Ôn tập Nhà nước xã hội chủ nghĩa

                                              Phần I: NHÀ NƯỚC XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

Câu 1: Nguồn gốc của NN và PL

Câu 2:  Bản chất của NN

Caâu 3 : Vị trí, Đặc Trưng của NN

Câu 4:  Bản chất của NN XHCN

Câu 5:  Bản chất + đặc tính cơ bản của NN  CHXHCN VN

Câu 6: Chức năng của NN

Câu 7: Các chức năng cơ bản của NN XHCN

Câu 8 - Hình thức NN.

Câu 9: Các hình thức của NN XHCN

Câu hỏi 10:  Bộ máy NN XHCN

Câu 11:   Những nguyên tắc cơ bản của BM NN XHCN

Câu 12: KN và đặc điểm, đặc trưng của HTCT XHCN.

Câu 13 : Vai trò của NN XHCN trong HTCT

Câu 14 :  Đảng trong HTCT,  NN + ĐCS trong HTCT XHCN VN

Câu 15:  Đảng và NN + các tổ chức XH trong HTCT XHCN

Câu 16 -  Đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam

Câu 17:  NN pháp quyền XHCN và ở VN

CHUYÊN ĐỀ 1: BẢN CHẤT CỦA NHÀ NƯỚC XHCN

CÂU 1: NGUỒN GỐC CỦA NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT

NN và pháp luật là những hiện tượng xã hội phức tạp của đời sống con người, được sinh ra khi xã hội phát triển đến một giai đoạn nhất định trên những tiền đề của nó. Muốn hiểu được bản chất của NN, pháp luật và các quy luật phát triển của chúng nói chung cần phải làm sáng tỏ nguyên nhân và quá trình phát sinh của NN, pháp luật.

- Một số quan điểm trước Mác

NN là một hiện tượng xã hội phức tạp, để giải thích cho sự hình thành NN, đã có nhiều quan niệm khác nhau:

+ Thuyết thần học cho rằng: Thượng đế là người sắp đặt trật tự xã hội, NN là do thượng đế sáng tạo ra để bảo vệ trật tự chung, do vậy NN là lực lượng siêu nhiên và với quyền lực vĩnh cưủ và sự phục tùng quyền lực này là cần thiết và tất yếu.

+ Thuyết gia trưởng cho rằng: NN là kết quả sự phát triển tự nhiên của gia đình, là hình thức tổ chức tự nhiên của cuộc sống con người, vì vậy NN có trong mọi xã hội và quyền lực NN về bản chất cũng giống như quyền gia trưởng của người đứng đầu gia đình.

+ Thuyết khế ước xã hội cho rằng: Các học giả tư sản cho rằng sự ra đời của NN là sản phẩm của một khế ước (hợp đồng) được ký kết trước hết là giữa những con người sống trong trạng thái tự nhiên không có NN. Vì vậy, NN phản ảnh lợi ích của các thành viên trong xã hội và mỗi thành viên đều có quyền yêu cầu NN phục vụ, bảo vệ lợi ích của họ.

+ Thuyết bạo lực cho rằng: NN xuất hiện trực tiếp từ việc sử dụng bạo lực của thị tộc của thị tộc này đối với thị tộc khác mà kết quả là thị tộc chiến thắng nghĩ ra một hệ thống cơ quan đăc biệt để nô dịch kẻ chiến bại.

+ Thuyết tâm lý cho rằng: NN xuất hiện do nhu cầu về tâm lý của con người nguyên thủy luôn muốn phụ thuộc vào các thủ lĩnh, giáo sỹ…Vì vậy NN là tổ chức của những siêu nhân có sứ mạng lãnh đạo xã hội.

+ Thuyết “NN siêu trái đất”cho rằng: Sự xuất hiện xã hội loài người và NN là sự du nhập và thử nghiệm những thành tựu của một nền văn minh ngoài trái đất.

+ Hạn chế:

* Do nhận thức còn hạn chế hoặc do lợi ích giai cấp chi phối nên cố tình giải thích sai những nguyên  nhân đích thực làm phát sinh NN.

* Đa số các học giả đều xem xét sự ra đời của NN tách rời những điều kiện vật chất của xã hội, tách rời những nguyên nhân kinh tế. Theo họ NN không thuộc giai cấp nào, NN là của tất cả mọi người và trong xã hội văn minh mãi mãi cần có NN.

- Nguồn gốc của NN theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác –Lênin:

Trong tác phẩm “Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của Nhà nước” của Ph.Ăng-ghen và tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” của V.I.Lê-nin, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lê-nin, thì:

+ Nhà nước xuất hiện là mang tính khách quan, như không phải là hiện tượng xã hội vĩnh cữu và bất biến. Nhà nước luôn vận động, phát triển và tiêu vong khi những điều kiện khách quan cho sự tồn tại và phát triển của chúng không còn nữa.

+ Nhà nước chỉ xuất hiện khi XH loài người phát triển đến một giai đoạn nhất định, với các tiền đề kinh tế (tư hữu tư nhân), tiền đề về xã hội (xã hội phân chia thành các tầng lớp, các giai cấp khác nhau về lợi ích, mâu thuẫn về lợi ích không thể điều hòa được).

=> Theo Lênin: Nhà nước là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẩn giai cấp không thể điều hòa được. Bất cứ nơi đâu, hễ lúc nào và chừng nào mà, về mặt khách quan, những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được thì Nhà nước xuất hiện.

- Căn cứ khoa học cho các luận điểm này được hình thành trên cơ sở nghiên cứu và phân tích toàn bộ hiện thực lịch sử  của xã hội loài người

Xã hội loài người đã trải qua 5 phương thức sản xuất và ứng với mỗi phương thức nhất định là một chế độ xã hội:

- Chế độ cộng sản nguyên thủy.

- Chế độ chiếm hữu nô lệ.

- Chế độ phong kiến.

- Chế độ tư bản chủ nghĩa.

- Chế độ xã hội chủ nghĩa.

1.  Chế độ cộng sản nguyên thủy và tổ chức thị tộc, bộ lạc:

- Chế độ cộng sản nguyên thủy (CSNT) là hình thái kinh tế xã hội đầu tiên trong lịch sử nhân loại. Đây là xã hội không có giai cấp, chưa có NN và pháp luật.

- Cơ sở kinh tế của chế độ CSNT là sở hữu chung về tư liệu sản xuất và sản phẩm lao động.

- Cơ sở của xã hội không phải là gia đình mà là tổ chức thị tộc.

+ Thị tộc tổ chức theo huyết thống. Ơ giai đoạn đầu, các thị tộc tổ chức theo chế độ mẫu hệ. Dần dần sự phát triển của xã hội đã tác động làm vai trò của người đàn ông thay đổi và ngày càng nắm vai trò quan trọng trong đời sống thị tộc và chế độ mẫu hệ chuyển thành chế độ phụ hệ.

+ Trong thị tộc mọi người đều tự do và bình đẳng. Không một ai có đặc quyền, đặc lợi trong đối với người khác. Trong thi tộc có sự phân công lao động, nhưng đó chỉ là sự phân công lao động tự nhiên giữa đàn ông và đàn bà, giữa người già và trẻ nhỏ, chưa mang tính xã hội

  2.  Quyền lực xã hội và quy phạm xã hội trong chế độ CSNT:

b. Quyền lực xã hội và quy phạm xã hội trong chế độ CSNT:

- Quyền lực trong xã hội cộng sản nguyên thủy mang tính chất là quyền lực xã hội. Do xã hội tổ chức ra và phục vụ lợi ích của cả cộng đồng. Không mang tính chất giai cấp và hệ thống quản lý rất đơn giản.

Để quản lý thị tộc, xuất hiện hội đồng thị tộc, thành viên là những người lớn tuổi trong thị tộc. Hội đồng thị tộc là tổ chức quyền lực cao nhất của thị tộc, quyết định các vấn đề quan trọng của thị tộc. Các quyết định thể thiện ý chí chung của các thành viên hội đồng trên cơ sở sự tín nhiệm của thị tộc.

Các thành viên hội đồng thị tộc không có đặc quyền, đặc lợi mà cùng chung sống, cùng lao động và cùng hưởng thụ như các thành viên khác. Họ có thể bị bãi miễn nếu không được tín nhiệm. Từ chế độ thị tộc, phát triển thành bào tộc (liên minh các thị tộc) và bộ lạc (gồm nhiều bào tộc).

- Thị tộc liên minh với nhau tạo thành bào tộc và bộ lạc. Bào tộc bầu ra Hội đồng bào tộc. Hội đồng bào tộc bao gồm các tù trưởng, thủ lĩnh quân sự (đã không phải là các thành viên của bào tộc). Tổ chức quyền lực trong bào tộc và bộ lạc cũng dựa trên cơ sở những nguyên tắc tương tự của tổ chức quyền lực trong thị tộc, nhưng đã thể hiện mức độ tập trung quyền lực cao hơn. Tuy nhiên quyền lực vẫn mang tính xã hội.

- Trong xã hội cộng sản nguyên thủy không có pháp luật, không có các quy phạm do cơ quan tổ chức nào đặt ra để buộc các cá nhân khác phải tuân theo mà là các quy phạm xã hội.

- Quy phạm xã hội là những quy tắc xử sự chung thể hiện ý chí chung của các thành viên như các quy phạm mang tính chất tập quán, các tín điều tôn giáo đề điều chỉnh các quan hệ xã hội trong chế độ CSNT, thể hiện ý chí  của cả cộng đồng.

+ Nhu cầu khách quan của xã hội cần phải có một trật tự, trong đó mọi người phải tuân thủ theo những chuẩn mực thống nhất phù hợp với điều kiện của xã hội và lợi ích của tập thể và từ đó Tập quán xuất hiện một cách tự phát, dần dần được xã hội chấp nhận và trở thành quy tắc xử sự chung.

+ Do trình độ thấp kém của con người lúc bấy giờ, nhiều tín điều tôn giáo cũng được mọi người chấp nhận và nhiều khi còn được coi là những chuẩn mực tuyệt đối, thiêng liêng cho xử sự của con người.

3. Sự tan rã của tổ chức thị tộc và sự xuất hiện NN.

Xã hội thị tộc - bộ lạc không có NN, nhưng chính trong lòng nó đã nảy sinh những tiền đề vật chất cho sự ra đời của NN.

Sự phát triển của lực lượng sản xuất, tạo tiền đề làm thay đổi phương thức sản xuất cộng sản nguyên thủy và đòi hỏi phải thay thế sự phân công lao động tự nhiên bằng phân công lao động xã hội.

Chế độ cộng sản nguyên thủy có 3 lần phân công lao động xã hội lớn.

- Lần 1: Ngành chăn nuôi tách ra khỏi trồng trọt.

Sau lần thứ nhất, của cải xã hội ngày càng nhiều, xuất hiện của cải dư thừa, xuất hiện chế độ tư hữu. Chế độ tư hữu làm thay đổi chế độ hôn nhân và gia đình, chế độ hôn nhân một vợ một chồng xuất hiện thay cho chế độ quần hôn. Xã hội xuất hiện người giàu, người nghèo; xuất hiện giai cấp và ngành thủ công nghiệp phát triển.

-  Lần 2: Thủ công nghiệp tách khỏi nông nghiệp.

Nô lệ xuất hiện trở thành một lực lượng xã hội có số lượng ngày càng tăng, mâu thuẫn giai cấp năng, xuất hiện nền sản xuất hàng hoá và thương nghiệp phát triển dẫn đến lần phân công lao động thứ ba.

- Lần 3: Thương mại phát triển, xuất hiện giai cấp không tham gia sản xuất nhưng có quyền lãnh đạo sản xuất và bắt người sản xuất phải phụ thuộc (thương nhân). Đồng tiền xuất hiện, sự tích tụ của cải vào người giàu làm mâu thuẫn xã hội càng cao.

- Hầu hết những người nghèo khổ trong thị tộc, những tù binh trong chiến tranh trở thành nô lệ và hợp thành giai cấp bị bóc lột.

- Quyền lợi của hai giai cấp này đối lập nhau và mâu chuẩn giai cấp ngày càng quyết liệt, các quy phạm xã hội và quyền lực xã hội không còn phù hợp dẫn đến sự tan rã của chế độ thị tộc.

-  Xã hội đòi hỏi phải có một tổ chức mới để điều hành và quản lý xã hội mới, tổ chức đó do toàn bộ những điều kiện tồn tại của nó, là công cụ quyền lực của giai cấp nắm ưu thế về kinh tế và dĩ nhiên là tổ chức thực hiện sự thống trị của gia cấp để dập tắt các xung đột công khai giữa các giai cấp hoặc là hướng sự xung đột đó theo một hình thức hợp pháp. Tổ chức đó chính là NN.

Tóm lại: Sau 3 lần phân công lao động xã hội lớn trong chế độ CSNT, của cải xã hội ngày càng nhiều hơn xuất hiện chế độ tư hữu, xuất hiện giai cấp và mâu thuẫn giai cấp giữa người giàu và người nghèo ngày càng quyết liệt, các quy phạm xã hội và quyền lực xã hội thể hiện ý chí chung của toàn xã hội không còn phù hợp dẫn đến sự tan rã của chế độ thị tộc. Xã hội đòi hỏi phải có một tổ chức có khả năng dập tắt các xung đột công khai giữa các giai cấp hoặc là hướng sự xung đột đó theo một hình thức hợp pháp. Tổ chức đó chính là NN.

Ăng - ghen khẳng định: “NN không phải là một thế lực gán ghép vào xã hội…. nó là sản phẩm của xã hội phát triển tới một giai đoạn nhất định, nó là sự thừa nhận rằng xã hội đó bị kìm hãm trong một sự mâu thuẫn với bản thân nó mà không sao giải quyết được, rằng xã hội đã bị phân chia thành những cực đối lập không thể điều hoà mà xã hội đó không đủ sức để giải thoát ra được…”( Các Mác - Ăngghen tuyển tập, tập 2, NXB Sự thật năm 1962 trang 520, 521)

Như vậy: NN xuất hiện một cách khách quan, nó là sản phẩm của một xã hội đã phát triển đến một giai đoạn nhất định. NN “không phải là quyền lực từ bên ngoài áp đặc vào xã hội”, một lực lượng “tựa hồ như đứng trên xã hội”, có nhiệm vụ làm dịu bớt sự xung đột và giữ cho sự xung đột đó nằm trong vòng “trật tự”. (Mác – Anghen, tuyển tập, Tập 6, Nxb Sự thật, H. 1984, tr. 260)

NN là một tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, có một bộ máy chuyên làm nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện các chức năng quản lý đặc biệt nhằm thực hiện những mục đích và bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị trong xã hội có giai cấp đối kháng.

* NN khác với các tổ chức khác trong xã hội có giai cấp.

NN khác các tổ chức xã hội trong xã hội có giai cấp ở những nội dung cơ bản sau:

+ NN thiết lập một quyền lực công cộng đặc biệt không còn hoà nhập vào dân cư nữa. Chủ thể của quyền lực này là giai cấp thống trị .

+ NN phân chia dân cư thành lãnh thổ, thành các đơn vị hành chính không phụ thuộc vào dân tộc, nghề nghiệp, huyết thống.

+ NN có chủ quyền quốc gia. Chủ quyền quốc gia có nội đung chính trị, pháp lý thể hiện quyền độc lập, tự quyết về đối nội, đối ngoại.

+ NN ban hành pháp luật và thể hiện sự quản lí bắt buộc đối với mọi công dân.

+ NN quy định và thực hiện việc thu thuế với các loại thuế, dưới các hình thức bắt buộc với số lượng và thời hạn nhất định.

* Sự xuất hiện NN đầu tiên trong lịch sử:

-A Ten: NN A ten ra đời trực tiếp từ những mâu thuẩn giai cấp đối kháng phát sinh trong lòng xã hội thị tộc, không có bất kỳ một sự tác động nào bên ngoài

-Rô Ma: NN La Mã cổ đại xuất hiện được thúc đẩy bởi sự đấu tranh của những người thường dân (Plebêi) chống lại giới quý tôc của thị tộc La mã (Pátrisép). Plebêi những người tự do, là những người tự do sống ngoài thị tộc La Mã. Khi chiếm hữu ruộng đất họ cũng phải nộp thuế, cũng phải đi lính nhưng không hề giữ được chức vụ gì, họ không thể sử dụng đất đai La Mã. Cuộc đấu tranh của những người Plebêi là lực lượng cách mạng chủ yếu chống lại mọi đặc quyền quý tộc. Chiến thắng của họ trong cuộc chiến đã phá vở chế độ thị tộc thúc đẩy quá trình hình thành thể chế NN vốn dựa trên sự phân chia lãnh thổ và sự khác biệt về tài sản

- Giéc Manh: NN Giéc Manh được thành lập sa khi người Giéc Manh xâm chiếm vùng lãnh thổ rộng lớn của đế chế La Mã cổ đại. NN Giéc manh ra đời dưới sự ảnh hưởng của nền văn minh La mã và do nhu cầu thiết lập quyền thống trị trên đất đại La Mã chứ không phải do nhu cầu đấu tranh giai cấp trong lòng xã hội Giéc manh. Khi NN được thiết lập, trong xã hội Giécmanh vẫn còn chế độ thị tộc, bắt đầu có sự phân hoá giai cấp nhưng chưa rõ nét. NN Giéc manh xuất hiện là sự chuyển hoá cơ quan thị tộc thành NN. Như Thủ lĩnh quân sự chuyển thành nhà quân chủ, tài sản của dân cư biến thành tài sản của nhà vua, các cơ quan thị tộc nhanh chóng chuyển thành các cơ quan NN. Cùng với quá trình củng cố và hoàn thiện bộ máy NN, xã hội Giéc manh mới chuyển sang xã hội có giai cấp.

CÂU  2:  BẢN CHẤT  NHÀ NƯỚC

a.Đặt vấn đề:

Vaán ñeà baûn chaát vaø yù nghóa cuûa nhaø nöôùc luoân luoân laø ñoái töôïng cuûa cuoäc ñaáu tranh tö töôûng gay gaét nhaát. Ñoàng thôøi ñaây cuõng laø moät trong nhöõng vaán ñeà khoù nhaát ñaõ "trôû thaønh trung taâm cuûa moïi vaán ñeà chính trò vaø moïi tranh luaän chính trò". Có rất nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này:

- Các quan điểm trước Mác:

+ Điển hình như các nhà tư tưởng cổ đại cho rằng: giàu nghèo, sang hèn và các đẳng cấp trong xã hội đều do thượng đế tạo ra, đó là quy luật tự nhiên của muôn đời và vì vậy cần có một con người (vua) do thượng đế cử xuống, thay mặt trời bảo vệ trật tự chung.

. Các nhà theo tư tưởng gia trưởng lại cho rằng: NN tồn tại vĩnh viễn như gia đình, như quyền lực của người gia trưởng đứng đầu gia đình.

. Bên cạnh đó, thuyết bạo lực xác định: NN ra đời đô thị tộc chiến thắng nghĩ ra.

. Hay thuyết tâm lý lại cho rằng: NN ra đời do nhu cầu tâm lý của con người muốn sống phụ thuộc vào các thủ lĩnh.

+ Khác với họ, các nhà tư sản coi sự ra đời của NN là một khế ước được ký kết trước hết là giữa những con người sống trong hiện trạng tư nhiên không có NN. Với tư tưởng như vậy, các nhà tư sản muốn đạt được 2 mục đích: khi coi NN được hình thành từ khế ước giữa con người với nhau thì con người có quyền yêu cầu NN phục vụ và bảo vệ lợi ích của họ (tức là chống sự chuyên chế của NN phong kiến); đồng thời nhằm chống lại tư tưởng tôn giáo phong kiến cho rằng NN do thượng đế tạo ra.

Các học thuyết phi Mác xít nói trên đều mang tính chủ quan, đều vô tình hoc85 cố ý lãng tránh bản chất giai cấp của Nhà nước.

- Quan điếm chủ nghĩa Mác- Lê

Vôùi phöông phaùp luaän khoa hoïc, treân cô sôû keá thöøa vaø phaùt trieån nhöõng thaønh töïu cuûa nhieàu boä moân khoa hoïc, hoïc thuyeát Maùc-leânin veà nhaø nöôùc vaø phaùp luaät ñaõ giaûi thích ñöôïc moät caùch ñuùng ñaén vaán ñeà baûn chaát vaø yù nghóa cuûa nhaø nöôùc noùi chung cuõng nhö cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa noùi rieâng.

Trong tác phẩm “Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của Nhà nước” của Ph.Ăng-ghen và tác phẩm “Nhà nước và cách mạng” của V.I.Lê-nin, theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lê-nin, thì:

+ Nhà nước xuất hiện là mang tính khách quan, như không phải là hiện tượng xã hội vĩnh cữu và bất biến. Nhà nước luôn vận động, phát triển và tiêu vong khi những điều kiện khách quan cho sự tồn tại và phát triển của chúng không còn nữa.

