do hai lyù do:

Moät laø, khoâng phaûi moïi quan heä xaõ hoäi ñeàu caàn ñeán söï ñieàu chænh cuûa phaùp luaät, hôn theá nöõa söï ñieàu chænh cuõng khoâng caàn phaûi ôû nhöõng möùc ñoä gioáng nhau.

Hai laø, do söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi maø lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi khoâng nhaát thieát ñoàng nhaát vôùi noäi dung vaät chaát cuûa hoaït ñoäng ñoù.

Ví duï:  lao ñoäng dieãn ra trong lónh vöïc vaät chaát nhöng cuõng dieãn ra trong lónh vöïc chính trò xaõ hoäi hoaëc ngöôïc laïi. Vì vaäy, moät lónh vöïc quan heä xaõ hoäi coù theå do moät soá ngaønh luaät ñieàu chænh hoaëc ngöôïc laïi moät ngaønh luaät coù theå ñieàu chænh moät 'luùc nhieàu lónh vöïc quan heä xaõ hoäi (coù theå moät soá nhoùm trong caùc lónh vöïc ñoù).

Chính vì ñaëc ñieåm neâu treân cho neân vieäc phaân ñònh ranh giôùi caùc ngaønh luaät luoân laø vaán ñeà khoa hoïc phöùc taïp vaø do ñoù ñaõ coù nhieàu quan ñieåm khaùc nhan trong vieäc xaùc ñònh heä thoáng caùc ngaønh luaät. Moät trong nhöõng quan ñieåm phoå bieán laø xuaát phaùt töø tính chaát cuûa lónh vöïc quan heä xaõ hoäi (ôû goùc ñoä chung nhaát), ngöôøi ta chia chuùng thaønh caùc quan heä taøi saûn quan heä nhaân thaân phi taøi saûn töø ñoù chia heä thoáng luaät thaønh hai ngaønh chính: luaät coâng vaø luaät tö. Ñoàng thôøi cuõng coù quan ñieåm cho raèng, khoâng theå phaân thaønh luaät coâng vaø luaät tö vì phaùp luaät bao giôø cuõng mang tính nhaø nöôùc (yeáu toá coâng). Moät loaïi quan ñieåm khaùc laïi cho raèng chæ coù theå xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc moät soá ngaønh luaät chính coøn nhieàu ngaønh khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc, vì chuùng coù ñaëc ñieåm "löôõng tính" hoaëc "ña tính".

è Tuy nhieân, baát cöù moät söï phaân ñònh naøo cuõng chæ mang tính chaát töông ñoái, bôûi vì caùc loaïi quan heä xaõ hoäi coù lieân quan maät thieát vôùi nhau vaø luoân thay ñoåi, khoâng coù nhöõng quan heä bieät laäp, baát bieán vaø vì vaäy, heä thoáng phaùp luaät ñöôïc xaùc laäp ñeå ñieàu chænh chuùng cuõng mang tính chaát ñoù. Vieäc xaùc ñònh cô caáu caùc ngaønh luaät laø yeâu caàu khaùch quan, caàn thieát. Khoâng xaùc ñònh cô caáu caùc ngaønh luaät thì khoù coù theå xaây döïng heä thoáng phaùp luaät thoáng nhaát vaø hoaøn chænh ñöôïc.

** Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật

Do tính heä thoáng cuûa phaùp luaät, caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät duø raát phong phuù, ña daïng vaø ñöôïc ban haønh vaøo caùc thôøi ñieåm khaùc nhau nhöng ñeàu hôïp thaønh moät heä thoáng, nghóa laø giöõa caùc vaên baûn ñoù ñeàu coù moái lieân heä maät thieát vôùi nhau.

Ñoái vôùi heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, khi nghieân cöùu caàn xem xeùt ôû hai goùc ñoä (höôùng) laø theo chieàu ngang vaø theo chieàu doïc.

- Xeùt theo chieàu ngang, heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät phuø hôïp vôùi heä thoáng caáu truùc cuûa phaùp luaät. Nghóa laø caùc vaên baûn ñoù duø ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo, thuoäc heä thoáng thang baäc giaù trò naøo thì suy cho cuøng cuõng ñeàu phaûi caên cöù vaøo ñoái töôïng ñieàu chænh (töøng loaïi quan heä phaùp luaät) cho neân chuùng hoaëc laø toaøn boä, hoaëc laø töøng boä phaän ñeàu hôïp thaønh caùc cheá ñònh, caùc ngaønh luaät.

- Xeùt theo chieàu doïc, heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät mang tính thöù baäc. Tính chaát ñoù phuø hôïp vôùi thaåm quyeàn cuûa caùc cô quan ban haønh chuùng.

Ví duï: Hieán phaùp laø ñaïo luaät cô baûn, coù giaù trò phaùp lyù cao nhaát vì chuùng do cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát ban haønh; phaùp leänh coù giaù trò phaùp lyù döôùi luaät nhöng cao hôn caùc vaên baûn döôùi luaät do Chính phuû ban haønh ...