+ Nhà nước chỉ xuất hiện khi XH loài người phát triển đến một giai đoạn nhất định, với các tiền đề kinh tế (tư hữu tư nhân), tiền đề về xã hội (xã hội phân chia thành các tầng lớp, các giai cấp khác nhau về lợi ích, mâu thuẫn về lợi ích không thể điều hòa được).

=> Theo Lênin: Nhà nước là sản phẩm và biểu hiện của những mâu thuẩn giai cấp không thể điều hòa được. Bất cứ nơi đâu, hễ lúc nào và chừng nào mà, về mặt khách quan, những mâu thuẫn giai cấp không thể điều hòa được thì Nhà nước xuất hiện.

b. Bản chất của NN:

** Tính giai cấp của nhà nước:

Xuaát phaùt töø vieäc nghieân cöùu nguoàn goác cuûa nhaø nöôùc, caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa Maùc-leânin ñi ñeán keát luaän "Nhaø nöôùc laø saûn phaåm vaø bieåu hieän cuûa nhöõng maâu thuaãn giai caáp khoâng theå ñieàu hoøa ñöôïc". Nghóa laø, nhaø nöôùc chæ sinh ra vaø toàn taïi trong xaõ hoäi coù giai caáp vaø bao giôø cuõng theå hieän baûn chaát giai caáp saâu saéc.

Baûn chaát giai cấp ñoù theå hieän tröôùc heát ôû choã nhaø nöôùc laø moät boä maùy cöôõng cheá ñaëc bieät naèm trong tay cuûa giai caáp caàm quyeàn, laø coâng cuï saéc beùn nhaát ñeå thöïc hieän söï thoáng trò giai caáp, thieát laäp vaø duy trì traät töï xaõ hoäi.

NN là bộ máy do giai cấp thống trị lập ra, có nhiệm vụ bảo vệ cho lợi ích của giai cấp thống trị. Sự thống trị của giai cấp này đối với giai cấp khác thể hiện dưới ba hình thức: quyền lực kinh tế, quyền lực chính trị và quyền lực tư tưởng.

+ Quyền lực kinh tế: giữ vai trò quyết định, là cơ sở bảo đảm sự thống trị giai cấp. Quyền lực kinh tế thuộc về giai cấp nắm trong tay tư liệu sản xuất trong xã hội, với tư liệu sản xuất trong tay, chủ sở hữu có thể bắt người bị bóc lột phải phụ thuộc về mặt kinh tế. Tuy nhiên, quyền lực kinh tế không duy trì được quan hệ bóc lột nên giai cấp thống trị cần phải có NN để củng cố quyền lực kinh tế với giai cấp bị bóc lột. Nhờ có NN, giai cấp nắm trong tay tư liệu sản xuất trở thành giai cấp thống trị về kinh tế. 

Chẳng hạn như đối với chế độ tư bản chủ nghĩa, giai cấp tư sản nắm trong tay hầu hết các tư liệu sản xuất của xã hội, do đó chi phối toàn bộ hoạt động sản xuất của xã hội, buộc các giai cấp khác đều phải phụ thuộc vào họ và  giai cấp tư sản đương nhiên trở thành giai cấp thống trị xã hội về mặt kinh tế, hay nói cách khác là họ nắm trong tay quyền lực kinh tế.

Taïi ñieàu 17 Hieán Phaùp naêm 1992 cuûa nöôùc CHXHCNVN coù quy ñònh: “Đất đai, rừng núi, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên trong lòng đất, nguồn lợi ở vùng biển, thềm lục địa và vùng trời…. là của Nhà nước, đều thuộc sở hữu toàn dân”. Ñoù laø tieàm löïc kinh teá lôùn cuûa NN VN

+ Quyền lực chính trị:  là bạo lực có tổ chức của một giai cấp để trấn áp giai cấp khác. NN là một bộ máy bạo lực do giai cấp thống trị tổ chức ra để trấn áp các giai cấp đối kháng. Với ý ngĩa đó, NN là một  tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị. Giai cấp thống trị sử dụng NN là công cụ để thực hiện quyền lực chính trị. Ý chí của giai cấp thống trị thông qua NN trở thành ý chí của NN,  ý chí của NN có sức mạnh buộc các giai cấp khác phải tuân theo một “trật tự” do giai cấp thống trị đặc ra, phải phục vụ lợi ích của gia cấp thống trị. Làm như vậy, g/c thống trị đã thực hiện sự chuyên chính của mình đối với g/c khác. Công cụ để thực hiện sự chuyên chính chính là NN.

Cụ thể: lịch sử đã chỉ ra rằng:

. Trong caùc xaõ hoäi boùc loät, neàn chuyeân chính cuûa caùc giai caáp boùc loät ñeàu coù ñaëc ñieåm chung laø duy trì söï thoáng trò veà  chính trò, kinh teá vaø tö töôûng cuûa thieåu soá ngöôøi boùc loät ñoái  vôùi ñoâng ñaûo nhaân daân lao ñoäng. Caùc nhaø nöôùc boùc loät ñeàu coù chung baûn chaát laø boä maùy ñeå thöïc hieän neàn chuyeân chính cuûa giai caáp boùc loät: Nhaø nöôùc chuû noâ laø coâng cuï chuyeân chính cuûa giai caáp chuû noâ, nhaø nöôùc phong kieán laø coâng cuï chuyeân chính cuûa giai caáp ñòa chuû phong kieán, nhaø nöôùc tö saûn laø coâng cuï chuyeân chính cuûa giai caáp tö saûn.

. Nghiên cứu về NN tư bản chủ nghĩa, nhận thấy tồn tại mâu thuẫn đối kháng giữa hai giai cấp: giai cấp tư sản và giai cấp công nhân, bên cạnh đó còn có nhiều giai cấp khác trong xã hội. NN tư bản chủ nghĩa là NN của giai cấp tư sản, do giai cấp tư sản lập ra, tổ chức một bộ máy bao gồm các cơ quan NN và ban hành hệ thống các quy phạm PL quy định mọi hành vi của mọi công dân trong xã hội. Hệ thống quy phạm PL này được hình thành là dựa vào ý chí của giai cấp tư sản, phục vụ cho giai cấp tư sản, bảo vệ quuyền lợi và các lợi ích của họ. Các cơ quan NN (bao gồm Công an, Toà án, nhà tù…) có chức năng, thẩm quyền và sức mạnh trấn áp, bắt buộc mọi người dân trong xã hội phải chấp hành hệ thống các quy phạm PL một cách triệt để.

. Khaùc vôùi ñieàu ñoù, nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa vôùi baûn chaát chuyeân chính voâ saûn, laø boä maùy ñeå cuûng coá ñòa vò thoáng trò vaø baûo veä lôïi ích cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng chieám ña soá trong xaõ hoäi, ñeå traán aùp nhöõng löïc löôïng thoáng trò cuõ ñaõ bò laät ñoå vaø nhöõng phaàn töû choáng ñoái caùch maïng.

Vd Đ2 “NN CHXHCN VN là NN PQXHCN của ndân do ndân, vì ndân, tất cả qlực NN thuộc về ndân”, Đ4 “ĐCSVN,đội tiền phong của g/ccn VN....là ll lđạo NN và XH”

+ Quyền lực về tư tưởng:

Đeå thöïc hieän söï chuyeân chính giai caáp khoâng theå chæ ñôn thuaàn döïa vaøo baïo löïc vaø cöôõng cheá maø coøn caàn ñeán söï taùc ñoäng veà tö töôûng nöõa. Giai caáp thoáng trò ñaõ thoâng qua nhaø nöôùc ñeå xaây döïng heä tö töôûng cuûa giai caáp mình thaønh heä tö töôûng thoáng trò trong xaõ hoäi, baét caùc giai caáp khaùc phaûi leä thuoäc mình veà maët tö töôûng.

Chẳng hạn, giai cấp thống trị thường nắm bộ máy thông tin, các phương tiện thông tin đại chúng. Trấn áp các tư tưởng đối lập. Thực hiện sự kiểm duyệt ngặt nghèo. Nuôi dưỡng đội ngũ lý luận lớn phục vụ công tác tư tưởng.

Ví dụ: Tư tưởng Nho giáo là tư tưởng thống trị trong xã hội phong kiến Việt Nam,

Đối với NN ta, tư tưởng thống trị XH là “Chủ nghĩa Mác-Lênnin và tư tưởng HCM”D4 HP “NN và XH bảo tồn, phát triển nền văn hóa VN tiên tiến, đạm đà bản sắc dân tộc; kế thừa và phát huy những giá trị của các nền văn hiến các dtộc VN, tư tưởng, đạo đức phong cách HCM..”

NN VN bảo vệ quyền lực về chính trị và kinh tế của mình trên cơ sở ban hành các quy phạm PL và xác định lấy chủ nghĩa Mac – Lenin và tư tưởng HCM là tư tưởng thống trị trong xã hội.

Ngày nay, các thế lực thù địch, chống chủ nghĩa xã hội ra sức phê phán, đả kích, công khai bài bác, xuyên tạc chủ nghĩa Mac – Lenin, thậm chí còn kết tội luôn HCM là người du nhập chủ nghĩa Mac – Lenin vào Việt Nam là một sai lầm, là nguyên nhân “đưa đất nước vào vòng tối tăm, trì trệ, đổ vỡ, nhục nhã, đau đớn.”  Từ đó họ lớn tiếng đòi Đảng ta “phải từ bỏ học thuyết Mac – Lenin trước khi còn chưa muộn”. Chính vì vậy, phải luôn luôn kiên định chủ nghĩa Mac – Lenin và tư tưởng HCM là vấn đề có tính nguyên tắc đối với Đảng ta, là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong toàn bộ công tác tư tưởng – lý luận của chúng ta.

Như vậy, NN là một bộ máy đặc biệt để đảm bảo sự thống trị kinh tế, để thực hiện quyền lực về chính trị và thực hiện sự tác động về tư tưởng đối với quần chúng. Thế nên không có một NN nào là NN của toàn dân. NN toàn dân hay NN phi giai cấp là những quan điểm phi khoa học.

** Tính xã hội của NN:

Ngoài việc thực hiện các chức năng trên, NN còn phải giải quyết tất cả các vấn đề khác nảy sinh trong xã hội, nghĩa là phải thực hiện các chức năng xã hội. Điều đó nói lên rằng NN là một hiện tượng phức tạp và đa dạng, nó vừa mang bản chất giai cấp lại vừa mang bản chất xã hội.

NN là phương thức tổ chức đảm bảo lợi ích chung của xã hội, thể hiện ở việc NN phải chăm lo, tính đến quyền lợi, lợi ích hợp pháp, nguyện vọng, ý chí  của các giai tầng khác, của mọi người dân không kể giống nòi, tôn giáo, dân tộc… Tất cả các NN không chỉ “khư khư” bảo vệ lợi ích của mình, không chỉ phục vụ cho bản thân mình, mà còn phải chú trọng đến an sinh xã hội (làm đường, xây trường học…), quan tâm đến những vấn đề chung tác động đến xã hội. NN nào coi nhẹ vấn đề này NN đó không sớm thì muộn hiệu lực quản lý sẽ suy giảm và dẫn đến suy vong.

 Đấy là câu trả lời cho NN Việt Nam rất quan tâm đến những đối tượng chính sách trong xã hội, có sự ưu tiên cho những đồng bào dân tộc ở Tây Nguyên và miền tây Nam Bộ, có chính sách khuyến khích nhiều thành phần kinh tế phát triển, ưu đãi với các nhà đầu tư nước ngoài…

Ví dụ: trong đối nội: NN giải quyểt các vấn đề nảy sinh từ đời sống XH như: đói nghèo, bệnh tật, chiến tranh, các vấn đề về môi trường, phòng chống thiên tai, địch hoạ, về dân tộc, tôn giáo và các chính sách XH khác.v.v…Trong đối ngoại: NN bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia, bảo về công dân nước mình đang sinh hoạt công tác ở nước khác...

Tóm lại, mặc dù mỗi kiểu NN có bản chất riêng nhưng các NN đều có một số đặc điểm chung đó là: NN là bộ máy để thực hiện sự thống trị giai cấp. Lênin định nghĩa:

 “+NN là một bộ máy để duy trì sự thống trị của giai cấp này đối với giai cấp khác. NN XHCN cũng có một số đặc điểm chung như các kiểu NN khác, nhưng với bản chất là chuyên chính vô sản nó không còn là NN theo đúng nghĩa nữa mà chỉ là "nửa NN"

+.NN là bộ phận của kiến trúc thượng tầng, là sản phẩm của một chế độ kinh tế nhất định. Sự phát triển của NN là do cơ sở hạ tầng quyết định.

+NN là một bộ máy đặc biệt để trấn áp các giai cấp khác và thực hiện sự quản lý về kinh tế-xã hội.

+Tính giai cấp là mặt cơ bản thể hiện bản chất của NN. Tuy nhiên, bên cạnh đó NN còn thể hiện rõ nét tính xã hội. Dù trong xã hội nào, NN cũng một mặt bảo vệ lợi ích của giai cấp ( lực lượng)  cầm quyền, nhưng đồng thời cũng phải chú ý đến lợi ích chung của toàn xã hội.

Từ những kết luận trên có thể đi đến khái niệm sau: NN là một tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, có một bộ máy chuyên làm nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện các chức năng quản lý đặc biệt nhằm thực hiện những mục đích và bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị trong xã hội có giai cấp đổi kháng.

c.Liên hệ với bản chất NN XHCN:

Chủ nghĩa Mác - Lê nin khẳng định, bản chất giai cấp là đặc trưng cơ bản của NN. NN là một bộ máy để duy trì sự thống trị của giai cấp này đối với giai cấp khác, tức là công cụ để thực hiện nền chuyên chính của giai cấp, phục vụ cho lợi ích của giai cấp thống trị. Do đó, khi xem xét bản chất giai cấp của một NN phải xem xét NN đó do giai cấp nào lãnh đạo và theo đường lối chính trị của giai cấp nào.

NN XHCN ra đời là kết quả của cuộc cách mạng do giai cấp vô sản và nhân dân lao động tiến hành dưới sự lãnh đạo của đảng cộng sản. NN XHCN cũng mang bản chất giai cấp, đó là bản chất của giai cấp công nhân do Đảng tiên phong của giai cấp công nhân lãnh đạo.

Tuy nhiên sự thống trị về chính trị của giai cấp công nhân có bản chất và mục đích khác hẳn với sự thống trị về chính trị của giai cấp bóc lột. Sự thống trị của thiểu số đối với tất cả các giai cấp bị áp bức, bóc lột nhằm bảo vệ lợi ích riêng giai cấp bóc lột. Trái lại, sự thống trị của giai cấp công nhân nhằm mục đích xoá bỏ áp bức, bóc lột, bảo vệ lợi ích của tất cả nhân dân lao động bị áp bức, tổ chức xây dựng XH mới.

Về lý thuyết, NN XHCN là NN kiểu mới có bản chất khác với bản chất của các kiểu NN bóc lột. Bản chất đó do cơ sở ktế XHCN và đặc điểm của quyền lực chính trị trongCN XH quy định.

+Trong CNXH, QHSXXHCN được thiết lập và củng cố dựa trên cơ sở của chế độ công hữu về tư liệu sản xuất - đó là kiểu QHSXthể hiện sự hợp tác, tương trợ không có áp bức bóc lột.

+Giai cấp vô sản là người giữ địa vị thống trị về chính trị. Nhưng sự thống trị về chính trị của giai cấp vô sản đã thể hiện bản chất và mục đích khác hẳn với sự thống trị về chính trị của các giai cấp bóc lột. Sự thống trị của giai cấp bóc lột là sự thống trị của thiểu số đối với tất cả các giai cấp bị áp bức, bóc lột, để bảo vệ lợi ích của chúng. Còn sự thống trị về chính trị của giai cấp vô sản là sự thống trị của đa số đối với giai cấp bóc lột, chỉ là thiểu số trong dân cư, nhằm mục đích giải phóng giai cấp mình và tất cả người lao động. Mặt cơ bản nhất trong sự thống trị về chính trị của giai cấp vô sản là sự lãnh đạo của giai cấp vô sản đối với toàn XH trong thời kỳ quá độ từCN TB lênCN XH vàCN cộng sản.

Đối với Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là một kiểu NHà nước, Nhà nước ta cũng thể hiện bản chất giai cấp sâu sắc đó là bản chất nhân dân (Thể hiện trong Điều 2 Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi năm 2001): “Nhà nước CHXHCNVN là NN pháp quyền XHCN của ND, do ND, vì ND. Tất cả quyền lực NN thuộc về ND mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức”.

Caâu  3 : Vị trí, Đặc Trưng của NN trong xã hội có giai cấp

NN ra ñôøi laø moät quaù trình phaùt trieån cuûa XH loaøi ngöôøi ñeán moät giai ñoaïn nhaát ñònh. Cuï theå laø: sau khi traûi qua 3 laàn phaân coâng lao ñoäng trong xaõ hoäi (troàng troït taùch khoûi chaên nuoâi, thuû coâng nghieäp taùch khoûi noâng nghieäp vaø thöông nghieäp, ñoàng tieàn ra ñôøi). Trong Coäng xaõ nguyeân thuûy chua coù Nhaø nöôùc laø vì caùc quan heä xaõ hoäi ñöôïc ñöôïc quaûnlyù baèng caùc quy phaïm xaõ hoäi  cuûa thò toäc, boä toäc, boä toäc… Nhöng sau khi thöông nghieäp ra ñôøi, do di chuyeån trao ñoåi haøng hoùa töø nhieàu vuøng mieàn (töø ñoâng sang taây, ngöôïc laïi…) vì vaäy ñaõ naõy ra nhu caàu caàn coù moät toå chöùc ñöùng ra quaûn lyù thoáng nhaát. Đó là NN.

Coù theå khaúng ñònh, NN ra ñôøi laø moät taát yeáu khaùch quan, moät caùch töï nhieân chöù khoâng phaûi göôïng eùp.

Ta coù theå hieåu NN là một tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, có một bộ máy chuyên làm nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện các chức năng quản lý đặc biệt nhằm thực hiện những mục đích và bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị trong xã hội có giai cấp đổi kháng.

Vị Trí của NN

* NN so với Xã hội:

Ñeå xaùc ñònhvò trí cuûa nhaø nöôùc trong xaõ hoäi coù giai caáp tröôùc heát caàn tìm hieåu moái quan heä giöõa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi coù giai caáp noùi chung. Nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi coù giai caáp laø hai hieän töôïng coù quan heä qua laïi vôùi nhau; giöõa chuùng vöøa coù söï thoáng nhaát laïi vöøa coù söï khaùc bieät.

- Söï thoáng nhaát theå hieän ôû choã xaõ hoäi coù giai caáp khoâng theå toàn taïi thieáu nhaø nöôùc ñoàng thôøi nhaø nöôùc chæ xuaát hieän, toàn taïi vaø phaùt trieån trong xaõ hoäi coù giai caáp.

- Maët khaùc, nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi khoâng ñoàng nhaát vôùi nhau.

+ Khaùi nieäm xaõ hoäi roäng hôn khaùi nieäm nhaø nöôùc.

+ Veà maët cô caáu, xaõ hoäi ñöôïc hình thaønh töø caùc giai caáp vaø ñaúng caáp khaùc nhau, coøn nhaø nöôùc ñöôïc caáu thaønh töø nhöõng cheá ñònh phaùp lyù vaø thieát cheá nhaø nöôùc.

- Trong moái quan heä qua laïi giöõa chuùng, xaõ hoäi giöõ vai troø quyeát ñònh, laø cô sôû cho söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc. Nhöõng bieán ñoåi trong söï vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa xaõ hoäi sôùm hay muoän cuõng seõ daãn tôùi söï thay ñoåi töông öùng cuûa nhaø nöôùc. Ngöôïc laïi nhaø nöôùc cuõng coù söï taùc ñoäng maïnh meõ tôùi söï phaùt trieån moïi maët cuûa xaõ hoäi.

Vì vaäy, khi nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà veà nhaø nöôùc phaûi gaén chuùng vôùi nhöõng ñieàu kieän cuï theå cuûa xaõ hoäi, ñoàng thôøi cuõng phaûi chuù yù ñeán nhöõng quy luaät phaùt trieån rieâng cuûa nhaø nöôùc, chuù yù ñeán vai troø cuûa noù trong söï taùc ñoäng trôû laïi ñoái vôùi xaõ hoäi.

Nhaø nöôùc laø moät boä phaän cuûa thöôïng taàng kieán truùc xaõ hoäi, noù laø saûn phaåm cuûa moät cheá ñoä kinh teá - xaõ hoäi nhaát ñònh. Söï phaùt trieån cuûa haï tầng cô sôû quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc. Tuy nhieân, nhöõng söï bieán ñoåi cuûa nhaø nöôùc khoâng phaûi chæ phuï thuoäc vaøo nhöõng bieán ñoåi trong cô sôû kinh teá cuûa xaõ hoäi. Caùc ñieàu kieän vaø yeáu toá nhö ñoái saùnh giai caáp möùc ñoä gay gaét cuûa nhöõng maâu thuaãn xaõ hoäi, caùc ñaûng phaùi chính trò, caùc traøo löu chính trò phaùp lyù... ñeàu coù aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc. Ñoàng thôøi, nhaø nöôùc luoân taùc ñoäng maïnh meõ ñeán cô sôû kinh teá, ñeán nhöõng ñieàu kieän vaø quaù trình phaùt trieån cuûa saûn xuaát xaõ hoäi cuõng nhö ñeán caùc hieän töôïng xaõ hoäi khaùc.

** NN so với các tổ chức chính trị xã hội khác:

Trong xaõ hoäi coù giai caáp, ñeå baûo veä vaø thöïc hieän nhöõng lôïi ích cuûa mình, ngoaøi nhaø nöôùc ra, giai caáp thoáng trò coøn thieát laäp nhieàu toå chöùc chính trò xaõ hoäi khaùc nöõa trong ñoù ñaùng chuù yù nhaát laø caùc ñaûng phaùi chính trò.

So vôùi caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi ñoù, nhaø nöôùc coù moät vai troø ñaëc bieät, noù naèm ôû vò trí trung taâm giöõa caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi, bôûi vì chæ nhaø nöôùc môùi coù caùc cô quan ñaëc bieät cuøng vôùi caùc phöông tieän vaät chaát keøm theo nhö quaân ñoäi, caûnh saùt, toaø aùn, nhaø tuø... cho neân noù coù theå taùc ñoäng moät caùch maïnh meõ vaø toaøn dieän ñeán ñôøi soáng xaõ hoäi. Söï taùc ñoäng cuûa nhaø nöôùc ñeán quaù trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi ñöôïc thöïc hieän thoâng qua vieäc ñeà ra chuû tröông, ñöôøng loái, chính saùch nhaèm thöïc hieän caùc nhieäm vuï chính trò cuûa giai caáp caàm quyeàn. Caùc chuû tröông chính saùch cuûa nhaø nöôùc bao giôø cuõng theå hieän moät caùch tröïc tieáp lôïi ích kinh teá, chính trò cuûa caùc giai caáp.

Chaúng haïn:

+ Chính saùch cuûa nhaø nöôùc tö saûn luoân luoân xuaát phaùt töø cheá ñoä tö höõu veà tö lieäu saûn xuaát tö baûn chuû nghóa, phaûn aùnh vaø baûo veä caùc lôïi ích chung cuûa giai caáp tö saûn.

+ Chính saùch cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa döïa treân cheá ñoä sôû höõu xaõ hoäi chuû nghóa veà tö lieäu saûn xuaát luoân phaûn aùnh vaø baûo veä lôïi ích chung cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng.

Nhaø nöôùc giöõ vai troø quyeát ñònh trong vieäc thöïc hieän nhöõng lôïi ích cô baûn cuûa giai caáp cho neân söï tham gia cuûa nhaø nöôùc vaøo vieäc xaùc ñònh nhieäm vuï chính trò, kinh teá, xaõ hoäi, xaùc ñònh phöông höôùng, hình thöùc vaø noäi dung hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùc laø yeáu toá quan troïng trong chính saùch cuûa nhaø nöôùc.

Đặc trưng của NN:

 Trong xã hội có giai cấp, để bảo vệ và thực hiện những lợi ích của giai cấp mình, ngoài NN ra, giai cấp thống trị còn thiết lập nhiều tổ chức chính trị xã hội khác, trong đó có các đảng phái chính trị. Trong các tổ chức chính trị xã hội này, NN nằm ở vị trí trung tâm, vì: NN có các cơ cơ quan đặc biệt và các phương tiện vật chất khác kèm theo mà các tổ chức chính trị xã hội khác không có được.

- So với các tổ chức khác trong XH có giai cấp, NN có một số đặc tröng sau đây:

+ NN thiết lập một quyền lực công cộng đặc biệt không còn hoà nhập vào dân cư nữa. Chủ thể của quyền lực này là giai cấp thống trị. NN là một tổ chức đặc biệt có nhiệm vụ quản lý xã hội.

Để thực hiện quyền lực NN và để quản lý xã hội, NN tạo ra một hệ thống các cơ quan NN, là công cụ đặc biệt không còn hòa nhập với dân cư  như:  tòa án, nhà tù , cảnh sát … trong đó có một lớp người chuyên làm nhiệm vụ quản lý để duy trì địa vị của giai cấp thống trị, bắt các giai cấp khác phải phục tùng theo ý chí của giai cấp thống trị. Những con người đó là công chức, viên chức được bổ nhiệm hoặc do dân bầu và được hưởng lương từ ngân sách NN. Điều này khác biệt so với thành viên của các tổ chức khác trong xã hội như: MT, HLHPN, ĐTNCS… là những người tự nguyện tham gia và được sự tín nhiệm bầu cử và không được hưởng lương từ ngân sách NN.

- NN phân chia dân cư theo lãnh thổ thành các đơn vị hành chính, không phụ thuộc vào chính kiến, huyết thống, nghề  nghiệp hoặc giới tính… Việc phân chia này quyết định phạm vi tác động của NN trên quy mô rộng lớn nhất và dẫn đến việc hình thành nên các cơ quan NN từ trung ương đến địa phương.

So với NN, các tổ chức khác trong xã hội (MT, HLH, dân tộc, tôn giáo…) là những tổ chức bao gồm những thành viên có chung một đặc điểm nhất định nào đó về giới tính (HLHPN), về độ tuổi (ĐTN) hay về sự tín ngưỡng (Phật giáo, Tiên chúa giáo) và nguồn gốc xuất thân (Dao, Kinh, tày, Nùng…)… Đối với NN thì không, NN là một tổ chức đặc biệt của mọi người dân, của mọi thành viên trong xã hội dù người đó thuộc dân tộc, tôn giáo, tham gia tổ chức nào…

Ví dụ : Ở NN CHXHCN Việt Nam là NN bao gồm 54 dân tộc anh em cũng sinh sống, tồn tại các giới tính nam nữ, công nhận nhiều tôn giáo: Phật giáo, Thiên chúa giáo, Tin lành, Hoà hảo, Cao đài… coù theå khaùc nhau veà giôùi tính, coù theå khaùc nhau veà chính trò nhöng vaãn laø coâng daân cuûa NN.

Để thuận lợi cho việc quản lý xã hội, NN bao giờ cũng phân chia dân cư trên lãnh thổ theo đơn vị hành chính… tuỳ thuộc vào điều kiện, thể chế chính trị của mỗi quốc gia. NN Việt Nam phân chia lãnh tổ của mình thành 63 đơn vị hành chính cấp tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương (58 tỉnh và 5 thành phố).

- NN có chủ quyền quốc gia . Chủ quyền quốc gia có nội dung chính trị, pháp lý thể hiện quyền độc lập tự quyết về những chính sách đối nội và đối ngoại không phụ thuộc vào các yếu tố bên ngoài. Chủ quyền quốc gia là thuộc tính không thể chia cắt của NN.

Nếu thiếu đặc trưng này thì không được gọi là NN.

Ví dụ: Trên thế giới có một số vùng lãnh thổ dân cư rất đông đúc và có tiềm lực kinh tế rất mạnh, điển hình là Đài Loan hiện nay hay Hồng Kông, Macao trước kia, không được gọi là NN. Để được xác định là một quốc gia hay một NN thì NN đó phải đảm bảo 3 yếu tố: lãnh thổ - dân cư – chủ quyền. Trước năm 1945, trên bản đồ thế giới không có nước Việt Nam mà chỉ là xứ An Nam vì còn đang nằm dưới ách đô hộ của thực dân Pháp. Pháp chia xứ An Nam thành 3 kỳ: bắc kỳ, Trung kỳ và nam kỳ. Mọi vấn đề đối nội, đối ngoại do người Pháp quyết định.

- NN ban hành PL và thể hiện sự quản lý bắt buộc của mình đối với mọi công dân.

Với tư cách là người đại diện chính thức của toàn bộ xã hội, NN là chủ thể duy nhất có quyền ban hành PL và quản lý xã hội trênc ơ sở hệ thống PL do mình ban hành. PL do NN ban hành có tính bắt buộc chung, mọi công dân đều phải tôn trọng và thực hiện theo PL.

Các tổ chức khác trong xã hội chỉ được quyền ban hành các thể lệ, điều lệ, quy chế,… và những thể lệ đó chỉ có hiệu lực điều chỉnh trong nội bộ tổ chức đó.

Ví dụ: Điều lệ Đảng CSVN chỉ có hiệu lực điều chỉnh đối với trên 3 triệu đảng viên, còn những người khác trong xã hội thì không điều chỉnh được. Thế nhưng, khi một quy phạm xã hội ban hành (chẳng hạn như: “người nào giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do hành vi trái PL nghiêm trọng của nạn nhân đối với người đó hoặc đối với người thân thích của người đó thì bị phạt tù  từ sáu tháng đến ba năm”)  thì bất kỳ ai, có xuất xứ như thế nào, thuộc dân tộc nào,… cũng phải tuân theo. Điều 12 - HP 1992 đã quy định: “Nhà nước quản lý xã hội bằng PL, không ngừng tăng cường pháp chế XHCN. Các cơ quan NN, tổ chức kinh tế,  tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân phải nghiêm chỉnh chấp hành Hiến Pháp, PL, đấu tranh phòng ngừa và chống các tội phạm, các vi phạm Hiến pháp và PL. Mọi hành động xâm phạm lợi ích của NN, quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể và của công dân đều bị xử lý theo PL”.

NN nào thì có PL của NN ấy. Tất cả những người vi phạm phải chịu những chế tài tương ứng theo quy định của PL. PL của NN CHXHCN Việt Nam tuân thủ nguyên tắc chung của quốc tế nhưng vẫn độc lập trong việc ban hành các quy phạm PL của mình. Chúng ta thấy ở trường hợp Lê Công Định, khi NN ta xem xét và kết tội chống phá chính quyền thì dư luận thế giới đã cho rằng VN mất dân chủ, vi phạm nhân quyền. Thật ra đây là luận điệu xuyên tác của các thế lực thù địch, chống phá. Nhìn lại sự kiện 11/9/2001 ở Hoa Kỳ, từ đó, Chính phủ Hoa kỳ đã liên tiếp phát động nhiều cuộc chiến tranh vô lý với lý do là chống khủng bố, bảo vệ quốc gia mình. Thế thì tại sao VN không có quyền xử lý những kẻ chống phá chính quyền để bảo vệ đất nước. Neáu NN ta khoâng coù ñaëc trung naøy thì nöôùc ta deã bò xieâu loøng

- NN quy định và thực hiện viêc thu các loại thuế dưới các hình thức bắt buộc, với số lượng và thời hạn bắt buộc trước.

NN là chủ thể quy nất được đặt ra các loại thuế và tiến hành thu thuế để phục vụ cho nhu cầu về phương diện kinh tế. Bất kỳ một tổ chức nào khác trong xã hội đều không có quyền này. Chúng ta nhận thấy, NN xây dựng một hệ thống các cơ quan NN thực hiện việc quản lý xã hội, do đó chính NN phải  nuôi sống bộ máy giúo việc đó của mình. Hơn nữa NN còn phải chăm lo đến những công việc chung của toàn xã hội. Vì vậy, NN huy động các nguồn vốn trong xã hội thông qua việc đặt ra các loại thuế và tiến hành thu thuế. Toàn bộ số tiền thu được nhập về ngân sách NN và được tính toán chi tiêu , trang trải cho toàn bộ các hoạt động trong xã hội.

Ở Việt Nam, chỉ có Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất hoặc UBTVQH mới có quyền ban hành các đạo luật thuế và pháp lệnh về thuế. Sau đó, giao nhiệm vụ cho cơ quan thuế và các cơ quan có liên quan tiến hành thực hiện việc  thu thuế và quản lý việc thực hiện nghĩa vụ thuế của mọi công dân.

    Nhöõng ñaëc ñieåm treân noùi leân söï khaùc nhau giöõa NN vôùi caùc toå chöùc CT-XH khaùc, ñoàng thôøi cuõng phaûn aùnh vai troø vaø vò trí cuûa NN trong XH coù g/c.

Câu 5:  Bản chất và những đặc tính cơ bản của NN  CHXHCN VN

 

  1. Đặt vấn đề:

Ở Việt Nam, tháng Tám năm 1945, nắm vững thời cơ khi phát xít Nhật đầu hàng đồng minh, Đảng ta do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo đã phát động nhân dân ta vùng dậy làm cách mạng tháng Tám thành công, lập ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa - NN công nông đầu tiên ở Đông Nam châu á.

Ngay từ khi mới ra đời, NN cộng hòa non trẻ đã phải tiến hành cuộc kháng chiến chín năm chống thực dân Pháp, năm 1954 miền Bắc được giải phóng, miền Nam vẫn tiếp tục cuộc kháng chiến chống xâm lược và đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. Trong điều kiện đó chính quyền dân chủ nhân dân ở nước ta đã làm nhiệm vụ lịch sử của chuyên chính vô sản.

Tháng 4/1975 đất nước hoàn toàn giải phóng, Việt Nam bước sang một giai đoạn phát triển mới - giai đoạn cả nước quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội. Ngày nay, trước những thử thách lớn lao của thời đại, với đường lối đổi mới do Đại hội VI của Đảng đề ra và được thể chế hóa trong Hiến pháp năm 1992, NN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã và đang từng bước đổi mới, vượt qua khủng hoảng, vững chắc đi lên theo định hướng xã hội chủ nghĩa vì mục tiêu dân giầu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh.

2. Bản chất của NN.CHXHCNVN

NN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một trong những mô hình đã được tìm tòi, sáng tạo dựa trên cơ sở của lý luận khoa học nói trên. Nhưng đồng thời, bên cạnh những “cái chung”, bản chất NN Việt Nam còn thể hiện những nét riêng

Điều 2 Hiến pháp 1992 được sửa đổi theo nghị quyết 51/QH quy định về bản chất của NN Cộng hoà xã  hội chủ nghĩa Việt nam: “NN CHXH CNVN  là NN pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, mà nền tảng là liên minh giai cấp công nhân với cấp nông dân và đội ngũ trí thức”. Bản chất của NN ta là:

- NN CHXH CNVN  là NN pháp quyền XHCN:

Từ khi ra đời đến nay, tính nhân dân và tính quyền lực nhân dân là cái cơ bản, xuyên suôt thể hiện bản chất của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Cho đến trước khi đổi mới, Đảng ta chưa dùng khái niệm nhà nước pháp quyền, mặc dù trong các bản Hiến pháp 1946,1959,1980 đã thể hiện tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng pháp luật và tổ chức Bộ máy nhà nước. Bắt đầu từ Hội nghị giữa nhiệm kỳ khóa VII (1-1994) Đảng ta dùng khái niệm Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Trong nội dung phần 2 về những nhiệm vụ chủ yếu trong thời gian tới đã nêu nhiệm vụ thứ 7: « xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam của dân, do dân, vì dân ». Tiếp theo các Đại hội VIII, IX, Đảng đã khẳng định tinh thần quan điểm này. Văn kiện đại hội X khẳng định “Nhà nước ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân. quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện 3 quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”

NN pháp quyền là NN tuyên bố và thừa nhận trên thực tế NN nói chung và tất cả các cơ quan, cũng như những người có chức vụ bị ràng buộc bởi pháp luật tức là hoạt động trên cơ sở các đạo luật và để chấp hành pháp luật.

NN pháp quyền là NN mà trong đó các đạo luật điều chỉnh những quan hệ xã hội quan trọng nhất, đồng thời bảo đảm được tính tối cao của Luật đối với các văn bản quy phạm khác.

Như vậy Nhà nước pháp quyền là mục tiêu mà nhân dân ta đang xây dựng. Điều 2 Hiến pháp ghi nhận, Nhà nước ta là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Nhà nước pháp quyền không phải là một kiểu nhà nước riêng biệt, cao hơn nhà nước XHCN, mà nó là thuộc tính cần có của bất cứ nhà nước nào muốn tồn tại một cách bền vững. Với ý nghĩa đó, nó cũng là thuộc tính cần có của nhà nước CHXHCN Việt Nam. CNXH không cản trở, không mâu thuẫn việc xây dựng nhà nước pháp quyền mà ngược lại nó cần nhà nước pháp quyền, vì đó là điều kiện để thể hiện mình là một xã hội văn minh, do nhân dân làm chủ.

Nhà nước pháp quyền mà chúng ta đang xây dựng thể hiện ở các đặc trưng sau:

+ Đó là nhà nước của dân do dân và vì dân; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân.

+ Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan NN trong việc thực hiện hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.

. Khaùc vôùi NNPQ Tö saûn, trong NNPQ Vieät Nam khoâng coù söï phaân laäp quyeàn löïc NN vaø ñoái troïng laãn nhau giöõa caùc cô quan quyeàn löïc. Quyeàn löïc trong nhaø nöôùc phaùp quyeàn XHCN laø thoáng nhaát, coù söï phaân coâng vaø phoái hôïp giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc trong vieäc thöïc hieän quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp, tö phaùp. (Nguyeân taéc taäp trung daân chuû ñöôïc quaùn trieät trong vieäc quy ñònh chöùc naêng nhieäm vuï vaø quyeàn haïn cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc. Quoác hoäi nöôùc Vieät Nam laø cô quan ñaïi bieåu cao nhaát cuûa daân vaø cuõng laø cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát cuûa nöôùc coäng hoaø XHCN Vieät Nam)

. Caùc cô quan Xeùt xöû cuûa nhaø nöùc phaùp quyeàn Vieät Nam ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc Thaåm phaùn xeùt xöû ñoäc laäp vaø chæ tuaân theo phaùp luaät. (Ñaûng vaø nhaø nöôùc ta luoân ñoåi môùi heä thoáng tö phaùp, ñaøo taïo caùn boä tö phaùp nhaát laø chuyeån Thaåm phaùn töø cheá ñoä baàu sang cheá ñoä boå nhieäm. Boä luaät toá tuïng hình söï quy ñònh trong nguyeân taéc toá tuïng laø  trong hoaït ñoäng xeùt xöû coù Hoäi thaåm nhaân daân tham gia, khi xeùt xöû thaåm phaùn vaø hoäi thaåm nhaân daân ngang quyeàn nhau …

+ Nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở hiến pháp, pháp luật, đảm bảo cho Hiến pháp và các đạo luật giữ vị trí tối thượng trong điều chỉnh các quan hệ thuộc tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.

+ Nhà nước tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; nâng cao trách nhiệm pháp lý giữa Nhà nước và công dân; thực hành dân chủ, đồng thời tăng cường kỷ cương, kỷ luật.

+ Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng cộng sản VN lãnh đạo đồng thời bảo đảm sự giám sát của nhân dân, sự phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của mặt trận

- Quyền lực NN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, lấy liên minh giai cấp công nhân, giai cấp nông dân và trí thức làm nền tảng:

Bên cạnh ghi nhận Nhà nước ta là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, Hiến pháp ghi nhân NN ta là NN của dân, do dân và vì dân. Điều này thể hiện bản chất nhân dân và tính quyền lực nhân dân sâu sắc của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

+ Nhà nước của nhân dân là Nhà nước mà ở đó tất cả hoạt động của các cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội cũng như của các công dân đều do nhân dân quyết định (nhân dân là người làm chủ đất nước). Thể hiện qua những phương diện cụ thể sau:

. Nhà nước là NN của đại đa số dân cư trong XH bao gồm giai cấp công nhân và nhân dân dân lao động. Sứ mạng của NN là chuyên chính vô sản. NN thực sự dân chủ với đại đa số nhân dân lao động và trấn áp đối với g/cấp bóc lột và là tàn dư trước đây. NN không chỉ là bộ máy cưỡng chế mà nó còn là một t/chức thay mặt nhân dân quản lý nền kinh tế XH.

. NN luôn giữ vai trò tích cực, sáng tạo, là công cụ để xây dựng 1 XH nhân đạo, công bằng và bình đẳng.

Đảng ta đã chỉ rõ “…xây dựng CNXH ở nước ta là quá trình thực hiện dân giàu nước mạnh, tiến lên hiện đại trong một XH nhân dân làm chủ, nhân ái, có văn hóa, có kỷ cương, xóa bỏ áp bức, bất công, tạo điều kiện cho mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc”.

Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII của ĐCSVN, một lần nữa khẳng định: “Thực hiện dân chủ XHCN, phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của nhân dân là nghĩa vụ quan trọng hàng đầu và cũng là bản chất tốt đẹp của NN ta”.

+ Nhà nước do nhân dân tức là các cơ quan nhà nước đều do nhân dân thành lập ra một cách trực tiếp hoặc gián tiếp. Nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực nhà nước thông qua lá phiếu bầu cử đại biểu Quốc hội và HĐND các cấp - là người đại diện cho ý chí và nguyện vọng của mọi tầng lớp nhân dân lao động. Nhân dân thực hiện quyền lực của mình thông qua các hình thức kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan NN. Kiến nghị, khiếu nại những việc làm sai trái của cá nhân, tổ chức có thẩm quyền của NN làm ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của nhân dân. (Quốc hội do nhân dân trực tiếp bầu ra; Chính phủ do nhân dân gián tiếp bầu ra…).