Tính thöù baäc cuûa caùc vaên baûn phaùp luaät coù yù nghóa raát quan troïng trong vieäc taïo ra tính thoáng nhaát cuûa toaøn boä heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, ñoàng thôøi laø ñieàu kieän quan troïng ñeå bieåu ñaït heä thoáng cô caáu cuûa phaùp luaät, thoaû maõn nhöõng tieâu chuaån veà tính toaøn dieän, tính ñoàng boä, tính phuø hôïp, tính chính xaùc... cuûa heä thoáng phaùp luaät noùi chung.

è Vieäc xaùc ñònh heä thoáng phaùp luaät laø moät khaùi nieäm chung, bao goàm hai maët cuï theå coù quan heä maät thieát vôùi nhau trong moät theå thoáng nhaát nhö ñaõ phaân tích, seõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc hình thaønh quan ñieåm heä thoáng ñuùng ñaén trong lónh vöïc phaùp luaät ñoàng thôøi thuaän lôïi cho vieäc xem xeùt caùc vaán ñeà cuûa heä thoáng ñoù ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau maø traùnh ñöôïc nhöõng maâu thuaãn hoaëc vöôùng maéc nhaát ñònh.

è è Coù  theå dieãn taû heä thoáng phaùp luaät nhö moät hình thaùp,

+ Chaân thaùp laø ñôøi soáng xaõ hoäi vôùi nhöõng quan heä heát söùc ña daïng, ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu loaïi, nhieàu nhoùm quy phaïm ñeå ñieàu chænh. Ñaùp öùng nhu caàu ñoù, moät heä thoáng phaùp luaät töông öùng ñöôïc hình thaønh. Phuø hôïp vôùi töøng nhoùm, töøng loaïi quan heä xaõ hoäi caàn ñieàu chænh coù caùc quy phaïm phaùp luaät, caùc cheá ñònh phaùp luaät vaø ngaønh luaät töông öùng, taïo thaønh cô caáu noäi dung cuûa phaùp luaät (traûi theo chieàu ngang).

+ Chieàu cao cuûa thaùp laø heä thoáng vaên baûn phaùp luaät vôùi nhöõng thang baäc giaù trò khaùc nhau: cao nhaát laø hieán phaùp, döôùi hieán phaùp laø boä luaät, ñaïo luaät, tieáp ñeán laø caùc vaên baûn coù giaù trò phaùp lyù thaáp hôn. Toaøn boä khoái thaùp ñoù ñeàu xuaát phaùt töø neàn taûng xaõ hoäi vaø ñeàu nhaèm muïc ñích trôû laïi ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi, ñeå thieát laäp moät traät töï phaùp luaät vôùi moät cô cheá ñieàu chænh phuø hôïp.

2 - Đặc điểm của hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa:

- Có tính thống nhất:

+ Các văn bản pháp luật phải phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội cụ thể, phải cùng xuất phát từ điều kiện KT XH và phụ thuộc vào điều kiện KT XH ấy.

+ Các quy phạm pháp luật không mâu thuẩn với nhau. Thực tế hiện nay các nhà làm luật vẫn chưa có tính thống nhất trong quá trình ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, trong một số lĩnh vực các quy phạm pháp luật có nhiều mâu thuẫn với nhau: ví dụ: xử phạt trong hành chính nặng hơn xử lý trong hình sự.

+ Các văn bản dưới luật không trái với văn bản luật và luôn luôn thống nhất với văn bản pháp luật, có nhiệm vụ cụ thể hóa các vấn đề mà luật quy định.

+ Sự phân chia hệ thống pháp luật thành những bộ phận cấu thành.

- Có tính khách quan:

Toàn bộ hệ thống pháp luật được hình thành trên cơ sở điều kiện KT XH nhất định, không phụ thuộc vào ý chí của một người cụ thể nào. Việc xây dựng hệ thống pháp luật phải xuất phát từ thực tế đời sống XH, nhằm điều chỉnh QHXH và hướng QHXH đến các quy tắc có tính chuẩn mực nhất định.

* Tóm lại, thành tố nhỏ nhất của hệ thống pháp luật là quy phạm pháp luật, nhiều quy phạm pháp luật có cùng tính chất để điều chỉnh các nhóm quan hệ cùng loại và có mối quan hệ mật thiết với nhau tạo thành một chế định pháp luật, nhiều quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội trong từng lĩnh vực nhất định của đời sống và có phương pháp điều chỉnh đặc trưng tạo nên một ngành luật, nhiều ngành luật tạo nên một hệ thống pháp luật.

3. Căn cứ phân chia ngành luật:

- Đối tượng điều chỉnh: tức là dựa vào những quan hệ xã hội mà pháp luật hướng tới, tác động tới.

- Phương pháp điều chỉnh là cách thức mà nhà nước sử dụng trong pháp luật để tác động lên cách xử sự của những người tham gia các quan hệ xã hội là đối tượng điều chỉnh của pháp luật.

4. Nhöõng tieâu chuaån cô baûn ñeå xaùc ñònh möùc ñoä hoaøn thieän cuûa moät heä thoáng phaùp luaät:

Ñeå ñaùnh giaù veà moät heä thoáng phaùp luaät, xaùc ñònh möùc ñoä hoaøn thieän cuûa noù caàn phaûi döïa vaøo nhöõng tieâu chuaån ñöôïc xaùc ñònh veà maët lyù thuyeát, töø ñoù lieân heä vôùi ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh thöïc teá trong moãi giai ñoaïn cuï theå, xem xeùt moät caùch khaùch quan vaø ruùt ra nhöõng keát luaän, laøm saùng roõ nhöõng öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng phaùp luaät.

Coù nhieàu tieâu chuaån ñeå xaùc . ñònh möùc ñoä hoaøn thieän cuûa moät heä thoáng phaùp luaät trong ñoù coù boán tieâu chuaån cô baûn laø: Tính toaøn dieän, tính ñoàng boä, tính phuø hôïp vaø trình ñoä kyõ thuaät phaùp lyù cuûa heä thoáng phaùp luaät.

2.1. Tính toaøn dieän:

Tính toaøn dieän laø tieâu chuaån ñaàu tieân theå hieän möùc ñoä hoaøn thieän cuûa heä thoáng phaùp luaät. Coù theå noùi ñaây laø tieâu chuaån ñeå "ñònh löôïng" moät heä thoáng phaùp luaät nhöng laïi coù yù nghóa raát quan troïng, vì chæ khi naøo ñònh löôïng ñöôïc môùi coù theå tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå "ñònh tính". Tính toaøn dieän cuûa heä thoáng phaùp luaät theå hieän ôû hai caáp ñoä :

- ÔÛ caáp ñoä chung ñoøi hoûi heä thoáng phaùp luaät phaûi coù ñuû caùc ngaønh luaät theo cô caáu noäi dung loâgíc vaø theå hieän thoáng nhaát trong heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp. luaät töông öùng.

- ÔÛ caáp ñoä cuï theå ñoøi hoûi moãi ngaønh luaät phaûi coù ñuû caùc cheá ñònh phaùp luaät vaø caùc quy phaïm phaùp luaät.

2.2. Tính ñoàng boä:

Tính ñoàng boä cuûa heä thoáng phaùp luaät theå hieän söï thoáng nhaát cuûa noù. Khi xem xeùt möùc ñoä hoaøn thieän cuûa moät heä thoáng phaùp luaät caàn phaûi chuù yù xem giöõa caùc boä phaän cuûa heä  thoáng ñoù coù truøng laëp, choàng cheùo hay maâu thuaãn khoâng? Sau khi xem xeùt tieâu chuaån moät (tính toaøn dieän) caàn phaûi döïa theo tieâu chuaån hai ñeå ñi saâu phaân loaïi, ñaët caùc boä phaän cuûa heä thoáng phaùp luaät trong moái lieân heä qua laïi ñeå phaân tích, ñoái chieáu, xaùc ñònh roõ möùc ñoä thoáng nhaát (ñoàng boä) treân cô sôû ñoù tieáp tuïc xaùc ñònh tính chaát vaø trình ñoä cuûa moät heä thoáng phaùp luaät. Tính ñoàng boä cuûa heä thoáng phaùp luaät cuõng theå hieän ôû hai möùc ñoä:

- Ôû caáp ñoä chung ñoù laø söï ñoàng boä giöõa caùc ngaønh luaät vôùi nhau. Ñeå ñaït tôùi muïc tieâu naøy, caàn giaûi quyeát toát hai vaán ñeà lôùn: Moät laø, phaûi xaùc ñònh roõ ranh giôùi giöõa caùc ngaønh luaät Hai laø, phaûi taïo ra ñöôïc moät heä thoáng quy phaïm phaùp luaät caên baûn (theå hieän trong caùc vaên baûn luaät) ñeå taïo cô sôû

cuûng coá tính thoáng nhaát cuûa toaøn heä thoáng phaùp luaät.

- Ôû caáp ñoä cuï theå, tính ñoàng boä theå hieän söï thoáng nhaát, khoâng maâu thuaãn, khoâng truøng laëp, choàng cheùo trong moãi ngaønh luaät, moãi cheá ñònh phaùp luaät vaø giöõa caùc quy phaïm phaùp luaät vôùi nhau. Nhö vaäy, xeùt theo cô caáu cuûa moãi ngaønh luaät vôùi ba thaønh toá cô baûn thì ngaønh luaät coù tính chaát loaïi, cheá ñònh phaùp luaät coù tính chaát nhoùm coøn quy phaïm phaùp luaät coù tính chaát teá baøo. Ñeå taïo ra tính ñoàng boä phaûi giaûi quyeát trieät ñeå, ñuùng ñaén moái quan heä loaïi - nhoùm - teá baøo. Ñieàu ñoù ñoøi hoûi moät maët phaûi coù quan ñieåm toång quaùt ñeå coù theå xaùc ñònh tính chaát chung cuûa moãi ngaønh luaät, cô caáu caùc cheá ñònh, maët khaùc phaûi coù quan ñieåm cuï theå ñeå döï kieán chính xaùc caùc tình huoáng vaø hoaøn caûnh cuï theå, töø ñoù ñeà ra caùc quy phaïm phuø hôïp.