+Nhà nước vì nhân dân: Tức là một nhà nước mà hoạt động của các cơ quan nhà nước đều hướng tới một mục đích duy nhất là phục vụ nhân dân. Hay nói cách khác là Nhà nước mà mục tiêu tối thượng trong hoạt động của NN là bảo vệ và phục vụ lợi ích của nhân dân lao động. Điều này được thể hiện ở nhà nước ta ở chỗ mặc dù quyền lực nhà nước là thuộc về toàn thể nhân dân, nhưng giai cấp lãnh đạo vẫn là giai cấp công nhân, mà nền tảng là liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức.

NN CHXHCNVN là NN của nhân dân lao động dưới sự lãnh đạo của Đảng là người sáng lập ra NN, mọi hoạt động của NN đều nhằm phục vụ cho nhân dân. Chính vì vậy Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Điều này thể hiện: quyền lực tối cao thuộc về nhân dân, bộ máy NN do nhân dân thành lập nên và mọi hoạt động của NN đều nhằm phục vụ cho lợi ích của toàn XH.

Đại hội  đại biểu toàn quốc lần thứ IX một lần nữa khẳng định :

“ NN ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là NN pháp quyền của dân, do dân, vì dân. Quyền lực NN là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan NN trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. NN quản lý xã hội bằng pháp luật”.

Như vậy, tính nhân dân và quyền lực nhân dân là cái cơ bản, xuyên suất, thể hiện bản chất của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Ngoài ra, bản chất NN ta còn được biểu hiện cụ thể ở những đặc trưng cơ bản sau đây:

3. Đặc tính cơ bản của NN CHXHCN Việt Nam:

- NN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một NN dân chủ thực sự, có tính xã hội rộng rãi:

 Dân chủ: thường dùng trong chế độ chính trị, tức là quyền lực tối cao thuộc về nhân dân, do nhân dân thực thi. (nhân dân là chủ thể của quyền lực )

Xuất phát từ mục tiêu xây dựng một xã hội văn minh, nhân đạo, đảm bảo công bằng xã hội, NN Việt Nam đã quan tâm một cách đặc biệt và toàn diện tới việc giải quyết các vấn đề của toàn xã hội. Ví dụ: Xây dựng công trình phúc lợi, giải quyết vấn đề bức xúc nhất của xã hội… và không ngừng phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Điều 3 Hiến pháp nước ta đã chỉ rõ ‘NN bảo đảm và không ngừng phát huy quyền làm chủ về mọi mặt của nhân dân, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện; nghiêm từ mọi hành động xâm phạm lợi ích của Tổ  quốc và của nhân dân".

Trở lại lịch sử hình thành và phát triển của nước CHXHCN VN có thể nhận thấy: Những thiết chế nhà nước đầu tiên ra đời đã dựa trên cơ sở của dân chủ: Các hình thức Quốc dân đại hội để bầu ra chính phủ lâm thời; tổng tuyển cử để bầu Chủ tịch nước và đại biểu Quốc hội những năm đầu tiên sau khi cách mạng tháng Tám thành công; sự ghi nhận chính thức trong Hiến pháp 1946, 1959, 1980, và 1992 về xác định quyền lực tối cao thuộc về nhân dân ... đã khẳng đính rõ mục tiêu và những bước phát triển của chế độ dân chủ của nước ta..

Có thế nói dân chủ là một chế độ chính trị, vừa là quyên tham gia quản lý nhà nước và xã hội của nhân dân, là phương thức và nguyên tắc tổ chức xã hội, trong đó có quyền của mỗi cá nhân; coi trọng cả dân chủ về chính trị, dân chủ về kinh tế và dân chủ trên các lĩnh vực  tư tưởng, văn hóa xã hội.

NN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một NN dân chủ. Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một kiểu NN xã hội chủ nghĩa nên cũng là NN dân chủ. Tuy nhiên, bên cạnh cái chung đó, NN Việt Nam có những cái riêng khác. Bản chất dân chủ của NN ta thể hiện một cách toàn diện, trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, tư tưởng, văn hóa và xã hội

+Trong lĩnh vực kinh tế:

. NN thực hiện chủ trương tự do, bình đẳng về kinh tế, tạo ra những điều kiện làm cho nền kinh tế đất nước có tính năng động, xây dựng quna hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của LLSX

. NN chủ trương phát triển nền kinh tế nhiều thành phần với nhiều hình thức sở hữu và hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh cho phép mọi đơn vị kinh tế đều có thể hoạt động theo cơ chế tự chủ trong sản xuất, kinh doanh hợp tác và cạnh tranh với nhau và đều bình đẳng trước pháp luật.

=> Ñeå thöïc hieän chuû tröông daân chuû hoùa trong lónh vöïc kinh teá, nhaø nöôùc ta ñaõ chuù troïng giaûi quyeát vaán ñeà caên baûn mang tính nguyeân taéc laø baûo ñaûm lôïi ích kinh teá cuûa ngöôøi lao ñoäng, coi ñoù laø ñoäng löïc, ñoàng thôøi laø muïc tieâu cuûa daân chuû hoùa. Tuy nhieân lôïi ích vaät chaát (kinh teá) luoân phaûi ñaët trong moái quan heä bieän chöùng vôùi caùc lôïi ích chính trò, tö töôûng, vaên hoùa, xaõ hoäi. Ñoàng thôøi, lôïi ích caù nhaân phaûi haøi hoøa vôùi lôïi ích cuûa taäp theå vaø xaõ hoäi.

Đ15 HP92 “NN thực hiện nhất quán chính sách phát triển nền ktế thị trườg định hướng XHCN. Cơ cấu ktế nhiều thành phần với các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh đa dạng dựa trên chế độ sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân, trong đó sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể là nền tảng”

+ Trong lĩnh vực chính trị:

. NN tạo cơ sở pháp lý vững chắc, trong đó quy định tất cả các quyền tự do, dân chủ trong sinh hoạt chính trị, bảo đảm cho người dân được làm chủ về mặt chính trị. Ví dụ: Hiến pháp quy định các quyền tự do, dân chủ cơ bản của công dân; Luật bầu cử…

. NN xác lập và thực hiện cơ chế dân chủ đại diện thông qua chế độ bầu cử và bãi miễn đại biểu nhân dân vào các cơ quan dân cử. Đ6 HP “Nhân dân sdụng qlực NN thông qua Quốc hội và HĐ ND là những cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm truớc nhân dân”.

. Bên cạnh đó, nhà nước chú trọng thiết lập và bảo đảm thực hiện đầy đủ chế độ dân chủ trực tiếp, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia thực sự vào công việc quản lý NN, quản lý xã hội; tham gia ñoùng goùp yù kieán, kieán nghò, thaûo luaän moät caùch daân chuû, bình ñaúng vaøo caùc vaán ñeà thuoäc ñöôøng loái, chuû tröông, chính saùch, caùc döï thaûo vaên baûn phaùp luaät quan troïng laøm cho nhaân daân thöïc söï laø chuû theå cuûa nhöõng chuû tröông, chính saùch, phaùp luaät ñoù chöù khoâng phaûi chæ laø nhöõng ngöôøi phuïc tuøng moät chieàu.

. Hiến pháp của Việt Nam ghi nhận toàn bộ các quyền chính trị, xã hội và quyền tự do cá nhân, tự do ngôn luận, báo chí, hội họp, mít tinh, lao động, học hành, nghỉ ngơi, tự do tín ngưỡng, quyền bất khả xâm phạm thân thể, nhà ở, tự do đi lại và bảo đảm cho tất cả công dân được hưởng các quyền đó. Điều đó phù hợp với bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam, coi mục đích và động lực chính của sự phát triển dân chủ là vì con người, do con người. Ví dụ: Đ69 “CD có q tự do ngôn luận, tự do báo chí, có q được thông tin; có quyền hội họp, lập hội.. Đ70 “ CD có q tự do tín ngưỡng tôn giáo, theo họăc ko theo 1 tôn giáo nào...Kô ai được xâm phạm tự do tín ngưỡng tôn giáo hoặc lợi dụng tín ng tôn giáo để làm trái PL và CS của NN”

. Nhà nước Việt Nam là nhà nước gần dân và thân dân. Nhà nước luôn coi trọng việc lắng nghe ý kiến của nhân dân, chú trọng việc xem xét, giải quyết các đơn thư khiếu nại, tố cáo của nhân dân, tổ chức để nhân dân tham gia góp ý kiến xây dựng đất nước.

. Nhà nước kiên quyết ngăn chặn và xử lý mọi biểu hiện dân chủ cực đoan, gây rối làm mất ổn định tình hình chính trị, xâm hại đến lợi ích quốc gia và các quyền chính trị của nhân dân.

Ví dụ: Một số tội danh được quy định trong BLHS năm 1999 như Lạm dụng chức vụ quyền hạnh CĐTS, nhận hối lộ…

=> Ñeå baûo ñaûm thöïc hieän quaù trình daân chuû hoùa vaø phaùt huy quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân, nhaø nöôùc luoân ñaët ra cho mình nhieäm vuï phaûi toân troïng söï kieåm tra, giaùm saùt cuûa nhaân daân, ñaåy maïnh vaø khoâng ngöøng ñaáu tranh choáng teä quan lieâu, cöûa quyeàn, tham nhuõng trong boä maùy nhaø nöôùc, xöû lyù nghieâm minh, ñuùng phaùp luaät vaø khoâng coù ngoaïi leä ñoái vôùi baát cöù ai coù haønh vi vi phaïm.

+ Trong lĩnh vực tư tưởng văn hóa và xã hội

. NN chủ trương tự do tư tưởng và giải phóng tinh thần nhằm phát huy mọi khả năng của con người. Ví dụ, Điều Đ31 HP “NN tạo đk để cd phát triển toàn diện, giáo dục ý thức công dân, sống và làm việc theo Hiến pháp và pl”

. NN quy định các quyền tự do trong lĩnh vực văn hoá tư tưởng và bảo đảm cho mọi người thực hiện các quyền đó như tự do ngôn luận, tính ngưỡng, nghỉ ngơi, lao động…Đ69 “CD có q tự do ngôn luận, tự do báo chí, có q được thông tin; có quyền hội họp, lập hội..”

. NN chủ trương tự do tư tưởng, tuy nhiên cũng nghiêm cấm hành vi lợi dụng tự do, dân chủ để làm tổn hại lợi ích quốc gia, lợi ích dân dộc: Đ33 HP “...Nghiêm cấm những họat động văn hóa thông tinlàm tổn hại lợi ích quốc gia, phá hoại nhân cách đạo đức và lối sống tốt đẹp của người VN”. CD có q tự do tín ngưỡng tôn giáo nhưng ko dc lợi dụng tôn giáo để làm trái qd của pl. Đ70 “ CD có q tự do tín ngưỡng tôn giáo, theo họăc ko theo 1 tôn giáo nào...Kô ai được xâm phạm tự do tín ngưỡng tôn giáo hoặc lợi dụng tín ng tôn giáo để làm trái PL và CS của NN”.

Hệ tư tưởng quán xuyến trong toàn bộ quá trình này là chủ nghĩa Mác - Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và hệ quan điểm đổi mới do Đảng cộng sản Việt Nam đề ra. Nguyên tắc cơ bản để thực hiện dân chủ, phát huy quyền lực NN và quyền làm chủ của nhân dân là bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với NN và toàn bộ hệ thống chính trị.

- NN thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam

NN Cộng hòa XHCN Việt Nam trong tất cả các thời kỳ phát triển của mình đều coi "đại đoàn kết dân tộc" là một nguyên tắc cơ bản để thiết lập chế độ dân chủ, phát huy quyền lực nhân dân, bảo đảm công bằng XH, đồng thời là cơ sở để tạo ra sức mạnh của một NN thống nhất. Nhà nước ta là nhà nước thống nhất của 54 dân tộc anh em.

Chính sách đại đoàn kết dân tộc thể hiện dưới bốn hình thức cơ bản của Nhà nước Việt Nam:

+ Một là, xây dựng một cơ sở pháp lý vững vàng cho việc thiết lập và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, tạo điều kiện cho mỗi dân tộc đều có thể tham gia một cách tích cực nhất vào việc thiết lập, củng cố và phát huy sức mạnh và quyền lực nhà nước.

Điều này được thể hiện rõ trong các Hiến pháp 1946, 1959, 1980, 1992 và các văn bản pháp luật quan trọng khác, như Đ5 “NN CH XHCN VN  là NN thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước VN. NN thực hiện chính sách bình đẳng, đoàn kết, tương trợ giữa các dân tộc, nghiêm cấm mọi hành vi kì thị, chia rẽ dân tộc”

+ Hai là, NN tổ chức thực hiện trong các hoạt động cụ thể của mình và của toàn bộ hệ thống chính trị để đảm bảo nguyên tắc đoàn kết dân tộc.Tất cả các tổ chức Đảng, NN, Mặt trận tổ quốc, Công đoàn, Đoàn thanh niên. . . đều coi việc thực hiện chính sách đoàn kết dân tộc, xây dựng NN Việt Nam thống nhất là mục tiêu chung, là nguyên tắc hoạt động của tổ chức mình.

Ví dụ: Tất cả các tổ chức của hệ thống chính trị đều coi viêc thực hiện chính sách đoàn kết dân tộc, xây dựng NN thống nhất là mục tiêu chung, là nguyên tắc hoạt động của tổ chức mình.

+ Ba là, trong khi tổ chức thực hiện, nhà nước luôn chú trọng việc ưu tiên đối với các dân tộc ít người, các vùng núi, vùng sâu, vùng xa, tạo điều kiện để các dân tộc tương trợ giúp đỡ lẫn nhau, cùng tồn tại và phát triển trên cơ sở hòa hợp, đoàn kết, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh. Đ5 “NN thực hiện CS phát triển về mọi mặt, từng bước nâng cao đời sống VC và TT của đồng bào dân tộc thiểu số”

+ Bốn là, chú ý tới điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của mỗi dân tộc, mỗi địa phương, tôn trọng các giá trị văn hóa tinh thần, truyền thống của mỗi dân tộc, xây dựng bản sắc riêng của dân tộc Việt Nam với đầy đủ tính phong phú mà vẫn bảo đảm sự nhất quán và thống nhất.

Ví dụ: Các chính sách xây dựng miền núi, ưu tiên đầu tư, ưu tiên chính sách đi học.

- NN VN thể hiện tính xã hội rộng rãi:

Khaùc vôùi caùc nhaø nuôùc khaùc, nhaø nöôùc ta moät maët vaãn theå hieän roõ tính giai caáp cuûa mình (laø NN maø neàn taûng laø lieân minh g/cCN vôùi noâng daân vaø ñoäi nguõ trí thöùc, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng) nhöng maët khaùc, noù laïi theå hieän tính chaát XH raát roäng raõi.

Vì mục tiêu dân giàu nước mạnh nên NN Việt Nam đã thực hiện các chính sách XH vì lợi ích của tất cả các tầng lớp trong XH: như chính sách phúc lợi XH, đầu tư cho phòng chống thiên tai, vấn đề chế độ y tế, giải quyết việc làm, chống thất nghiệp, giúp đỡ người bà cô đơn. trẻ em mồ côi, chống tệ nạn XH…

Nhaø nöôùc khoâng nhöõng chæ ñaët ra cô sôû phaùp lyù maø coøn thöïc hieän vieäc ñaàu tö thoûa ñaùng cho vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà xaõ hoäi. Ñoàng thôøi coi vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøy laø nhieäm vuï cuûa moïi caáp, moïi ngaønh vaø cuûa Nhaø nöôùc noùi chung.

- NN thực hiện đường lối đối ngoại hòa bình, hợp tác và hữu nghị.

Bản chất của NN CHXHCN VN không chỉ thể hiện trong các chính sách đối nội mà còn thể hiện cả trong chính sách đối ngoại:

. Phương châm "Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước trên thế giới" thể hiện một đường lối ngoại giao mở của NN ta.

. Điều 14 Hiến pháp 1992 đã khẳng định:

"Nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam thöïc hieän chính saùch hoøa bình höõu nghò, môû roäng giao löu vaø hôïp taùc vôùi taát caû caùc nöôùc treân theâ' giôùi, khoâng phaân bieät cheá ñoä chính trò vaø xaõ hoäi khaùc nhau, treân cô sôû toân troïng ñoäc laäp chí quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa nhau, khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau, bình ñaúng vaø caùc beân cuøng coù lôïi , taêng cöôøng ñoaøn keát höõu nghò vaø quan heä hôïp taùc vôùi caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa vaø caùc nöôùc laùng gieàng, tích cöïc uûng hoä vaø goùp phaàn vaøo cuoäc ñaáu tranh chung cuûa nhaân daân theá giôùi vì hoøa bình, ñoäc laäp daân toäc, daân chuû vaø tieân boä xaõ hoäi".

Tóm lại của câu:

Nhöõng ñaëc ñieåm coù tính baûn chaát neâu treân cuûa Nhaø nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam trong caùc ñieàu kieän hieän taïi ñaõ ñöôïc theå hieän cuï theå trong caùc nhieäm vuï, chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc vaø ñöôïc phaùp luaät quy ñính moät caùch chaët cheõ, ñoàng thôøi ñöôïc phaûn aùnh trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng thöïc tieãn cuûa Nhaø nöôùc ta. Ñöông nhieân, ñeå coù theå ñaùp öùng ñaày ñuû caùc nhu caàu, ñoøi hoûi ñeå baûo ñaûm giöõ vöõng vaø phaùt huy baûn chaát cuûa "nhaø nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân", Nhaø nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam coøn caàn phaûi tieáp tuïc ñoåi môùi nhieàu maët, caûi toå saâu saéc töø cô caáu toå chöùc ñeán hình thöùc vaø phöông phaùp hoaït ñoäng phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh cuûa luaät phaùp ñeå töøng böôùc xaây döïng vaø phaùt trieån thaønh nhaø nöôùc phaùp quyeàn Vìeät Nam.

(cần thì lấy)

NN cộng hoà XHCN việt Nam là NN pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Tất cả quyền lực NN thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giai cấp công nhân với cấp nông dân và tầng lớp trí thức.

Trong giai đoạn hiện nay để phát huy quyền làm chủ của nhân dân thể hiện được bản chất nhân dân sâu sắc, Nhà nước “cần xây dựng cơ chế vận hành của Nhà nước, bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân. quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công phối hợp giữa các cơ quan trong quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng tính cụ thể, khả thi của các quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật. Xây dựng và hoàn thiện thể chế giám sát, kiểm tra tính hợp hiến và hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền” (Văn kiện Đại hội X)

*Ý nghĩa của quy định trên trong việc đảm bảo nền dân chủ XHCN:

Dân chủ xã hội chủ nghĩa vừa là mục tiêu vừa là động lực của công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thể hiện mối quan hệ gắn bó giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Nhà nước là đại diện quyền làm chủ của nhân dân, đồng thời là người tổ chức và thực hiện đường lối chính trị của Đảng. Mọi đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước đều phải phản ánh lợi ích của đại đa số nhân dân. Nhân dân không chỉ có quyền mà còn có trách nhiệm tham gia hoạch định và thi hành các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

Chúng ta chủ trương xây dựng một xã hội dân chủ, trong đó cán bộ, đảng viên và công chức phải thật sự là công bộc của nhân dân, đặt mình dưới sự kiểm tra, giám sát của nhân dân.

-Đây là cơ sở pháp lý để nhân dân thực hiện quyền lực của mình

-Thể hiện bản chất tốt đẹp của nhà nước ta.

-Đề cao, tôn vinh vị trí của nhân dân, người chủ thực sự của đất nước

CHUYÊN ĐỀ 2: CHỨC NĂNG CỦA NN XHCN

CÂU  6: CHỨC NĂNG NHÀ NƯỚC

Nhiệm vụ của NN là mục tiêu mà NN cần đạt tới, là những vấn đề cần đặt ra mà NN phải giải quyết. Để đạt được nhiệm vụ của NN, NN cần chia ra những nhiệm vụ cụ thể và để thực hiện được các nhiệm vụ cụ thể này NN xác định các hoạt động cơ bản cũng như những phương hướng thực hiện nhiệm vu. Những mặt hoạt động của NN để đạt được mục đích của NN gọi là chức năng.

1 - Chức năng của NN: Là những phương diện, loại hoạt động cơ bản của NN nhằm thực hiện những nhiệm vụ đặt ra trước NN.

Chức năng của NN được xác định xuất phát từ bản chất của NN, do cơ sở kinh tế và cơ cấu giai cấp của xã hội quyết định.