2.3. Tính phuø hôïp:

Tính phuø hôïp cuûa heä thoáng phaùp luaät theå hieän söï töông quan giöõa trình ñoä cuûa heä thoáng phaùp luaät vôùi trình ñoä phaùt trieån cuûa kinh teá xaõ hoäi. Heä thoáng phaùp luaät phaûi phaûn aùnh ñuùng trình ñoä phaùt trieån cuûa kinh teá xaõ hoäi, noù khoâng theå cao hôn hoaëc thaáp hôn trình ñoä phaùt trieån ñoù. Tính phuø hôïp cuûa heä thoáng phaùp luaät theå hieän nhieàu maët. Khi xem xeùt tieâu chuaån naøy caàn chuù yù ñeán caùc maët vaø giaûi quyeát teát moái quan heä giöõa phaùp luaät vôùi kinh teá, chính trò, ñaïo ñöùc, taäp quaùn, truyeàn thoáng vaø caùc quy phaïm xaõ hoäi khaùc.

2.4. Moät heä thoáng phaùp luaät hoaøn thieän phaûi ñöôïc xaây döïng ôû trình ñoä kyõ thuaät phaùp lyù cao:

Kyõ thuaät phaùp lyù laø moät vaán ñeà roäng lôùn, phöùc taïp trong ñoù coù ba ñieåm quan troïng, caàn thieát phaûi chuù yù khi xaây döïng vaø hoaøn thieän phaùp luaät laø:

- Kyõ thuaät phaùp lyù theå hieän ôû nhöõng nguyeân taéc toái öu ñöôïc vaïch ra ñeå aùp duïng trong quaù trình xaây döïng vaø hoaøn thieän phaùp luaät.

- Ttình ñoä kyõ thuaät phaùp lyù theå hieän ôû vieäc xaùc ñònh chính xaùc cô caáu cuûa phaùp luaät.

- Caùch bieåu ñaït baèng ngoân ngöõ phaùp lyù phaûi ñaûm baûo tính coâ ñoïng, loâgíc, chính xaùc vaø moät nghóa.

5. Các ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam.

Vaán ñeà xaây döïng moät heä thoáng phaùp luaät hoaøn chænh, ñoàng boä ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi laø moät tö töôûng nhaát quaùn cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta.

Tuy möùc ñoä phaùt trieån cuûa caùc ngaønh luaät khaùc nhau, coâng taùc heä thoáng hoaù noùi chung vaø phaùp ñieån. hoaù noùi rieâng ñoái vôùi moät soá ngaønh luaät chöa ñöôïc quan taâm thöïc hieän ñuùng möùc nhöng nhìn chung heä thoáng phaùp luaät cuûa Vieät Nam hieän nay goàm caùc ngaønh luaät cô baûn sau:

a. Luật nhà nước: Còn gọi là luật hiến pháp.

- Khái niệm: Luật nhà nước là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ cơ bản về tổ chức quyền lực nhà nước, về chế độ chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, chế độ bầu cử, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, tổ chức bộ máy nhà nước.

- Luật nhà nước điều chỉnh những quan hệ chủ đạo trong hệ trong hệ thống pháp luật. Điều chỉnh các quan hệ xã hội có tính chất hệ trọng, chung nhất, bao trùm nhất của quốc gia

- Luật Nhà nước còn gọi là Luật Hiến pháp vì nội dung cơ bản của LNN bắt nguồn thừ Hiến pháp.

b. Luật hành chính:

- Là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội hình thành trong quá trình tổ chức và thực hiện hoạt động chấp hành, điều hành của nhà nước trên các lĩnh vực hành chính – chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội.

- LHC quy định những nguyên tắc, những hình thức và phương pháp quản lý nhà nước, xác đinh các duy chế pháp lý của các chủ thể quản lý nhà nước, điều chỉnh những hoạt động của công chức nhà nước, thủ tục hành và trách nhiệm hành chính

- LHC còn bao gồm các quy phạm quy định các vấn đề cụ thể của quản lý nhà nước trên các lĩnh vực đời sống xã hội

c. Luật dân sự:Ban gồm tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan ệ xã hội dưới hình thức hàng hóa – tiền tệ và một số quan hệ nhân thân phi tài sản

- Những chế định cơ bản của luật dân sự như: Quyền sở hữu, Hợp đồng dân sự, quyền thừa kế, quyếntac giả…

- Đối tượng điều chỉnh:

+ Quan hệ tài sản mang tính chất hàng hoá và tiền tệ:

+ Quan hệ nhân thân liên quan đến tài sản hoặc không liên quan đến tài sản.

 - Phương pháp điều chỉnh:

+ Bình đẳng về địa vị pháp lý của các chủ thể.

+ Quyền tự định đoạt của các chủ thể.

d.Luật tố tụng dân sự:

Là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ giữa cơ quan xét xử, viện kiểm sát nhân dân các cấp, đương sự và những người tham gia khác trong quá trình điều tra và xét xử những vụ án dân sự.

e. Luật hình sự:

Là ngành luật bao gồm hệ thống các quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành nhằm xác định những hành vi nguy hiểm cho xã hội nào là tội phạm, đồng thời quy định hình phạt đối với những tội phạm ấy.

- Đối tượng điều chỉnh: Là quan hệ xã hội phát sinh giữa nhà nước và người phạm tội khi người ấy thực hiện một tội phạm.

- Phương pháp điều chỉnh: phương pháp quyền uy

g. Luật Tố tụng Hình Sự: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình điều tra, xét xử và kiểm sát việc điều tra, xét xử những vụ án hình sự

h. Luật Tài Chính: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực hoạt động tài chính của nhà nước, trong quá trình hình thành, phân phối và sử dụng các quỷ tiền tệ của các chủ thể hoạt động phân phối của cải dưới hình thức giá trị

i. Luật ngân hành: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong hoạt động tiền tệ, tín dụng và ngân hàng

k. Luật Đất Đai: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội hình thành trong lĩnh vực bảo vệ, quản lý và sử dụng đất, trong đó đất đai là tư liệu sản xuất thuộc sở hữu nhà nước, do nhà nước thống nhất quản lý theo quy  hoạch và kế hoạch chung

l. Luật Lao Động: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh giữa người lao động và người sử dụng lao động (cá nhân, tổ chức) trong đó có quan hệ gữa công nhân, viên chức với xí nghiệp, cơ quan nhà nước, những quan hệ giữa tổ chức công đoàn với ban quản lý xí nghiệp, với thủ ổng cơ quan nhà nước liên quan đến việc sử dụn lao động của công nhân, viên chức.

m. Luật Hôn nhân và Gia Đình: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản phát sinh do việc kết hôn giữa nam và nữ

n. Luật Kinh Tế: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình tổ chức và hoạt động sản xuất, kinh doanh giữa các doanh nghiệp với nhau và với cơ quan nhà nước

q. Luật Quốc Tế: Luật quốc tế là hệ thống những nguyên tắc, quy phạm pháp luật được các quốc gia và các chủ thể khác tham gia quan hệ pháp lụật quốc tế xây dựng trên cơ sở tự nguyện và bình đẳng, thông qua đấu tranh và thương lượgn, chằm điều chỉnh quan hệ nhiều mặt (chủ yếu là quan hệ chính trị) giữa các chủ thể của luật quốc tế (trước tiên và chủ yếu là giữa các quốc gia) và trong những trường hợp cần thiết, được bảo đảm thực hiện bằng các biện pháp cưỡng chế riêng lẽ hoặc tập thể do chính các chủ thể của Luật quốc tế thi hành và bằng sự đấu tranh của nhân dân dư luận tiến bộ thế giới”

Luaät phaùp quoác teá bao goàm hai boä phaän: coàng phaùp quoác teá vaø tö phaùp quoác teá.

Coâng phaùp quoác teá 1aø toång hôïp nhöõng nguyeân taéc, nhöõng cheá ñònh, nhöõng quy phaïm ñöôïc caùc quoác gia vaø caùc chuû theå khaùc cuûa luaät quoác teá  xaây döïng treân cô sôû thoûa thuaän töï nguyeän vaø bình ñaúng, nhaèm ñieàu chænh. caùc quan heä nhieàu maët giöõa chuùng.

Tö phaùp quoác teá bao goàm nhöõng nguyeân taéc vaø nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä daân söï, hoân nhaân vaø gia ñình, lao ñoäng vaø toá tuïng daân söï naûy sinh giöõa caùc coâng daân, caùc toå chöùc cuûa caùc nöôùc khaùc nhau.

s. Luật Môi Trường.

t. Ngoài ra còn luật Hợp Tác Xã:

6. Xây dựng pháp luật và hệ thống hóa pháp luật. (Tự nghiên cứu) (trang 408 – Giáo trình).

a. Xây dựng pháp luật

- Xây dựng pháp luật (sáng tạo pháp luật): Là hoạt động soạn thảo và ban hành các đạo luật và các văn bản quy phạm pháp luật khác của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền (nhà chức trách), các tổ chức xã hội khi được nhà nước trao quyền

- Để hoạt động xây dựng pháp luật có hiệu quả (Những văn bản quy phạm pháp luật có chất lượng), cần phải:

+ Nghiên cứu một cách toàn diện, sâu sắc các quy luật, các hiện tượng xã hội, kinh tế, chính trị, tư tưởng của thực tiến khách quan để từ đó rút ra những giá trị chuẩn mực từ trong nhu cầu của xã hội;

+ Nghiên cứu động thái các hành vi pháp luật trong đó có cả hành vi hợp pháp và hành vi không hợp pháp để từ đó có thể dự kiến được diễn biến của các hành vi đó trong tương lai;