+ Chức năng của NN được quy định một cách khách quan bởi cơ sở kinh tế và xã hội (kết cấu giai cấp):

Ví duï:  Caùc nhaø nöôùc boùc loät ñöôïc xaây döïng treân cô sôû cuûa cheá ñoä tö höõu veà tö lieäu saûn xuaát vaø boùc loät nhaân daân lao ñoäng cho neân chuùng coù nhöõng chöùc naêng cô baûn nhö baûo veä cheá ñoä tö höõu veà tö lieäu saûn xuaát, ñaøn aùp söï phaûn khaùng vaø phong traøo caùch maïng cuûa nhaân daân lao ñoäng, toå chöùc, tieán haønh chieán tranh xaâm löôïc ñeå môû roäng aûnh höôûng vaø noâ ḍch caùc daân toäc khaùc. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa coù cô sôû kinh teá laø cheá ñoä sôû höõu xaõ hoäi chuû nghóa, laø coâng cuï ñeå baûo veä lôïi ích cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng lao ñoäng, vì vaäy chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa khaùc vôùi chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc boùc loät caû veà noäi dung vaø phöông phaùp toå chöùc thöïc hieän.

+ Chức năng của NN do các cơ quan NN–bộ phận hợp thành của BMNN thực hiện.

+ Các chức năng NN có quan hệ mật thiết với nhau và tạo thành một hệ thống thống nhất

- Phân loại chức năng:

Trong khoa học pháp lý, việc phân loại cac chức năng cụ thể của NN được thực hiện theo nhiều cách khác nhau, với những căn cứ khác nhau. Như:

Căn cứ vào cách thức thực hiện quyền lực NN, ta có: chức năng lập pháp, chức năng hành pháp, chức năng tư pháp.

Căn cứ vào vị trí vai trò từng hoạt động của NN ta phân chia chức năng NN thành hai loại: chức năng cơ bản và chức năng không cơ bản.

Căn cứ vào thời gian hoạt động có chức năng lâu dài và chức năng tạm thời (trước mắt).

Căn cứ vào lĩnh vực hoạt động của NN, ta có: chức năng kinh tế, chức năng XH…

Có thể phân loại chức năng NN thành nhiều loại nhưng thông thường căn cứ vào đối tượng tác động của chức năng là trong nội bộ của quốc gia (Đối nội) hay đối với các quốc gia hay tổ chức nước ngoài (đối ngoại) mà chức năng chia thành hai loại: Đối nội và đối ngoại

+ Chức năng đối nội: là những mặt hoạt động chủ yếu của NN trong nội bộ đất nước. Ví dụ: Đảm bảo trật tự xã hội, trấn áp phần tử chống đối …

+ Chức năng đối ngoại: Thể hiện vai trò của NN trong quan hệ với các NN và dân tộc khác. Vdụ: chống ngoại xâm bên ngoài; hợp tác quốc tế…

 Chức năng đối nội và đối ngoại có quan hệ mật thiết, hỗ trợ, tác động lẫn nhau. Trong đó chức năng đối nội giữ vai trò chủ đạo, có tính chất quyết định đối với chức năng đối ngoại. Việc xác định và thực hiện chức năng đối ngoại luôn phải xuất phát từ tình hình thực hiện chức năng đối nội. Thực hiện chức năng đối nội hiệu quả sẽ tạo điều kiện thúc đẩy thực hiện tốt chức năng đối ngoại. Kết quả của việc thực hiện chức năng đối ngoại tốt sẽ góp phần tích cực đến việc thực hiện đối nội.

- Hình thức và phương pháp thực hiện chức năng NN:

Để thực hiện chức năng đối nội và đối ngoại, các NN khác nhau sử dụng những hình thức và phương pháp khác nhau.

Nhìn chung có 3 hình thức cơ bản đó là: Xây dựng pháp luật, tổ chức thực hiện pháp luật, bảo vệ pháp luật. Trong moãi nhaø nöôùc, vieäc söû duïng ba hình thöùc hoaït ñoäng naøy cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau. Ngoài ra, còn có các hình thức không hoặc ít mang tính pháp lý như: tổ chức trực tiếp, tác nghiệp vật chất-kỹ thuật…

Tuøy thuoäc vaøo tình hình cuï theå cuûa moãi nöôùc, caùc phöông phaùp hoaït ñoäng ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc cuõng raát ña daïng nhöng nh́n chung coù hai phöông phaùp chính laø thuyeát phuïc vaø cöôõng cheá. Trong caùc nhaø nöôùc boùc loät, cöôõng cheá ñöôïc söû duïng roäng raõi vaø laø phöông phaùp chuû yeáu ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc. Ngöôïc laïi, trong caùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, thuyeát phuïc laø phöông phaùp cô baûn, coøn cöôõng cheá ñöôïc söû duïng keát hôïp vaø döïa treân cô sôû cuûa thuyeát phuïc vaø giaùo duïc. Caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän thoâng qua boä maùy nhaø nöôùc. (xem theâm trang 109-110, Ñeà cöông baøi giaûng NN cuûa ÑH Luaät TPHCM).

- Phân biệt chức năng của bộ máy NN và chức năng của mỗi cơ quan NN cụ thể.

BMNN là hệ thống các cơ quan từ trung ương đến địa phương, bao gồm nhiều loại cơ quan như cơ qaun lập pháp, hành pháp, tư pháp…. Toàn bộ hoạt động của bộ máy nhằm thực hiện các chúa năng của NN phục vụ cho lợi ích của giai cấp thống trị. Bộ máy NN gồm nhiều cơ quan, mỗi cơ quan cũng có những chức năng, nhiệm vụ riêng, phù hợp với phạm vi, quyền hạn được giao. Vì vẫy cần phân biệt chức năng của bộ máy NN và chức năng của mỗi cơ quan NN cụ thể:

+ Chức năng NN là phương diện hoạt động chủ yếu của toàn thể BMNN, trong đó mỗi cơ quan khác nhau của NN đều tham gia thực hiện ở những mức độ khác nhau.

+ Chức năng của mỗi cơ quan cụ thể chỉ là những mặt hoạt động chủ yếu của riêng cơ quan đó nhằm góp phần thực hiện nhiệm vụ chung của NN

Ví dụ: Phân tích chức năng của Bộ công an để chứng minh

Tóm lại, Chức năng NN là những phương diện hoạt động chủ yếu của NN nhằm để thực hiện những nhiệm vụ đặt ra trước NN. Mỗi kiểu NN có bản chất riêng nên chức năng của các cơ quan NN thuộc mỗi kiểu NN cũng khác nhau; việc tổ chức bộ máy để thực hiện các chức năng đó cũng có những đặc điểm riêng. Vì vậy khi nghiên cứu các chức năng của NN và BMNN phải xuất phát từ bản chất NN trong mỗi kiểu NN cụ thể.

Câu  7: Các chỨc năng cơ bẢN cỦa  NN XHCN

1/ Khái niệm:

Chức năng của NN xã hội chủ nghĩa là những phương diện hoạt động cơ bản của NN thể hiện bản chất giai cấp, ý nghĩa xã hội, mục đích và nhiệm vụ của NN trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa laø coâng cuï chuû yeáu ñeå thieát laäp vaø toå chöùc thöïc hieän daân chuû, phaùt huy quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân lao ñoäng. Baûn chaát, noäi dung cuûa chuû nghóa xaõ hoäi quyeát ñònh caùc chöùc naêng cô baûn cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa trong moãi giai ñoaïn caùch maïng cuï theå. Noäi dung, nhieäm vuï cuûa caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa raát roäng vaø phöùc taïp, do ñoù nhöõng chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc cuõng raát phong phuù vaø ña daïng. Chöùc naêng nhaø nöôùc laø moät khaùi nhieäm quaûn lyù, trong ñoù noäi dung, muïc ñích cuûa quaûn lyù nhaø nöôùc ñöôïc bieåu hieän moät caùch cuï theå. Vì vaäy coù theå noùi, caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc laø nhöõng "con keânh" thoâng qua ñoù hoaït ñoäng quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän.

Veà nguyeân taéc, caùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñeàu coù nhöõng chöùc naêng gioáng nhau. Nhöng do moãi nöôùc coù nhöõng ñaëc ñieåm vaø hoaøn caûnh khoâng hoaøn toaøn gioáng nhau cho neân trong moãi nöôùc caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau veà möùc ñoä, phaïm vi, taàm quan troïng vaø phöông phaùp toå chöùc thöïc hieän.

Trong quaù trình phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, phuï thuoäc vaøo tình hình thöïc tieãn cuûa caùch maïng moãi nöôùc, caùc chöùc naêng cuûa nhaø nöôùc seõ coù nhöõng thay ñoåi nhaát ñònh vaø coù theå xuaát hieän nhöõng chöùc naêng môùi.

2/ Các chức năng đối nội:

a. Chức năng tổ chức và quản lý kinh tế:

Tổ chức và quản lý NN về kinh tế là sự quản lý đối với toàn bộ nền kinh tế quốc dân bằng quyền lực NN, thông qua pháp luật, chính sách, chiến lược, quy hoạch, cơ chế, lực lượng vật chất trên tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế.

- Tai sao có chức năng tổ chức và quản lý kinh tế:

Xuất phát từ bản chất của NN xã hội chủ nghĩa là một NN không chỉ nắm quyền lực chính trị mà còn nắm quyền lực kinh tế (chủ sở hữu các tư liệu kinh tế). Đồng thời xuất phát từ nhiệm vụ của NN xã hội chủ nghĩa là tổ chức xây dựng xã hội mới nên NN xã hội chủ nghĩa có chức năng tổ chức và quản lý kinh tế.

Toå chöùc vaø quaûn lyù kinh teá laø chöùc naêng coù taàm quan troïng ñaëc bieät, nhöng raát khoù khaên vaø phöùc taïp, ñoøi hoûi phaûi coù söï nhaän thöùc ñuùng ñaén caùc vaán ñeà coù tính quy luaät cuûa neàn saûn xuaát xaõ hoäi chuû nghóa trong thôøi kyø quaù ñoä.

- Nội dung của chức năng tổ chức và quản lý kinh tế?

+ Đòi hỏi NN phải xây dựng hệ thống pháp luật – môi trường pháp lý phục vụ cho tổ chức và quản lý kinh tế có hiệu quả. Hệ thống đó tạo điều kiện thuận lợi để phát huy những nguồn lực của XH cho phát triển, các chủ thể hoạt động kinh doanh bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh, công khai, minh bạch, có trật tự, kỹ cương.

+ Có những chính sách, phương pháp và biện pháp tác động phù hợp để thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế xã hội chủ nghĩa. Phương pháp tác động của NN đối với kinh tế không còn là các biện pháp hành chính mệnh lệnh, mà là bằng pháp luật, kế hoạch và chính sách.

+ Công tác kế hoạch hóa, xây dựng và hoàn thiện quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa và cơ chế quản lý kinh tế xã hội chủ nghĩa. Định hướng sự phát triển kinh tế trên cơ sở tôn trọng các nguyên tắc của thị trường. Đổi mới căn bảnquy hoạch, kế hoạch phù hợp yêu cầu xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập kinh tế quốc tế, phát huy tối đa mọi lợi thế so sánh của quốc gia, vùng và địa phương, thu hút mọi nguồn lực tham gia phát triển kinh tế - XH.

+ Hỗ trợ phát triển, xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - XH quan trọng, hệ thống an sinh XH.

- Tổ chức và quản lý kinh tế và chức năng cơ bản của bất kỳ NN xã hội chủ nghĩa nào. Tuy nhiên vì đặc điểm và hoàn cảnh cụ thể của mỗi nước không giống nhau, nên việc thực hiện chức năng này của mỗi nước có thể không giống nhau.

- Một số nội dung chức năng tổ chức quản lý kinh tế của CHXHCN Việt Nam:

+ Sắp xếp lại nền kinh tế quốc dân theo cơ cấu hợp lý, phù hợp với điều kiện thực tế, bảo đảm cho nền kinh tế phát triển ổn định.

+ Xây dựng và củng cố quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa, sử dụng đúng đắn các thành phần kinh tế. Viêc cải tạo xã hội chủ nghĩa, xây dựng chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, chế độ quản lý và chế độ phân phối xã hội chủ nghĩa làm cho nó thật sự mang bản chất xã hội chủ nghĩa, phù hợp với mỗi bước của lực lượng sản xuất

+ Pháp huy mạnh mẽ động lực khoa học kỹ thuật để đẩy nhanh quá trình phát triển kinh tế xã hội của đất nước

+ Mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại

b. Chức năng giữ vững an ninh chính trị, trật tự xã hội trấn áp sự phản kháng của giai cấp bóc lột đã bị lật đổ và âm mưu phản cách mạng khác.

- Đây là chức năng hết sức quan trọng, nhất là giai đoạn đầu sau khi cách mạng thành công.

+ Mặc dù sau cách mạng, các giai cấp bóc lột đã bị lật đổ chính quyền đã về tay nhân dân, nhưng do bản chất phản động và trên thực tế giai cấp bóc lột vẫn còn giữ được trong một thời gian nhất định một số ưu thế nhất định (điều kiện sinh hoạt giàu có, học vấn, kinh nghiệm quản lý và nghệ thuật quân sự…) nên chúng luôn tìm mọi cách để phản kháng lại một cách lâu dài, dai dẳng và liều mạng…

+ Thế lực đế quốc và phản động quốc tế luôn tìm mọi cách để tấn công và làm suy yếu CNXH, nuôi dưỡng và khuyến khích bọn phản cách mạng tiến hành các âm mưu phá hoại và bạo loạn gây rối an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Vì vaäy, nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa phaûi thöïc hieän toát chöùc naêng traán aùp moïi söï phaûn khaùng cuûa caùc giai caáp boùc loät vaø moïi aâm möu phaù hoaïi cuûa boïn phaûn caùch maïng ñeå giöõ vöõng chính quyeàn, baûo veä thaønh quaû caùch maïng, giöõ vöõng an ninh chính trò vaø traät töï an toaøn xaõ hoäi, taïo ñieàu kieän hoøa bình, oån ñònh cho coâng cuoäc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi. Vieäc thöïc hieän chöùc naêng naøy phaûi ñöôïc tieán haønh moät caùch kieân quyeát, khoâng khoan nhöôïng, mô hoà.

+  Ñeå thöïc hieän chöùc naêng naøy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa phaûi khoâng ngöøng taêng cöôøng söùc maïnh veà moïi maët, phaûi söû duïng söùc maïnh toång hôïp cuûa heä thoáng chính trò XHCN. Nöôùc ta, traûi qua nhieàu giai ñoaïn lòch söû töø khi nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoøa ra ñôøi cho ñeán nay, ñaõ laø moät thöïc tieãn sinh ñoäng ñeå chöùng minh nguyeân lyù noùi treân.

- Thực hiện chức năng này đòi hỏi:

+ NN phải ban hành hệ thống pháp luật làm cơ sở pháp lý cho sự nghiệp giữ gìn, bảo vệ ANQG, TTATXH.

+ Phải ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để đấu tranh, xử lý, trừng trị các hành vi chống đối sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước ta.

=> Thöïc hieän tốt chöùc naêng traán aùp seõ taïo ñieàu kieän hoøa bình, oån ñònh cho vieäc thöïc hieän caùc chöùc naêng khaùc cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Ngöôïc laïi, keát quaû thöïc hieän caùc chöùc naêng khaùc seõ coù taùc ñoäng tích cöïc ñeán vieäc thöïc hieän chöùc naêng traán aùp.

c. Chức năng tổ chức và quản lý văn hoá, giáo dục, khoa học và công nghệ:

**  Vì sao có chức năng này:

+ Xuaát phaùt töø baûn chaát cuûa nhaø nöôùc XHCN là nhaø nöôùc cuûa daân, do daân vaø vì daân, chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù vaên hoùa, giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä laø moät trong nhöõng chöùc naêng quan troïng, theå hieän vai troø vaø traùch nhieäm cuûa nhaø nöôùc treân ba lónh vöïc nhaèm:

. Naâng cao ñôøi soáng vaên hoùa vaø tinh thaàn cuûa nhaân daân, xaây döïng neàn vaên hoùa môùi, loái soáng môùi, con ngöôøi môùi xaõ hoäi chuû nghóa.

. Boài döôõng nhaân löïc, naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân taøi phuïc vuï cho söï nghieäp xaây döïng ñaát nöôùc.

. Khuyeán khích söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc, coâng ngheä, quaûn lyù vaø söû duïng coù hieäu quaû nhöõng thaønh töïu khoa hoïc, kyõ thuaät phuïc vuï phaùt trieån kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, thoûa maõn nhöõng nhu caàu veà vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa nhaân daân.

+ Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa laø chuû sôû höõu caùc tö lieäu saûn xuaát chuû yeáu, phaàn lôùn caùc cô sôû vaên hoùa, giaùo duïc, khoa hoïc kyõ thuaät ñeàu laø sôû höõu toaøn daân. Vì vaäy, nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa khoâng nhöõng ñeà ra vaø caàn phaûi toå chöùc thöïc hieän chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù vaên hoùa, giaùo duïc vaø khoa hoïc, maø coøn coù ñuû ñieàu kieän ñeå thöïc hieän toát chöùc naêng ñoù.

**  Nội dung của chức năng này

Chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù vaên hoùa, giaùo duïc, khoa hoïc vaø coâng ngheä coù noäi dung raát roäng vôùi nhöõng nhieäm vuï heát söùc phong phuù vaø phöùc taïp, theå hieän treân caùc maët vôùi nhöõng vaán ñeà cô baûn laø:

- Về văn hóa:

+ Văn hóa là nền tản tinh thần trên đó các mối quan hệ giữa các thành viên trong XH được xây dựng và phát triển; văn hóa gắn liền với sự phát triển, là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế, ổn định chính trị và xã hội.

+ Nhieäm vuï trung taâm ñaët ra laø xaây döïng neàn vaên hoùa môùi, loái soáng môùi, con ngöôøi môùi, thieát laäp traät töï kyû cöông trong moïi hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi; ñaáu tranh choáng nhöõng tö töôûng, vaên hoùa laïc haäu vaø thuø ñòch.

Ñeå thöïc hieän teát nhieäm vuï ñoù, phaûi tieán haønh cuoäc caùch maïng veà vaên hoùa. Cuoäc caùch maïng vaên hoùa tieán haønh trong moãi nöôùc cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo tình hình vaø ñieàu kieän cuï theå cuûa nöôùc ñoù.

+ Đối với nước ta, qua tổng kết lý luận thực tiễn 20 năm đổi mới, báo cáo chính trị đại hội khóa X của Đảng cộng sản VN xác định: “Tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nển văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, phát triển văn hóa gắn kết chặt chẽ và đồng bộ với phát triển kinh tế xã hội, làm cho nền văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống XH”.

+ Ñeå thöïc hieän thaéng lôïi cuoäc caùch maïng vaên hoùa caàn phaûi giaûi quyeát tốt nhöõng vaán ñeà cô baûn sau ñaây:

. Choïn loïc, giöõ gìn vaø naâng cao tinh hoa vaên hoùa cuûa coäng ñoàng caùc daân toäc Vieät Nam vaø töøng daân toäc, ñoàng thôøi tieáp thu nhöõng giaù trò vaên hoùa, khoa hoïc cuûa nhaân loaïi ñeå xaây döïng neàn vaên hoùa hieän ñaïi mang baûn saéc Vieät Nam.

. Duøng nhieàu hình thöùc vaø phöông tieän, trong ñoù chuù troïng söû duïng vaø phaùt huy vai troø cuûa phaùp luaät ñeå giaùo duïc, naâng cao trình ñoä vaên hoùa noùi chung vaø vaên hoùa phaùp lyù noùi rieâng cuûa nhaân daân, trau doài ñaïo ñöùc, boài döôõng tình caûm, taâm hoàn vaø thaåm myõ, naâng cao trình ñoä hieåu bieát vaø höôûng thuï vaên hoùa, ngheä thuaät cuûa nhaân daân; ngaên chaën caùc vaên hoùa phaåm vaø hoaït ñoäng vaên hoùa ngheä thuaät ñoäc haïi. Hình thaønh neáp soáng vaø laøm vieäc theo phaùp luaät, toân troïng ñaïo ñöùc baûo veä nhaân phaåm con ngöôøi, choáng nhöõng tö töôûng laïc haäu, loái soáng thaáp heøn, suy ñoài ñaïo ñöùc.

. Khuyeán khích töï do saùng taïo caùc giaù trò vaên hoùa, vun ñaép taøi naêng. Giöõ gìn vaø naâng cao caùc giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng, toân taïo vaø baûo veä caùc di tích vaên hoùa, lòch söû. Nhaø nöôùc caàn coù nhöõng ñaàu tö thoûa ñaùng vaø coù cô cheá quaûn lyù baèng phaùp luaät, caùc hoaït ñoäng vaên hoùa ngheä thuaät. Tuy nhieân, caàn traùnh khuynh höôùng haønh chính hoùa caùc ñôn vò hoaït ñoäng vaên hoùa ngheä thuaät, cuõng nhö thöông maïi hoùa ñôn thuaàn trong lónh vöïc naøy.