+ Phân tích và đánh giá đúng hiệu lực và hiệu quả của việc điều chỉnh các quan hệ xã hội bằng các quy phạm và chế định hiện hành;

+ Nghiên cứu kinh nghiệm điều chỉnh pháp luật các quan hệ xã hội cùng loại của các nước khác nhau trên thế giới;

+ Trên cơ sở những việc làm kể trên tiến hành kế hoạch hóa hoạt động xây dựng kế hoạch

+ Việc xây pháp luật thường trải qua các giai đoạn

* Giai đoạn một: Đề xuất yêu cầu ban hành một văn bản quy phạm pháp luật hoặc sửa đổi một văn bản pháp luật hiện hành và thông qua quyết định về soạn thảo dự án liên quan đến yêu cầu đã đề xuất

* Giai đoạn hai: Soạn thảo dự án văn bản pháp luật (soạn thảo, thảo luận sơ bộ và lấy ý kiến các cơ quan, cá nhân cần thiết…)

* Giai đoạn ba: Thảo luận và thông qua dự án văn bản quy phạm pháp luật (Giai đoạn quan trọng nhất, có tính chất quyết định)

* Giai đoạn thứ tư: Công bố văn bản pháp luật mới ban hành.

- Nguyên tắc quan trọng của quá trình xây dựng pháp luật

+ Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng: Qua hoạt đọng xây dựng pháp luật, chủ trương và chính sách của Đảng được đưa vào cuộc sống

+ Khách quan: Phản ánh được nhu cầu, thực tế khách quan của sự phát triển xã hội

+ Dân chủ xã hội chủ nghiã: Thể hiện sư tham gia và đề cao vai trò của nhân dân lao động và các tổ chức xã hội vào trong hoạt động xây dựng pháp luật

+ Pháp chế xã hội chủ nghĩa: Khi thực hiện hoạt động xây dựng pháp luật phải tuân thủ nghiêm chỉnh thủ tục do pháp luật quy định.

b. Hệ thống hóa pháp luật

- Hệ thống hóa pháp luật là sắp xếp có trình tự, có hệ thống các quy phạm pháp luật. (động từ)

- Tập hợp các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến một ngành, một lĩnh vực và sắp xếp thành một hệ thống thuận tiện cho viêc tra cứu các quy định mà vẫn giữ nguyên giá trị pháp lý và hiệu lực. (danh từ, theo Từ điển luật học)

- Ý nghĩa của việc hệ thống hóa pháp luật

+ Giúp cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền có sự nhìn nhận tổng quát đối với pháp luật hiện hành pháp hiện những điểm không phù hợp, mâu thuẩn, chồng chéo để có biện pháp khắc phục, hoàn thiện.

+ Phục vụ trực tiếp cho việc giáo dục nâng cao ý thức pháp luật thực hiện nghiên pháp luật của mọi chủ thể.

+ Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền dể dàng tìm kiếm những quy phạm cần thiết, làm sáng tỏ tư tưởng và nội dung của chúng để áp dụng một cách chính xác, đúng đắn.

- Mục đích của hệ thống hóa:

+ Tạo ra một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cân đối, hoàn chỉnh, thống nhất trong đó vai trò của các đạo luật ngày càng quan trọng đối với sự điều chỉnh các quan hệ xã hội

+ Khắc phục tình trạng lỗi thời, mâu thuẩn và những lổ hỏng của hệ thống pháp luật

+ Làm cho nội dung của pháp luật phù hợp với đời sống, có hình tức rõ ràng, dễ hiểu, tiện lợi cho việc sử dụng

- Hình thức hệ thống hóa: Tập hợp hóa và pháp điển hóa

+ Tập hợp hóa: Sắp xếp các văn bản quy phạm pháp luật, các quy phạm pháp luật riêng biệt theo một trình tự nhất định (theo cơ quan ban hành, theo thời gian ban hành, theo cấp độ hiệu lực pháp lý…). Hoạt động này nhằm loại bỏ những văn bản rõ ràng là hết hiệu lực hoặc mâu thuẫn với văn bản cấp trên (không làm thay đổi nội dung văn bản, không bổ sung những quy định mới)

+ Pháp điển hóa: Là hoạt động của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong đó không những tập hợp những văn bản đã có theo một trình tự nhất định, loại bỏ những quy phạm lỗi thời, mâu thuẩn mà còn chế định thêm những quy định mới để thay thế cho những quy phạm đã bị loại bỏ và khắc phục những chỗ trống được phát hiện trong quá trình tập hợp văn bản, sửa đổi các quy định hiện hành, nâng cao hiệu lực pháp lý của chúng. Kết quả của pháp điển hóa là một văn bản quy phạm pháp luật mới ra đời.

7. Phương hướng hoàn thiện hệ thống pháp luật (xem lại).

1.Lý do hoàn thiện hệ thống PL:

Về quy luật, PL luôn luôn lạc hậu so với thực tế,

Đất nước ta đang bước vào thời kỳ công nghiệp hóa HDH hội nhập cho nên hệ thống PL chưa được sửa đổi bổ sung thì không còn phù hợp

- Mục tiêu của nước ta là xây dựng CNXH dân giàu…văn minh, có nền KTTT định hướng XHCN với NNPQ của dân do dân và vì dân=>cần hoàn thiện hệ thống PL.

- Đặc điểm thời đại với xu thế toàn cầu hóa đòi hỏi phải cải cách NN và PL để tăng cường hiệu quả qlý XH và giải quyết các vấn đề nảy sinh của NN.

- PL là công cụ để tăng cường dân chủ, thực hiện mục tiêu xây dựng CNXH, tăng cường quyền làm chủ của nhân dân.

- Xu hướng phát triển đất nước=> yêu cầu cải cách tư pháp, cải cách PL.

Xuất phát từ đường lối đổi mới trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, phương hướng đổi mới và hoàn thiện hệ thống PL Việt Nam cũng xuất phát từ nhu cầu nêu trên

* Nhiệm vụ của NN trong xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL Việt Nam:

- Hoàn thiện quy định về thẩm quyền, thủ tục ban hành hệ thống PL, đảm bảo Pl được ban hành đúng thẩm quyền, đúng thủ tục.

- Hoàn thiện PL trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong BMNN.

- Xây dựng và hoàn thiện PL củng cố và phát triển quyền tự do, dân chủ của công dân.

- PL phải nhằm vào mục tiêu tạo dựng môi trường kinh doanh phù hợp theo nền KTTT định hướng XHCN.

* Cơ sở khoa học việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL Việt Nam:

- Phải căn cứ vào kế hoạch phát triển KT XH và kế hoạch xây dựng PL.

- Quán triệt các nguyên tắc xây dựng PL:

+ Nguyên tắc khách quan.

+ Nguyên tắc khoa học.

+ Nguyên tắc dân chủ.

2. Phương hướng hoàn thiện hệ thống PL ở VN:

a.  Quán triệt các nguyên tắc tất cả quyền lực NN thuộc về nhân dân, nguyên tắc dân chủ XHCN; nguyên tắc nhân đạo; nguyên tắc thống nhất quyền và nghĩa vụ; nguyên tắc công bằng trong xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL nước ta.

b. Quy định rộng rãi hơn trong PL những thiết chế dân chủ và những hình thức dân chủ của đời sống xã hội, mở rộng các quyền tự do dân chủ của công dân, dân chủ hoá hoạt động tư pháp. Mở rộng dân chủ cho nhân dân.

 Bảo đảm cho nhân dân lao động có quyền lực thực sự; có thực quyền tự do, dân chủ mà Hiến pháp và PL đã quy định.

c. Mở rộng sự điều chỉnh của PL đối với các quan hệ xã hội.

- Xuất phát từ nhu cầu khách quan của điều kiện kinh tế xã hội ở Việt Nam để bổ sung ngành luật; để sửa đổi, bổ sung những quy phạm PL cho phù hợp với từng ngành luật đã ban hành.

- Nghiên cứu quy định của PL quốc tế, của các nước trên thế giới, của các nước trong khu vực về những vấn đề có liên quan đến lĩnh vực xây dựng phát triển đất nước theo cơ chế thị trường ở nước ta. Cũng như các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia ký kết hoặc thừa nhận để ban hành, sửa đổi và bổ sung cho phù hợp với đường lối đối ngoại và quá trình hội nhập kinh tế của đất nước.

d. Xây dựng HTPL thể hiện tính nhân đạo, vì con người và bảo vệ con người.

- PL chú trọng đến vấn đề bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của con người.

- Xu hướng nhân đạo hoá, xây đựng các biện pháp giáo dục thay thế cho những biện pháp cứng rắn, mang tính trừng phạt.

- Xu hướng phi tội phạm hoá và phi hình sự hoá đối với các vi phạm PL nhất định, nhưng kiên quyết xử lý, trừng trị những vi phạm nghiêm trọng xâm phạm các quyền của con người.

e. Sự phát triển PL gắn liền với vần đề pháp điển hoá các ngành luật

- Xây dựng hệ thống PL có cơ cấu hoàn chỉnh thống nhất và ổn định. Trong đó vai trò của các đạo luật được đề cao, điều chỉnh những quan hệ xã hội quan trọng trong đời sống xã hội.

+ Nghiên cứu một cách toàn diện, sâu sắc các quy luật, các hiện tượng xã hội, kinh tế, chính trị, tư tưởng của thực tiễn khách quan để từ đó rút ra những giá trị chuẩn mực từ trong nhu cầu của xã hội;

+ Nghiên cứu động thái các hành vi pl trong đó cả hành vi hợp pháp và hành vi không hợp pháp để từ đó có thể dự kiến được diễn biến của các hành vi đó trong tương lai;

+ Phân tích và đánh giá đúng hiệu lực và hiệu quả của việc điều chỉnh các quan hệ xã hội bằng các quy phạm và chế định hiện hành;

+ Nghiên cứu kinh nghiệm điều chỉnh PL các quan hệ xã hội cùng loại của các nước khác nhau trên thế giới; -

+ Trên cơ sở những việc làm kể trên tiến hành kế hoạch hoá hoạt động xây dựng pl.