. Taêng cöôøng, hieän ñaïi hoùa vaø naâng cao chaát löôïng thoâng tin ñaïi chuùng ñeå thoûa maõn nhu caàu veà thoâng tin vaø naâng cao söï hieåu bieát cuûa nhaân daân.

- Về giáo dục và đào tạo:

+ Giáo dục và đào tạo là lĩnh vực thuộc hạ tầng cơ sở kinh tế - XH, giữ vai trò trọng yếu trong sự phát triển của đất nước. Hiện nay, các nhà nước đều coi sự phát triển con người là nhân tố quyết định sự phát triển XH, lấy con người làm trung tâm phát triển kinh tế - XH.

+ Ñeå thöïc hieän thaéng lôïi nhieäm vuï xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi, nhaø nöôùc phaûi coù chính saùch phuø hôïp veà giaùo duïc vaø ñaøo taïo ñeå taïo ra nguoàn nhaân löïc doài daøo, naâng cao daân trí vaø ñaøo taïo nhaân taøi; phaûi xaây döïng ñöôïc ñoäi nguõ trí thöùc maïnh, nhöõng nhaø kinh doanh, ngöôøi quaûn lyù gioûi, ñoäi nguõ chuyeân gia coâng ngheä vaø coâng nhaân laønh ngheà cho tröôùc maét vaø laâu daøi.

+ Ở nước ta trong giai đoạn gần đây, ngoài những thành tích trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, vẫn còn nhiều hạn chế. Vì vậy, cần phải đổi mới cơ cấu tổ chức, cơ chế quản lý, phương pháp giáo dục theo hướng “chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa” nâng cao chất lượng dạy và học. để làm được điều đó, cần phải:

. Hoàn thiện hệ thống đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục.

. Thực hiện xã hội hóa giáo dục.

. Đổi mới cơ chế quản lý giáo dục.

. Tăng cường hợp tác quốc tế về giáo dục và đào tạo.

- Về khoa học và công nghệ:

+ Khoa hoïc vaø coâng ngheä ñoùng vai troø then chốt trong toaøn boä söï nghieäp xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø baûo veä toå quoác. Ñoái vôùi ñaát nöôùc ta trong giai ñoaïn hieän nay, khoa hoïc vaø coâng ngheä coøn laø ñoäng löïc ñöa ñaát nöôùc thoaùt ra khoûi ngheøo naøn, laïc haäu, vöôn tôùi trình ñoä tieân tieán cuûa theá giôùi. Vì vaäy, nhaø nöôùc caàn ñaëc bieät quan taâm, coù chính saùch ñuùng ñaén vaø quaûn lyù coù hieäu quaû baûo ñaûm cho söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa khoa hoïc vaø coâng ngheä.

Nhà nước CHXHCN VN xác định phương hướng phát triển khoa học – công nghệ trong giai đoạn hiện nay là: Nâng cao năng lực khoa học XH và nhân văn, thường xuyên tổng kết thực tiễn để phát triển lý luận, tiếp tục góp phần làm sáng tỏ những nhận thức về CNXH và con đường đi lên CNXN ở nước ta, xây dựng NN pháp quyền của dân, do dân và vì dân, dự báo tình hình và xu thế phát triển của thế giới, khu vực và trong nước, cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương chính sách của Đảng và NN.

Phát triển khoa học tự nhiên và khoa học công nghệ theo hướng tập trung nghiên cứu cơ bản định hướng ứng dụng, phát triển công nghệ cao nhất là công nghệ thông tin và công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu mới, phát triển hệ thống thông tin quốc gia về nhân lực và công nghệ. Đổi mới cơ chế quản lý khoa học và công nghệ. Đa dạng hóa các nguồn lực đầu tư cho khoa học và công nghệ, đẩy mạnh hội nhập quốc tế trong lĩnh vực khoa học và công nghệ.

d. Chức năng bảo vệ trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền và lợi ích cơ bản của công dân.

- Tại sao có chức năng này: Xuất phát từ mục đích và bản chất của NN xã hội chủ nghĩa.

- Nội dung của chức năng:

+ Bảo đảm cho pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh và thống nhất, thiết lập, củng cố và điều chỉnh các hệ thống các quan hệ xã hội bảo đảm sư jphảttiển đúng hướng, phục vụ cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ lợi ích của nhân dân lao động.

+ Phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa theå hieän yù chí cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng. Vì vaäy, vieäc baûo veä traät töï xaõ hoäi chuû nghóa gaén lieàn vôùi söï baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa coâng daân. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa khoâng nhöõng chæ ñeà ra phaùp luaät quy ñònh quyeàn vaø lôïi ích cuûa coâng daân, maø coøn taïo nhöõng ñieàu kieän vaø coù nhöõng bieän phaùp ñeå baûo ñaûm cho caùc quyeàn lôïi ñoù ñöôïc thöïc hieän.

- Để thực hiện tốt chức năng này NN phải:

+ Có những biện pháp đồng bộ về xây dựng pháp luật, tôt chức thực hện pháp luật, xử lý nghiêm những hành vi vi phạm pháp luật.

+ Giáo dục để nâng cao ý thức pháp luật của nhân dân, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia vào quản lý NN.

+ Bảo đảm cho pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh, mọi người được bình đẳng trước pháp luật.

=> Chöùc naêng baûo veä traät töï phaùp luaät xaõ hoäi chuû nghóa, baûo veä caùc quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa coâng daân seõ ñöôïc cuûng coá cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa vaø lieân quan chaët cheõ tôùi quaù trình daân chuû hoùa ñôøi soáng xaõ hoäi, bôûi vì "taêng cöôøng hieäu löïc quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc vaø thöïc hieän quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân lao ñoäng treân thöïc teá laø moät theå thoáng nhaát".

 

3/ Các chức năng đối ngoại:                  

Chức năng đối ngoại của NN XHCN là nhằm tạo ra điều kiện quốc tế thuận lợi góp phần giải quyết có hiệu quả các nhiệm vụ trong nước:

a. Chức năng bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa

- Vì sao có chức năng này:

+ Lực lượng chống đối CNXH tồn tại một thời gian dài. CNĐQ với bản chất xâm lược và phản động luôn ngoan cố bám giữ những mục tiêu của chúng, không từ bỏ âm mưu và thủ đoạn khiêu khích, phá hoại đến bao vay lật đổ và tiến hành chiến tranh xâm lược.

+ NN XHCN phải chú trọng đến chức năng bảo vệ tổ quốc, coi vieäc cuûng coá quoác phoøng ñeå baûo veä ñoäc laäp daân toäc, baûo veä chuû quyeàn quoác gia, taïo ñieàu kieän hoøa bình oån ñònh cho coâng cuoäc xaây döïng xaõ hội chuû nghóa laø nhieäm vuï quan troïng thöôøng xuyeân laâu daøi.

- Nội dung: Nền quốc phòng của các nước xã hội chủ nghĩa là nền quốc phòng tự vệ, nhưng đòi hỏi phải có đầy đủ sức mạnh và khả năng tác chiến cao để sẳn sàng đập tan mọi âm mưu phá hoại và xâm lược của các thếlực phản động

- Làm thế nào để thực hiện tốt chức năng này:

+ Việc thực hiện chức năng này như thế nào là tùy thuộc vào đặc điểm và hoàn cảnh của mỗi nước.

+ Đối với Việt Nam, việc thực hiện chức năng này được thực hiện như sau:

* Kết hợp chặc chẻ hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam là xây dựng CNXH và bảo vệ tổ quốc XHCN.

* Kết hợp quốc phòng với an ninh kinh tế

* Gắn nhiệm vụ quốc phòng với an ninh kinh tế, phối hợp chặc chẻ hoạt động quốc phong và an ninh với hoạt động đối ngooại.

* Phát huy sức mạnh tổng hợp  của hệ thống chính trị để tăng cường tiềm lực quốc phòng và an ninh; xây dựng lực lượng quân đội và cong an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại; xây dựng vững chắc thế trận quốc phòng toàn dân kết hợp chặc chẻ với thế trận na ninh nhân dân; quán triệt tư tưởng cách mạng tiến công, tích cực chủ động, sẳn sàng đánh bại mọi âm mưu hoạt động chống phá ta.

* Hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ Tổ quốc; thể chế hóa các chủ toong, chính sách của Đảng về xây dựng nền quốc phòng và an ninh nhân dân. tăng cường quản lý NN về quốc phòng và an ninh

* Tăng cường sư lãnh đạo của Đảng đối với quan đội và công an, đối với sự nghiệp củng cố quốc phòng và an ninh

  b. Chức năng mở rộng quan hệ hơp tác với các nước, các tổ chức quốc tế và cơ sở trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và cùng có lợi; ủng hộ và góp phần tích cực vào phong trào đấu tranh của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập, dân chủ và tiến bộ xã hội

- Vì sao có chức năng này?

Vì bản chất của NN xã hội chủ nghĩa và phù hợp với xu thế chung của nhân loại

- Nội dung của chức năng bao gồm:

+ Cũng cố và tăng cường hữu nghị, đoàn kết, hợp tác, tương trợ giúp đở lẫn nhau giữa các nước xã hội chủ nghĩa.

+ Mở rộng quan hệ với các nước có chế độ chính trị khác nhau trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và cùng có lợi

+ Mở rộng mối quan hệ hợp tác với các tổ chức quốc tế.

+ Ủng hộ và góp phần tích cực vào phong trào đấu tranh của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập, dân chủ và tiến bộ xã hội

- Chính sách đối ngoại của NN ta

+ Tiếp tục đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, mởi rộng, đa phương hóa,  cac quan hệ đói ngoại trên tinh thần Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước trong cộng đồng thế giới, phân đấu vì hòa bìnhđộc lập và phát triển. Thực hiện chính sách hợp tác nhiều mặt với các nước, các tổ chức quốctê trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng cùng có lợi.

+ Tăng cường quan hệ với các nước trong tổ chức ASEAN, không ngừng củng cố mối quan hệ với các nước bạn bè truyền thống, coi trọng mối quan hệ với các nước phát triển và trung tâm kinh tế chính rị trên thế giới, đồnghtời nêu cao tinh thần đoàn kết với các nước đang phát triển, với phong trào không liên kết.

+ Tăng cường hoạt động ở Liên Hợp quốc, tích cực tham gia các tỏ chức tài chính, thương mại và các diễn đàn quốc tế

+ Phát triển các quan hệ với các đảng công jsản và công nhân, các lực lượng cách mạng, độc lập dân tộc và tiến bộ; mở rộng  quan hệ với các đảng cầm quyền khác.

+ Mở rộng quan hệ đối ngoại nhân dân và quan hệ với các tổ chức phi chính phủ.

CHUYÊN ĐỀ 3: HÌNH THỨC NN XHCN

Câu 8 - Hình thức NN.

Hình thöùc nhaø nöôùc laø vaán ñeà coù yù nghóa lyù luaän vaø thöïc tieãn raát quan troïng. Keát quaû cuûa vieäc tieán haønh söï thoáng trò veà chính trò phuï thuoäc phaàn lôùn vaøo vieäc giai caáp thoáng trò toå chöùc thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc theo hình thöùc naøo.

  Hình thức NN là cách tổ chức quyền lực NN và những phương pháp để thực hiện quyền lực NN.

  Hình thức NN phụ thuộc vào mối tương quan giữa các giai cấp và các đảng phái chính trị cũng như truyền thống, tập quán của dân tộc đó.

  Ví dụ: Ở các quốc gia nào tồn tại nhiều Đảng, thì các Đảng tác động trở lại tạo thành cấu trúc NN, trở thành NN dân chủ hay phản dân chủ…

  Ví dụ Nước liên bang Mỹ, có nhiều Đảng đối lập của giai cấp Tư sản (trừ một số Đảng của công nhân nhưng không có quyền lực). Các Đảng của Mỹ mạnh là nhờ Tư sản, các đảng này tác động trở lại NN hình thành hình thức NN.

  Ở Việt Nam ta nếu cho phép hình thành “đa đảng” sẽ dẫn tới “đa nguyên”, còn các nước tư bản thì đa đảng không dẫn tới đa nguyên vì  đảng nào cũng chỉ đại diện cho Tư bản mà thôi.

Hình thức NN được hình thành từ 3 yếu tố sau Hình thức chính thể, hình thức cấu trúc và chế độ chính trị:

a- Hình thức chính thể: Hình thức chính thể là cách thức và trình tự tổ chức các cơ quan quyền lực NN tối cao ở Trung ương, việc xác định thẩm quyền và mối quan hệ của những cơ quan này với nhau, cũng như giữa chúng với nhân dân.

Hình thức chính thể gồm 2 dạng cơ bản laø chính theå quaân chuû vaø chính theå coäng hoøa:

** Chính thể quân chủ: là hình thức trong đó quyền lực tối cao của NN tập trung toàn bộ (hay một phần) trong tay người đứng đầu NN theo nguyên tắc thừa kế (Cha truyền, con nối).

Hình thức chính thể quân chủ có các đặc điểm sau:

Thứ nhất, quyền lực tối cao của NN tập trung toàn bộ hay một phần trong tay người đứng đầu NN.

Thứ hai, quyền lực tối cao của NN hình thành bằng con đường thừa kế.

Thứ ba, quyền lực mà nhà vua có được là suốt đời (thời hạn nắm giữ quyền lực).

Hình thức chính thể quân chủ có hai loại:

+ Chính thể quân chủ tuyệt đối: Là chính thể mà trong đó quyền lực nhà vua là tuyệt đối, có quyền lực vô hạn không có hiến pháp. Đó là NN chủ nô và phong kiến.

Hiện nay trên thế giới còn có 2 nước là Omana Xuđăng, Ả rập vẫn còn tổ chức hình thức NN theo loại mô hình này. Ơ đây không có Hiến Pháp, không có cơ quan đại diện, kinh Koran được sử dụng như Hiến Pháp. Nhà vua là người có quyền lực cao nhất, có quyền đạt ra pháp luật (lập pháp), có quyền tổ chức bộ máy, bổ nhiệm các quan lại để thi hành pháp luật do vua đặt ra (hành pháp). Vua cũng là người có quyền xét xử cao nhất (tư pháp

+ Chính thể quân chủ lập hiến (còn gọi là chính thể quân chủ hạn chế): Trong NN tồn tại ngôi vua nhưng có Hiến pháp do nghị viện ban hành nhằm hạn chế quyền lực của nhà vua. Tùy mức độ hạn chế quyền lực của vua, chính thể này chia làm hai loại:

* Chính thể quân chủ nhị nguyên: Là chính thể mà quyền lực của nhà vua và nghị viện song phương tồn tại. Đây là loại hình tồn tại không lâu ở thời kỳ đầu của cách mạng tư sản, thời kỳ quá độ chuyển chính quyền từ tay của giai cấp phong kiến sang giai cấp tư sản, các bộ trưởng do nhà vua bổ nhiệm vừa chịu trách nhiệm trước nhà vua, vừa chịu trách nhiệm trước Nghị Viện. Như ở Đức, Nhật cuối thế kỷ XIX.

* Chính thể quân chủ đại nghị: Là chính thể phổ biến hiện nay (như ở Anh, Hà Lan, Bỉ, Thụy Điển, Đan Mạch, Tây Ban Nha, Nhật Bản...). Trong chính thể này, Hiến pháp quy định nghị viện có chức năng lập pháp, chính phủ do nghị viện lập ra chịu trách nhiệm trước nghị viện chứ không chịu trách nhiệm trước nhà vua.

Nhà vua không đóng vtrò đáng kể gì trong hệ thống chính trị, chỉ đóng vai trò tiềm tàng trong những trường hợp có khủng hoảng chính trị. Nhà vua là nguyên thủ quốc gia, được truyền ngôi cho con và hầu như không tham gia vào việc giải quyết công việc của NN

** Chính thể cộng hòa: là hình thức chính thể trong đó quyền lực tối cao của NN thuộc về một cơ quan hoặc một số cơ quan NN được thành lập bằng cách bầu cử và nắm giữ quyền lực trong một thời gian nhất định, gọi là nhiệm kỳ.

- Chính thể cộng hòa có các đặc điểm:

Thứ nhất, quyền lực tối cao của NN thuộc về một cơ quan hoặc một số cơ quan NN.

Thứ hai, các cơ quan quyền lực NN tối cao này được hình thành bằng con đường bầu cử.

Thứ ba, các quyền lực tối cao nắm giữ quyền lực trong một thời gian nhất định, gọi là nhiệm kỳ.

- Tùy thuộc vào quyền bầu cử để thành lập các cơ quan tối cao của quyền lực NN, hình thức chính thể cộng hòa được chia thành hai loại cơ bản là cộng hòa dân chủ và cộng hòa quý tộc.

+ Cộng hòa quý tộc: Quyền tham gia bầu cử để lập ra cơ quan quyền lực của NN chỉ quy định thuộc về tầng lớp quý tộc. Loại hình thức chính thể này không phổ biến trong lịch sử, mà chỉ xuất hiện trong một số nước như cộng hòa quý tộc chủ nô Spac ở Hy Lạp, cộng hòa quý tộc chủ nô La Mã.

+ Cộng hòa dân chủ: Là hình thức chính thể trong đó quyền tham gia bầu cử để lập ra cơ quan quyền lực của NN thuộc về nhân dân, mang tính phổ thông, không có đặc quyền, đặc lợi.

Ví dụ: NN Việt Nam có chính thể cộng hòa dân chủ, Quốc hội là cơ quan quyền lực cao nhất được bầu cử theo các nguyên tắc phổ thông, bình dac983, trực tiếp và bỏ phiếu kín.

- Các nước tư bản chủ nghĩa hình thức chính thể cộng hòa này biến dạng thành 3 loại sau:

* Cộng hòa tổng thống: tổng thống do nhân dân trực tiếp bầu ra hoặc do các đại diện cử tri bầu ra. Tổng thống có vai trò rất lớn, vừa là người đứng đầu NN, vừa là người đứng đầu chính phủ, có quyền giải quyết các đạo luật do nghị viện đưa ra. Chính phủ do tổng thống lập ra và chịu trách nhiệm trước tổng thống. Chính phủ độc lập với nghị viện. Tiêu biểu cho chính thể này là nước Mỹ và các nước sau Mỹ.

* Cộng hòa đại nghị: Chính thể này nghị viện thành lập ra chính phủ và kiểm tra hoạt động của chính phủ. Tổng thống do nghị viện bầu ra làm vai trò đại diện cho đất nước nhiều hơn. Tổng thống bổ nhiệm chính phủ không phải do ý mình mà từ đó số đại diện của Đảng, liên minh các đảng có đa số ghế trong nghị viện. Chính phủ quản lý đất nước và là cơ quan chủ yếu trong cơ chế chuyên chính tư sản. Người đứng đầu chính phủ (Thủ tướng) thực tế là nhân vật số 1 của đất nước, át cả tổng thống.

Chẳng hạn: CHLB Đức,  Cộng hòa Áo,, Cộng hòa Italia…

* Ngoài ra trong chính thể cộng hòa còn có loại chính thể cộng hòa lưỡng tính (hỗn hợp). Tổng thống do tuyển cử phổ thông đầu phiếu bầu ra, trở thành nhân vật trung tâm của hệ thống các cơ quan NN cao nhất, có quyền hạn lớn, kể cả quyền giải tán nghị viện. Chính phủ do tổng thống bổ nhiệm. Tổng thống có quyền điều hành hoạt động của chính phủ.

Ví dụ:  Cộng hòa  Pháp., liên bang Nga…

=> Trong moãi giai ñoaïn lòch söû cuï theå, do nhieàu yeáu toá khaùc nhau taùc ñoäng, caùc hình thöùc chính theå cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc bieät. Vì vaäy, khi nghieân cöùu hình thöùc chính theå cuûa moät nhaø nöôùc nhaát ñònh caàn phaûi gaén noù vôùi nhöõng ñieàu kieän lòch söû cuï theå.

Theo C.Mác và Ăng-ghen, các NN XHCN chỉ có một loại chính thể là Cộng hòa với các biến dạng là Công xã Paris, Cộng hòa Xô-viết và Cộng hòa dân chủ nhân dân; NN XHCN chỉ nên sử dụng chính thể cộng hòa vì nó cho phép thể hiện quyền lực nhân dân và tạo điều kiện để nhân dân có thể thay thế nhau trong quản lý chính quyền.

b- Hình thức cấu trúc NN: là sự phân chia theo đơn vị hành chính lãnh thổ và xác lập những mối quan hệ qua lại giữa các cơ quan NN, giữa trung ương với địa phương.

Các hình thức cấu trúc NN bao gồm các loại: NN đơn nhất, NN liên bang.

- NN đơn nhất: laø nhaø nöôùc coù chuû quyeàn chung, coù heä thoáng cô quan quyeàn löïc vaø quaûn lí thoáng nhaát töø trung öông ñeán ñòa phöông vaø coù caùc ñôn vò haønh chính bao goàm tænh (thaønh phoá), huyeän (quaän), xaõ (phöôøng).