- Bảo đảm các văn bản quy phạm PL được xây dựng và ban hành thoả mãn đầy đủ yêu cầu hợp pháp, hợp lý và trình độ ban hành.

+ Tạo ra một hệ thống vbqp PL cân đối, hoàn chỉnh, thống nhất trong đó vai trò của các đạo luật ngày càng quan trọng đối với sự điều chỉnh các quan hệ xã hội;

+ Khắc phục tình trạng lỗi thời, mâu thuẫn và những lỗ hổng của hệ thống PL;

+ Làm cho nội dung PL phù hợp với những yêu cầu của đời sống, có hình thức rõ ràng, dễ hiểu, tiện lợi cho việc sử dụng.

 

*  Thực trạng và giải pháp nâng cao hệ thống PL VN;

- Tình trạng “luật khung”: là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng hệ thống Pl VN mới chỉ có tính chất khung (nghĩa là mới chỉ quy định chung nhất…), cần có văn bản qppl hướng dẫn thi hành=> chưa áp dụng được ngay vào thực tiễn, tạo ra tình trạng hệ thống PL nhiều tầng lớp, cần nhiều văn bản, có tình trạng chồng chéo, có văn bản dưới luật phải có thêm quy định mới để thi hành văn bản Luật.

- Tình trạng triệt tiêu PL: là tình trạng quy định PL này phủ định, thậm chí làm mất hiệu lực quy định PL khác (không phải là do văn bản lạc hậu cần thay thế để phát triển) làm ảnh hưởng đến vai trò là công cụ QLXH của PL đối với NN, giảm niềm tin vào hệ thống PL, gây vướng mắc khi áp dụng PL, tạo kẻ hở để các đối tượng lợi dụng…

- Giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL:

PL là cơ sở của pháp chế, có PL mới có cơ sở để buộc mọi cơ quan, tổ chức và cá nhân tuân theo. Đồng thời, PL đó điều kiện kinh tế xã hội quy định, mà điều kiện kinh tế xã hội luôn thay đổi, phát triển cho nên phải không ngừng hoàn thiện. Mặt khác, trong hệ thống PL nước ta còn chưa hoàn thiện, nhiều quan hệ xã hội quan trọng chưa được PL điều chỉnh, trong khi đó có những quan hệ xã hội lại được nhiều văn bản quy phạm PL điều chỉnh, chồng chéo, mâu thuẫn, lỗi thời. Cho nên cần phải bổ sung, sửa đổi để hoàn thiện.

+ Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng pháp luật,kịp thời đề ra quan điểm chỉ đạo, chủ trương, chính sách và định hướng xây dựng pháp luậ, kiểm tra hoạt động xây dựng pháp luật của cơ quan NN.

+ Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học để xây dựng luận cứ khoa học cho việc xây dựng pháp luật.

+ Xây dựng chiến lược xây dựng pháp luật.

+ Tăng cường hoạt động lập pháp của quốc hội.

+ Đổi mới quy trình xây dựng luật, xóa bỏ tình trạng “khép kín, cắt khúc”, tăng tính chuyên nghiệp trong quá trình xây dựng dự án luật.

+ Xây dựng lại tiêu chí đạo luật, văn bản dưới luật và các hướng dẫn thi hành.

+ Tăng cường đội ngũ cán bộ soạn thảo PL.

+ Sửa đổi, bổ sung luật tổ chức và hoạt động của cơ quan trong BMNN, luật ban hành văn bản qppl.

+ Rà soát, kiểm tra kỹ hệ thống PL trước khi ban hành các văn bản PL, khắc phục tình trạng PL triệt tiêu.

+ Mở rộng dân trí, tăng cường dân chủ và góp ý toàn dân vào quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL.

- Trong xây dựng PL cần phải thực hiện các nội dung sau:

+ Nắm bắt những nhu cầu khách quan của xã hội cận phải điều chỉnh bằng PL, cũng như liều lượng điều chỉnh (mức độ) để kịp thời ban hành, thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng thành PL;

+ Có kế hoạch xây dựng PL phù hợp với mỗi giai đoạn cụ thể, đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học pháp lý, kỹ thuật xây dựng PL.

+ Thường xuyên tiến hành công tác hệ thống hóa PL.

Tránh tư tưởng nóng vội, muốn có ngay hệ thống PL hoàn chỉnh nên chủ quan ban hành PL, dẫn đến tình trạng PL không phù hợp với nhu cầu khách quan của xã hội, trở nên xa lạ trong đời sống xã hội. Đồng thời tránh khuynh hướng bảo thủ, không thấy được những nhân tố mới, điều kiện mới để ban hành hoặc sửa.đổi, bổ sung PL cho phù hợp.

LIKE and Share this article: :