Ví duï: Vieät Nam, Laøo, Ba Lan, Phaùp... laø caùc nhaø nöôùc ñôn nhaát.

NN đơn nhất có các đặc điểm:

+ Lãnh thổ toàn vẹn, thống nhất được chia thành các đơn vị hành chí – lãnh thổ; các đơn vị hành chính – lãnh thổ không có chủ quyền quốc gia và các dấu hiệu đặc trung khác của NN.

Ví dụ: Việt Nam là NN đơn nhất, trong hoạt động đối nội và đối ngoại, chỉ có một chủ thể duy nhất có thẩm quyền này. Các đơn vị hành chính khác của VN không có quyền quyết định các vấn đề này.

+ Chỉ có một Hiến pháp và một hệ thống pháp luật thống nhất áp dụng chung cho toàn bộ lãnh thổ quốc gia.

+ Có một hệ thống duy nhất các cơ quan thể hiện quyền lực NN; lập pháp, hành pháp, tư pháp.

Ví dụ: ở Việt Nam, chỉ có một bộ máy cơ quan NN thống nhất từ trung ương xuống địa phương cho toàn lãnh thổ. Ở Trung ương bao gồm các cơ quan NN như: Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Ở địa phương bao gồm Hội đồng nhân dân các cấp, Ủy ban nhân dân các cấp, Tòa án nhân dân các cấp và Viện Kiểm sát nhân dân các cấp.

+ Một quy chế công dân duy nhất, một chế độ quốc tịch.

Ví dụ: Ở Việt Nam, công dân Việt nam chỉ có một quốc tịch, tức là chỉ có mối quan hệ pháp lý về quyền và nghĩa vụ pháp lý với NN CHXHCNVN.

Nhà nước đơn nhất cũng có hai loại: Nhà nước đơn nhất “đơn giản” (chỉ bao gồm các đơn vị hành chính  - lãnh thổ) và Nhà nước đơn nhất “phức tạp’ (trong đó có khu. Vùng, tỉnh… tự trị).

- NN liên bang: Là hình thức cấu trúc mà NN gồm nhiều nước thành viên hợp lại. Lãnh thổ của NN liên bang bao gồm lãnh thổ của các NN khác, những NN này được gọi là các chủ thể liên bang.

Ví dụ: Ở Cộng hòa liên bang Nga, trong số 89 chủ thể liên bang có 21 nước cộng hòa, 6 vùng, 49 tỉnh, 2 thành phố trực thuộc liên bang, 11 khu tự trị, tỉnh tự trị.

Nhà nước liên bang có những dấu hiệu sau:

+ Nhà nước liên bang hợp thành từ hai thành viên trở lên. Trước khi gia nhập liên bang, các nhà nước thành viên trong liên bang là các nhà nước đơn nhất. Nước Mỹ khi thành lập có 13 bang, Singapore trước năm 1965 là thành viên liên bang Malaisia.

+ Có hai loại chủ quyền quốc gia trong NN liên bang, chủ quyền của NN liên bang và chủ quyền của NN thành viên. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng chủ quyền của NN thành viên không còn nội dung đầy đủ như các NN đơn nhất và xu hướng chung là ngày càng suy yếu đi.

+  Công dân có hai quốc tịch: quốc tịch của liên bang và quốc tịch của NN thành viên. Trong nhà nước liên bang, công dân vừa có mối liên hệ chính trị - pháp lý với NN liên bang, vừa có mối liên hệ chính trị - pháp lý với NN thành viên.

Ví dụ: công dân Mỹ có hai quốc tịch (liên bang và bang). Trong quan hệ với công dân của các nhà nước khác thì công dân Mỹ với tư cách pháp lý là mang quốc tịch liên bang, nhưng quan hệ giữa các công dân Mỹ ở các bang khác nhau thì các công dân này với tư cách phap lý là mang quốc tịch của bang.

+ Nhà nước liên bang có hai hệ thống cơ quan NN, một hệ thống cơ quan NN của liên bang để thực hiện các chức năng nhiệm vụ của liên bang; một hệ thống của NN thành viên để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nước thành viên.

Theo quy định của Hiến pháp VN hiện hành, chính quyền VN là một thể thống nhất, tức là một ngạch dọc từ trên xuống dưới vì NN VN là NN đơn nhất. Còn ở NN liên bang Mỹ, cơ cấu tổ chức của chính quyền không phải từ trên xuống dưới mà lại từ dưới lên trên. Có 50 chính quyền trong từng bang và một chính quyền của liên bang, bao gồm: nghị viện liên bang (lập pháp), chính phủ liên bang đứng đầu là tổng thống (hành pháp), tòa án tối cao liên bang (tư pháp). Và một hệ thống cơ quan NN của liên bang bao gồm: nghị viện bang, chính phủ bang đứng đầu la thống đốc và tòa án tối cao bang.

+ NN liên bang có hai hệ thống pháp luật. do có hai loại chủ quyền, tương ứng với thẩm quyền liên bang và bang nên cũng có hai hệ thống pháp luật khác nhau để thực hiện thẩm quyền của liên bang và bang.

*** Caàn phaân bieät nhaø nöôùc lieân bang vôùi nhaø nöôùc lieân minh.

+ Nhaø nöôùc lieân minh laø söï lieân keát taïm thôøi cuûa caùc nhaø nöôùc vôùi nhau nhaèm thöïc hieän moät soá muïc ñích nhaát ñònh. Sau khi ñaõ ñaït ñöôïc caùc muïc ñích ñoù, nhaø nöôùc lieân minh coù theå töï giaûi taùn hoaëc coù theå phaùt trieån thaønh nhaø nöôùc lieân bang.

Ví duï: Hôïp chuûng quoác Hoa Kyø töø 1776 ñeán 1787 laø nhaø nöôùc lieân minh, sau ñoù trôû thaønh nhaø nöôùc lieân bang. Liên minh Châu Âu  được thành lập là vì mục tiêu kinh tế.

+ Các văn bản do NN liên minh ban hành phải được các nước thành viên phê chuẩn mới có hiệu lực trên phạm vi lãnh thổ của NN liên minh.

Ví dụ: trong liên minh Châu Âu các nghị quyết, thỏa ước của liên minh Châu Âu chỉ có hiệu lực nếu được tất cả các nhà nước thành viên phê chuẩn.

c- Chế độ chính trị: Chế độ chính trị là tổng thể các phương pháp, thủ đoạn mà các cơ quan NN sử dụng để thực hiện quyền lực NN.

Trong lòch söû, töø khi nhaø nöôùc xuaát hieän cho ñeán nay, caùc giai caáp thoáng trò ñaõ söû duïng nhieàu phöông phaùp vaø thuû ñoaïn ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc. Nhöõng phöông phaùp vaø thuû ñoaïn ñoù tröôùc heát xuaát phaùt töø baûn chaát cuûa nhaø nöôùc ñoàng thôøi phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá cuûa moãi giai ñoaïn trong moãi nöôùc cuï theå. Vì vaäy, coù raát nhieàu phöông phaùp vaø thuû ñoaïn khaùc nhau nhöng töïu chung chuùng ñöôïc phaân thaønh hai loaïi chính laø: Phöông phaùp daân chuû vaø phöông phaùp phaûn daân chuû.

- Phöông phaùp daân chuû là những cách thực hiện quyền lực NN, trong đó đảm bảo được địa vị làm chủ của nhân dân đối vơi quyền lực của NN, thể hiện qua các quyền của nhân dân trong việc hình thành bộ máy của nhà nước, tham gia vào các hoạt động của NN, kiểm tra, giám sát hoạt động của Bô máy NN…

Theo truyền thống, người ta chia các hình thức dân chủ thành hai loại: dân chủ trực tiếp và dân chủ gián tiếp:

+ Dân chủ trực tiếp: là hình thức trong đó nhân dân tự mình thực hiện quyền lực NN. Đây là hình thức dân chủ với những thiết chế, quy chế để người dân thảo luận và biểu quyết những vấn đề chung.

Có nhiều hình thức dân chủ trực tiếp như: kiến nghị, yêu cầu của công dân, khiếu nại, tố cáo của công dân, biểu quyết toàn dân – trưng cầu dân ý… Một trong các hình thức dân chủ trực tiếp quan trong là quyền bầu cử.

+ Dân chủ gián tiếp (dân chủ đại diện): là hình thức dân chủ trong đó nhân dân thực hiện quyền lực của mình thông qua các cơ quan đại diện do nhân dân cử ra thay mặt nhân dân nắm giữ quyền lực NN.

Ví dụ: Ở Việt Nam quy định nhân dân sử dụng quyền lực NN thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân.

Nhöõng phöông phaùp daân chuû cuõng coøn nhieàu loaïi, theå hieän döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau nhö nhöõng phöông phaùp daân chuû thaät söï vaø daân chuû giaû hieäu, daân chuû roäng raõi vaø daân chuû haïn cheá….

Caàn chuù yù phaân bieät cheá ñoä daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa ñöôïc ñaëc tröng baèng vieäc söû duïng caùc hình thöùc daân chuû thaät söï, roäng raõi vôùi cheá ñoä daân chuû tö saûn ñaëc tröng baèng caùc phöông phaùp daân chuû haïn cheá vaø hình thöùc.

- Phương pháp phản dân chủ:

Là những cách thức thực hiện quyền lực NN trong đó KHÔNG đảm bảo được quyền tự do của công dân, nguyên tắc NN thuộc về nhân dân.

PP phản dân chủ được dùng cho các chế độ NN phát xít, của địa chủ phong kiến, chiếm hữu nô lệ. Nhân dân không được tham gia một cách trực tiếp hay gián tiếp vào việc giải quyết các công việc của NN.

Phöông phaùp phaûn daân chuû theå hieän tính chaát ñoäc taøi, ñaùng chuù yù nhaát laø khi nhöõng phöông phaùp naøy khi phaùt trieån ñeán möùc ñoä cao seõ trôû thaønh nhöõng phöông phaùp taøn baïo, quaân phieät vaø phaùt xít.

Ví dụ: Chế độ độc tài do chủ nghĩa phát xít ở Đức, Italia, Nhật đã thực hành trước và trong chiến tranh thế giới thứ hai.

Tóm lại cả câu: Hình thức chính thể, hình thức cấu trúc NN luôn có liên quan mật thiết đối với chế độ chính trị. Ba yeáu toá naøy coù taùc ñoäng qua laïi laãn nhau taïo thaønh khaùi nieäm hình thöùc nhaø nöôùc, phaûn aùnh baûn chaát vaø noäi dung cuûa nhaø nöôùc. Trong đó, hình thức chính thể và chế độ chính trị có quan hệ chặt chẽ với nhau. Hình thức chính thể phản ánh phương pháp thực hiện quyền lực NN, thông qua hình thức chính thể cộng hòa gắn liền với phương pháp dân chủ. Ngược lại, hình thức chính thể quân chủ thường gắn với phương pháp phản dân chủ, độc tài.

Có thể, ở một số  quốc gia thì hình thức chính thể không thể hiện chế độ chính trị (điều này là mâu thuẫn).

Ví dụ: nước LiBi tuyên bố CHXHCN mang màu sắc hồi giáo, nhưng chế độ chính trị lại phản dân chủ, độc tài do lực lượng vũ trang cầm quyền.

Ví dụ: Mianma, thiết lập chính thể sau khi cách mạng thành công là liên bang CHXHCN Miến Điện do tướng lĩnh quân đội đứng đầu và chế độ chính trị phản dân chủ.

Ví dụ: Venezuela tuyên bố xây dựng NN kiểu XHCN.

Trong caùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, ba yeáu toá naøy phaûi phuø hôïp vôùi nhau, phaûn aûnh ñuùng baûn chaát vaø noäi dung cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.

Câu 9: CÁC HÌNH THỨC CỦA NN XHCN

1. Khái niệm hình thức NN xã hội chủ nghĩa

- Hình thức NN là cách tổ chức quyền lực NN và những phương pháp để thực hiện quyền lực NN.

Xeùt theo khaùi nieäm chung, hình thöùc nhaø nöôùc goàm ba yeáu toá caáu thaønh laø hình thöùc chính theå, hình thöùc caáu truùc nhaø nöôùc vaø cheá ñoä chính trò.

Hình thöùc chính theå caùch thöùc toå chöùc vaø trình töï thaønh laäp caùc cô quan toái cao cuûa quyeàn löïc nhaø nöôùc, xaùc laäp nhöõng moái quan heä giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc vaø giöõa nhaø nöôùc vôùi coâng daân. Hình thöùc caáu truùc nhaø nöôùc laø söï caáu taïo nhaø nöôùc thaønh caùc ñôn vò haønh chính laõnh thoå, xaùc laäp nhöõng moái quan heä qua laïi giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc caáp  trung öông vaø giöõa trung öông vôùi ñòa phöông. Cheá ñoä chính trò laø toång theå caùc phöông phaùp vaø caùch thöùc maø cô quan nhaø nöôùc söû duïng ñeå thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc. Ba yeáu toá naøy coù lieân quan maät thieát vôùi nhau. Khi xem xeùt hình thöùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa phaûi ñeà caäp caû ba yeáu toá, khoâng theå coi nheï moät yeáu toá naøo.

- Caùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa coù cuøng baûn chaát daân chuû, cho neân veà maët hình thöùc chuùng coù nhieàu ñieåm chung gioáng nhau.

- Veà hình thöùc chính theå, taát caû caùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñeàu coù chính theå coäng hoøa daân chuû (maëc duø teân goïi cuûa moãi nöôùc coù theå khaùc nhau).

- Veà hình thöùc caáu truùc nhaø nöôùc, nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa coù theå laø nhaø nöôùc lieân bang cuõng coù theå laø nhaø nöôùc ñôn nhaát. (Ví dụ: Liên Xô trước đây là NN liên bang, Việt Nam, Trung Quốc là các NN đơn nhất).

Có thể khẳng định rằng giữa các kiểu NN hầu như không có sự khác biệt nhiều về hình thức cấu trúc, mà chung quy chúng thuộc về một trong hai loại đơn nhất hoạt liện bang. Sở dĩ không có sự khác biệt nhiều là vì yếu tố hình thức cấu trúc NN hầu như không phản ánh gì về bản chất NN; do đó, hai NN có bản chất hoàn toàn khác nhau vẫn có sự tương đồng về mặt cấu trúc NN.

- Cheá ñoä chính trò, caùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñeàu söû duïng moät heä thoáng caùc phöông phaùp vaø bieän phaùp daân chuû thöïc söï, roäng raõi ñeå toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc, phaùt huy quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân lao ñoäng.

  Maëc duø caùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa coù cuøng moät baûn chaát vaø coù moät soá ñaëc ñieåm chung veà hình thöùc bieåu hieän nhö ñaõ noùi ôû treân, nhöng trong ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh cuï theå cuûa moãi nöôùc, phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá khaùc nhau, caùch toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc cuûa moãi nöôùc laïi coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng.

2. Các hình thức NN XHCN

Trong lịch sử, đã xuất hiện các hình thức phôi thai của NN XHCN như Công xã Pari, Cộng hòa Xô Viết, chính thể dân chủ nhân dân. Các hình thức này đã đặt nền tảng cho hình thức của NN XHCN hiện nay;

A - Công xã Pari:

- Lịch sử hình thành: Là hình thức NN sơ khai đầu tiên của NN XHCN. Đó là kết quả của cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân Pari chống lại chế độ độc tài của NN tư sản Pháp (chính phủ Their), kết quả đã đập tan bộ máy NN của giai cấp tư sản thiết lập NN của giai cấp vô sản. Chỉ tồn tại 72 ngày sau đó bị thất bại (từ 18/3/1871).

- Sự thất bại của Công xã Pari do nhiều nguyên nhân như:

+  Chưa có 1 cương lĩnh chính trị.

+ Chưa hình thành 1 Đảng thống nhất của gccn (tầm trí thức thấp)

+ Chưa xây dựng được liên minh công nông để biến thành chuyên chính vô sản.

+ Chưa xây dựng được bộ máy thực sự trong sạch trong họa động kinh tế, quân sự, (sữ dụng hệ thống quân đội tư sản cũ)

+ Thực hiện cuộc CM không triệt để, mới chỉ nhầm vào giai cấp tư sản ở thủ đô mà không xem xét đến GCTS trên toàn lãnh thổ nước Pháp.

- Công xã Pari có môt số đặc điểm:

+ Xóa bỏ được chế độ Đại nghị tư sản, thành lập ra hệ thống cơ quan đại diện mới. Hội đồng công xã Pari là cơ quan quyền lực cao nhất

+ Công xã Pari thực hiện việc đập tan bộ máy NN cũ để thành lập một bộ máy NN mới của giai cấp công nhân

+ Lần đầu tiên Công xã Pari đã xóa bỏ nguyên tắc xây dựng một bộ máy tư sản, xác lập việc những nguyên tắc mới về tổ chức bộ máy NN của giai cấp công nhân

+ Công xã Pari đã xác lập một chế đô dân chủ mới trong đó đã đề ra và thực hiện nhiều biện pháp để bảo vệ lợi ích và tạo điều kiện cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động tham gia vào quản lý NN và quản lý xã hội, đồng thời thực hiện một số biện pháp chuyên chính  với những phần tử chống đối cách mạng và phần tử bóc lột khác.

-> Đặc trưng: =dấu hiệu hình thành

. có ll gccn là động lực cách mạng.

. Khởi nghĩa bằng cuộc vũ trng đánh đổ gcts ở thủ đo Pris

. Bước đầu xd NN có sự tham gia của gccn và những lao động khác ở thủ đô.

- Vai trò lịch sử:

Vieäc xuaát hieän hình thöùc Coâng xaõ Pari coù yù nghóa raát lôùn, laøm phong phuù theâm lyù luaän Mác-Lênin noùi chung vaø lyù luaän veà nhaø nöôùc vaø phaùp luaät noùi rieâng, ñaëc bieät laø ñeå xaây döïng moät lyù thuyeát hoaøn chænh veà hình thöùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.

B - Hình thức NN Xô Viết:

- Lịch sử hình thành:

Hình thöùc nhaø nöôùc Xoâ vieát laø hình thöùc ñöôïc söû duïng ñeå toå chöùc vaø thöïc hieän chính quyeàn cuûa giai caáp voâ saûn Nga vaø caùc nöôùc coäng hoøa khaùc ôû vuøng Caùp-ca-zô, vuøng Ban tích, sau naøy trôû thaønh hình thöùc cuûa Nhaø nöôùc lieân bang Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Xoâ vieát.

Xoâ vieát xuaát hieän laàn ñaàu tieân trong cuoäc toång baõi coâng cuûa coâng nhaân thaønh phoá Petroâgraùt naêm 1905 vôùi tö caùch laø hoäi ñoàng ñaïi bieåu coâng nhaân, ñaáu tranh ñoøi lôïi ích kinh teá vaø chính trò cho giai caáp coâng nhaân. Khi nghieân cöùu veà phong traøo coâng nhaân, V.I.Leânin ñaõ phaùt hieän ra hình thöùc Xoâ vieát vaø coi ñoù laø maàm moáng cuûa moät hình thöùc coù theå söû duïng ñeå toå chöùc nhaø nöôùc voâ saûn ôû Nga. Trong cuoäc caùch maïng thaùng 2/1917 beân caïnh Chính phuû laâm thôøi, chính phuû cuûa giai caáp tö saûn Xoâ vieát ñaïi bieåu coâng nhaân vaø binh só vôùi tö caùch laø moät chính phuû ñaõ toàn taïi song song beân caïnh chính phuû taïm thôøi ñoù. Treân cô sôû nghieân cöùu tình hình thöïc tieãn cuûa Nga V.I Leânin ñaõ ñi tôùi keát luaän raèng, nöôùc coäng hoøa xoâ vieát khoâng phaûi chæ laø hình thöùc hôïp lyù nhaát maø coøn laø hình thöùc duy nhaát phuø hôïp vôùi ñieàu kieän cuûa nöôùc Nga.

- Đặc điểm của hình thức xô viết:

+ Xô viết xuất hiện trong giai đoạn đầu của cuộc khủng hoảng của chủ nghĩa tư bản, khi hệ tư bản không còn mạnh và các nước xã hội chủ nghĩa chưa hình thành. Vì vậy trong tổ chức giành chính quyền và tổ chức chính quyền thể hiện tính triệt để kiên quyết, không nhượng bộ, thể hiện tính giai cấp công khai.

+ Trong hình thức Xô viết, không có tổ chức mặt trận đoàn kết dân tộc, không có sự thỏa hiệp cử người tham gia vào cơ quan NN. Hệ thống cơ quan NN được xây dựng trên cơ sở sự lãnh đạo của một Đảng thống nhất (là Đảng Bôn-sê-vich).

+  Công khai quy định quyền ưu tiên trong bầu cử vào các cơ quan đại diện. Chaúng haïn, hieán phaùp naêm 1918 cuûa nöôùc Nga quy ñònh ñoái vôùi caùc thaønh phoá tyû leä ñaïi bieåu ñöôïc baàu theo soá cöû tri laø 1/25.000, coøn caùc tænh laø 1/125.000 cöû tri; ôû nöôùc coäng hoøa Azeùcbaizan laø 1/1.000 vaø 1/5.000 cöû tri.

+ Chế độ dân chủ trong NN Xô Viết thể hiện tính giai cấp công khai và không khoan nhượng. Ñoái vôùi caùc phaàn töû boùc loät khoâng nhöõng bò töôùc ñoaït quyeàn baàu cöû maø coøn bò haïn cheá caùc quyeàn chính trò khaùc nhö caám hoäi hoïp, caám töï do baùo chí vaø ngoân luaän ... Ñoàng thôøi tieán haønh nhieàu bieän phaùp kieân quyeát tröøng trò nhöõng phaàn töû choáng laïi caùch maïng. Ngöôïc laïi giai caáp coâng nhaân ñöôïc quy ñònh moät soá quyeàn öu tieân, ñoàng thôøi môû roäng daân chuû ñoái vôùi nhöõng noâng daân ngheøo vaø binh só.

(Nói thêm: Tuy nhiên, trong hình thức NN trên cũng có những  vấn đề bị đánh giá là không dân chủ.

Chẳng hạn: Khi bầu cử trực tiếp nhưng ứng viên chỉ đưa 1 người và chỉ bầu người đó (khác xa với hình thức phổ biến là đưa ra 5 người  bầu lấy 3 người).

Do đó hình thức nay bị đánh giá là không dân chủ rộng rãi mà mang tình chỉ định, áp đặt.

Nguyên nhân của vấn đề trên là: Sau khi Liên Xô thắng phat1xit, thì quyền lực chính trị chi phối các quyền lực khác, người lãnh đạo quyết định tất cả (kinh tế…) Nhưng mô hình này kéo dài quá lâu, không có gì hoàn thiện mới, dẫn đến thụt lùi, từ đó chủ nghĩa cá nhân hình thành (cá nhân tự cho mình là anh hùng), những mặt trái đã hình thành ngay trong chũ CNXH phát triển và NN tan rã.)

Tóm lại: Hình thức Xô viết xuất hiện đầu tiên trong điều kiện lịch sử như trên, các lực lượng đế quốc và phản động trong nước luôn tìm cách để làm suy yếu và bóp chết chính quyền vô sản non trẻ. Vì vậy trong tổ chức và thực hiện quyền lực, NN Xô viết luôn thể hiện công khai tính giai cấp, kiên quyết trừng trị những kẻ chống lại cách mạng.

Trong hình thức Xô viết bộ máy NN được tổ chức ở trung ương và địa phương theo một cơ cấu Xô viết tối cao, trong đó có 2 viện:

. Viện Xô viết Liên bang.

. Viện Xô Viết dân tộc.

- Ý nghĩa lịch sử:

Treân thöïc teá xoâ vieát ñaõ trôû thaønh moät hình thöùc nhaø nöôùc ñoäc ñaùo goùp phaàn taïo ra söùc maïnh cuûa nhaø nöôùc voâ saûn ôû nöôùc Nga vaø caùc nöôùc Coäng hoøa khaùc cuõng nhö cuûa Lieân Xoâ sau naøy.

c - Hình thức NN dân chủ nhân dân

- Lịch sử hình thành

Hình thöùc daân chuû nhaân daân xuaát hieän sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai trong moät soá nöôùc ôû Chaâu aâu (Anbani, Ba lan, Bungari, Coäng hoøa daân chuû Ñöùc, Hungarì, Rumani, Tieäp khaéc...) vaø ôû Chaâu AÙ (Vieät Nam, Trieàu tieân, Trung Quoác). Hình thöùc naøy phuø hôïp vôùi tình hình caùch maïng cuûa caùc nöôùc sau chieán tranh theá giôùi thöù hai, vì vaäy ñaõ goùp phaàn laêng cöôøng söùc maïnh vaø phaùt huy hieäu löïc cuûa caùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.

- Đặc điểm:

+ Xuất hiện trong điều kiện quốc tế và trong nước như trên, các NN dân chủ đều có đặc trưng chung là sử dụng kết hợp phương pháp hòa bình và bạo lực (trừ Việt Nam và Bungari) để giành và tổ chức chính quyền, đều chuyển tiếp từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân sang cách mạng XHCN (như các nước Đông Âu).

Ở Bungari và Việt nam lại khác, Vì ở đây thực hiện cuộc cách mạng bạo lực, lật đổ giai cấp phong kiến, tiểu tư sản, còn các nước Đông Âu thì thực hiện cuộc các mạng bằng chuyển tiếp trên cơ sở cải tạo XH và tiến tới dần dần xóa bỏ giai cấp tư sản và địa chủ.

+ Đều tồn tại hình thức tổ chức mặt trận, có nhiều Đảng phái và lực lượng xã hội khác nhau dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản.

+ Hình thức NN dân chủ nhân dân có sử dụng một số chế định pháp lý cũ được bổ sung nội dung mới.

Ví dụ: Sau khi dành được chính quyền năm 1945, ở Việt Nam vẫn sử dụng nghị viện cũ, những thiết chế cũ như vai trò chủ tịch nước giống như mô hình tổng thống (vừa là chủ tịch nước vùa là chủ tịch chính phủ)

+ Nhìn chung trong các nước dân chủ nhân dân đều thực hiện nguyên tắc bầu cử bình đẳng, phổ thông, trực tiếp và bỏ phiếu kín.

Ví dụ: ôû Vieät Nam quy ñònh nhöõng ngöôøi ñi lính Com-maêng-ñoâ vaø nhöõng ngöôøi ñòa chuû chöa caûi taïo khoâng ñöôïc tham gia baàu cöû; ôû  Rumani coù quy ñònh nhöõng ngöôøi chuû coù töø möôøi coâng nhaân trôû leân khoâng ñöôïc tham gia baàu cöû.

+ Trong NN dân chủ nhân dân, chế độ dân chủ rông rãi hơn trong hình thức Xô Viết.

  - Ý nghĩa lịch sử

Hình thöùc nhaø nöôùc daân chuû nhaân daân ñaõ ñöôïc aùp duïng ñeå toå chöùc vaø thöïc hieän chính quyeàn cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng trong nhieàu nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Vieäc xuaát hieän, toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa hình thöùc nhaø nöôùc daân chuû nhaân daân laø moät thöïc tieãn sinh ñoäng ñeå khaúng ñònh söï ñuùng ñaén cuûa hoïc thuyeát MAÙC-LEÂNIN veà söï phong phuù vaø ña daïng cuûa caùc hình thöùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.

D - Cộng hòa Cu ba

Hình thöùc nhaø nöôùc Coäng hoøa Cuba khoâng coù nhöõng ñaëc ñieåm hoaøn toaøn gioáng vôùi hình thöùc xoâ vieát hay hình thöùc daân chuû nhaân daân, ñoàng thôøi laïi coù nhöõng ñaëc ñieåm raát rieâng, gaây ra söï tranh luaän veà maët lyù luaän Nhieàu ngöôøi cho raèng, nöôùc Coäng hoøa Cuba laø moät hình thöùc ñoäc ñaùo caàn nghieân cöùu kyõ, moät soá ngöôøi khaùc laïi cho raèng ñoù laø hieän töôïng caù bieät chæ coù theå xaåy ra ôû Cuba. Treân thöïc teá, hình thöùc nhaø nöôùc Cuba ñaõ coù nhieàu bieán ñoåi cô baûn so vôùi thôøi kyø môùi thaønh laäp nöôùc. Tuy vaäy vieäc nghieân cöùu ñeå thaáy nhöõng ñaëc ñieåm ñoäc ñaùo vaø böôùc phaùt trieån cuûa nöôùc Coäng hoøa Cuba laø caàn thieát vaø coù yù nghóa caàn ñöôïc tieáp tuïc thöïc hieän.

3. Mối quan hệ giữa bản chất và hình thức của NN Xã hội chủ nghĩa:

NN xã hội chủ nghĩa có bản chất dân chủ, NN của giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Bản chất đó sẽ quyết định nội dung tính chất và những đặc điểm của hình thức NN xã hội chủ nghĩa.

Tuy nhiên, tùy theo hoàn cảnh cụ thể của mỗi nước, bản chất của NN có thể được thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Trong đó, mỗi hình thức vừa phản ánh những đặc điểm chung, lại vừa có nhữg đặc điểm riêng.

Trong quá trình vận động phát triển của NN XHCN, các đặc điểm riêng sẽ ngày càng ít, còn những đặc điểm chung ngày càng được thể hiện đầy đủ và thống nhất trong mỗi hình thức xã hội chủ nghĩa.

Những đặc điểm chung đó là:

+ Bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện của Đảng cộng sản, nhaân toá quyeát ñònh trong vieäc toå chöùc vaø phaùt huy hieäu löïc cuûa chính quyeàn, môû roäng daân chuû vaø phaùt huy quyeàn laøm chuû cuûa nhaân daân. Thöïc tieãn ñaõ cho thaáy, khi naøo Ñaûng coäng saûn khoâng naém ñöôïc quyeàn laõnh ñaïo toaøn dieän ñoái vôùi nhaø nöôùc thì hoaëc laø seõ xuaát hieän tình traïng voâ chính phuû, hoaëc laø nhaø nöôùc seõ bieán chaát, ñi cheäch höôùng xaõ hoäi chuû nghóa.

+ Trong tổ chức bộ máy NN và thực hiện quyền lực NN phải dựa trên nguyên tắc tất cả quyền lực NN thuộc về nhân dân; củng cố khối liên minh của giai cấp công nhân và nông dân và trí thức xã hội chủ nghĩa; bảo đảm sự thống nhất của quyền lực NN  dựa trên cơ sở phân định thẩm quyền phù hợp giữa các hệ thống cơ quan của bộ máy NN.

+ Sử dụng rộng rãi các phương pháp và hình thức dân chủ để phát huy quyền làm chủ của nhân dân để phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tạo điều kiện cho nhân dân tham gia ngày càng nhiều vào các công việc của NN.

+ Thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và thực hiện quyền lực NN. Đây là cơ sở để bảo đảm việc phản ánh đúng đắn bản chất của NN xã hội chủ nghĩa. Xa rời nguyên tắc này sẽ dẫn đến hai khuynh hướng: Quan liêu cửa quyền hoặc tư do vô chính phủ.

**** Thöïc tieãn xaây döïng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta nhöõng naêm vöøa qua ñaõ cho thaáy roõ söï caàn thieát phaûi ñoåi môùi maïnh meõ trong toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc, phaûi tìm ra nhöõng phöông phaùp vaø hình thöùc phuø hôïp vôùi ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh Vieät nam; khoâng theå aùp duïng moät caùch maùy moùc nhöõng moâ thöùc vaø kinh nghieäm cuûa baát cöù nöôùc naøo vaøo Vieät Nam. Nhöng ñoàng thôøi thöïc tieãn cuõng cho thaáy roõ laø baát luaän trong tröôøng hôïp naøo, nhöõng vaán ñeà chung mang tính nguyeân taéc noùi treân cuûa hình thöùc nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa cuõng caàn phaûi ñöôïc quan taâm, giöõ vöõng.

Söï ñoå vôõ ôû moät nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa trong nhöõng naêm gaàn ñaây coù theå giaûi thích baèng nhieàu nguyeân nhaân, nhöng coù theå thaáy roõ moät trong nhöõng nguyeân nhaân chính laø xa rôøi nhöõng vaán ñeà chung mang tính nguyeân taéc trong vieäc toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc.

Theo quy luaät chung, chuû nghóa xaõ hoäi seõ tieáp tuïc phaùt trieån, caùc nöôùc ñi theo con ñöôøng phaùt trieån xaõ hoäi chuû nghóa caàn phaûi löïa choïn cho mình moät hình thöùc toå chöùc vaø thöïc hieän quyeàn löïc hôïp lyù. Vieäc vaän duïng moät caùch saùng taïo hoïc thuyeát Maùc – Leânin veà söï phong phuù ña daïng cuûa caùc hình thöùc phuø hôïp vôùi ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh cuï theå cuûa moãi nöôùc seõ coù yù nghóa  lôùn trong vieäc toå chöùc vaø phaùt huy hieäu quaû cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa trong moãi nöôùc, ñoàng thôøi goùp phaàn laøm phong phuù theâm kho taøng lyù luaän cuûa chuû nghóa Maùc – Leânin.

CHUYÊN ĐỀ 4: BỘ MÁY NN XHCN

Câu hỏi  10:  BỘ Máy NN XHCN  và VẤN ĐỀ HOÀN THIỆN BM NN CHXHCN VN HIỆN NAY:                                                                                                                                                                                                                                                                                                  

 

  1. Bộ máy NN XHCN:

- Khái niệm: Bộ máy NN xã hội chủ nghĩa là hệ thống các cơ quan  NN từ trung ương xuống cơ sở, được tổ chức theo những nguyên tắc chung thống nhất, tạo thành một cơ chế đồng bộ để thực hiện các chức năng NN và nhiệm vụ của NN XHCN.

Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa coù baûn chaát vaø muïc ñích khaùc vôùi caùc kieåu nhaø nöôùc ñaõ toàn taïi tröôùc noù, vì vaäy noù ñoøi hoûi phaûi coù moät boä maùy töông öùng, phaûn aùnh ñuùng baûn chaát cuûa nhaø nöôùc, phuø hôïp vôùi caùc quy luaät vaän ñoäng vaø phaùt trieån khaùch quan cuûa xaõ hoäi, phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän lòch söû, chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi vaø caùc yeáu toá truyeàn thoáng, ñaïo ñöùc cuûa moãi nöôùc trong moät giai ñoaïn cuï theå.

 + Boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa xuaát hieän laàn ñaàu tieân ôû Coâng xaõ Pari. Maëc duø coøn phoâi thai, coøn laø boä maùy chöa hoaøn chænh vaø treân thöïc teá noù chæ toàn taïi trong 72 ngaøy, nhöng boä maùy cuûa coâng xaõ Pari ñaõ coù yù nghóa nhö moät "hình maãu phaùc thaûo" cho moät moâ hình cuûa boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa trong töông lai.

+ Caùch maïng thaùng Möôøi thaønh coâng, giai caáp voâ saûn Nga ñaõ toå chöùc vaø xaây döïng boä maùy nhaø nöôùc cuûa giai caáp mình döôùi daïng Coäng hoøa Xoâ vieát. Ñaây laø böôùc phaùt trieån cao hôn cuûa moâ hình boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.

+ Đến nay, Boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa noùi chung cuõng nhö boä maùy cuûa nhaø nöôùc ta hieän nay coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng theå hieän ôû nhöõng maët cô baûn sau:

* Đặc điểm của bộ máy NN XHCN Việt Nam:

- Tất cả quyền lực NN đều thuộc về nhân dân.

+  Boä maùy cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc quyeàn löïc nhaø nöôùc laø thoáng nhaát, coù söï phaân coâng vaø phoái hôïp giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc trong vieäc thöïc hieän caùc quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp. Ôû caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, taát caû quyeàn löïc thuoäc veà nhaân daân, baét nguoàn töø nhaân daân. Nhaân daân thöïc hieän quyeàn löïc cuûa mình theo hai hình thöùc tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp thoâng qua caùc cô quan ñaïi dieän do mình tröïc tieáp baàu ra. Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa caøng phaùt trieån thì caùc hình thöùc daân chuû tröïc tieáp caøng môû roäng vaø boä maùy nhaø nöôùc cuõng phaûi ñöôïc toå chöùc vaø hoaït ñoäng baûo ñaûm cho nhaân daân tham gia ngaøy caøng nhieàu vaøo vieäc quaûn lyù vaø quyeát ñònh caùc vaán ñeà cuûa nhaø nöôùc.

+ Tuy toå chöùc theo nguyeân taéc quyeàn löïc nhaø nöôùc laø thoáng nhaát, khoâng phaân chia, nhöng trong boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa phaûi coù söï phaân coâng vaø phoái hôïp chaët cheõ giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc trong vieäc thöïc hieän ba quyeàn laäp phaùp, haønh phaùp, tö phaùp. Ñoù laø söï phaân coâng vaø phoái hôïp döïa treân cô sôû toå chöùc lao ñoäng (quyeàn löïc) khoa hoïc ñeå traùnh söï truøng laëp, choàng cheùo, maâu thuaãn trong vieäc thöïc hieän ba quyeàn vôùi nhöõng chöùc naêng, nhieäm vuï cuï theå cuûa töøng cô quan, baûo ñaûm söï vaän haønh nhòp nhaøng, ñoàng boä cuûa caû boä maùy nhaø nöôùc trong quaù trình thöïc thì quyeàn löïc maø nhaân daân trao cho nhaø nöôùc.

- Bộ máy NN XHCN được phát triển mạnh không ngừng củng cố và hoàn thiện.

Xuaát phaùt töø cô sôû kinh teá, chính trò, xaõ hoäi trong chuû nghóa xaõ hoäi, vaø töø baûn chaát cuûa mình, NN XHCN khoâng theå ñöùng beân treân hoaëc beân leà cuûa caùc quaù trình phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, maø noù phaûi ñöùng beân trong caùc quaù trình ñoù. Nhaø nöôùc phaûi thöïc hieän söï quaûn lyù toaøn dieän moïi maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi ñeå baûo ñaûm söï oån ñònh veà chính trò, cuûng coá quyeàn löïc nhaân daân, phaùt huy daân chuû, baûo ñaûm coâng baèng xaõ hoäi; thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá xaõ hoäi chuû nghóa, trong ñoù kinh teá quoác doanh giöõ vai troø chuû ñaïo; phaùt trieån vaên hoaù, giaùo duïc...

Toaøn boä nhöõng hoaït ñoäng quaûn lyù roäng lôùn vaø phöùc taïp ñoù ñoøi hoûi nhaø nöôùc phaûi coù moät boä maùy coù ñuû naêng löïc vaø söùc maïnh ñeå thöïc hieän caùc chöùc naêng quaûn lyù xaõ hoäi. Boä maùy traán aùp cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa vaãn caàn phaûi duy trì vaø cuûng coá, nhöng tính chaát vaø muïc ñích cuûa söï traán aùp trong nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa ñaõ coù söï khaùc bieät lôùn so vôùi söï traán aùp trong caùc kieåu nhaø nöôùc khaùc. Söùc maïnh ñeå traán aùp caùc löïc löôïng choáng ñoái vaø caùc haønh vi phaïm phaùp laø söùc maïnh toång hôïp cuûa boä maùy nhaø nöôùc, cuûa caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi vaø cuûa nhaân daân. Theo qui luaät vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, boä maùy traán aùp seõ thu heïp daàn cuøng vôùi quaù trình phaùt trieån cuûa boä maùy quaûn lyù kinh teá - xaõ hoäi.

Ví dụ: Quốc hội phải đổi mới theo hướng ngày càng chuyên môn hóa, dân chủ, công khai và minh bạch.

- Bộ máy NN XHCN vừa có quyền lực chính trị, vừa có quyền lực kinh tế và quyền lực tinh thần.

+ Có quyền lực chính trị.

+ Quyền lực về KT, nắm vững những tài sản quan trọng nhấ: đất đai, tài nguyên.

+ Có quyền lực về tư tưởng.

- Đội ngũ cán bộ trong bộ máy NN XHCN là những người đại diện cho lợi ích của nhân dân lao động, có năng lực, có đạo đức cách mạng và phong cách làm việc vì lợi ích của nhân dân.

Trong thời gian sắp tới NN cần đào tạo chuyên sâu, chuyên môn hóa nhiệm vụ, vì công việc mà bố trí người chứ không vì người mà bố trí việc nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động rtong bộb máy NN.

2. Các loại cơ quan NN xã hội chủ nghĩa:

Coù nhieàu caùch tieáp caän khaùc nhau ñeå phaân loaïi caùc cô quan cuûa boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.

- Xét theo hình thức thực hiện ba quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp: Cq lập pháp, hành pháp và tư pháp. Nhưng chỉ có tính chất tương đối và chỉ xét ở cấp tr.ương

- Xét theo trình tự thành lập:

+ Các cơ quan do nhân dân trực tiếp bầu ra (Hệ cơ quan thứ nhất: Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp). Những cơ quan này thể hiện ý chí trực tiếp của nd vì vậy nhân danh quyền lực nhân dân và mangtính chất là hệ thống cơ quan quyền lực

+ Các cơ quan không do nhân dân tiếp bầu ra (Hệ cơ quan thứ hai): Chính Phủ, Chủ tịch nước Uy ban nhân dân…

- Xét theo thẩm quyền:

+ Các cơ quan NN có thẩm quyền chung. Đó là loại cơ quan này có thẩm quyền  xem xét và quyết định bất cứ vấn đề gì để bảo đảm lợi ích của xã hội: QH, CTN, CP…

+ Các cơ quan NN có thiểm quyền riêng: Đó là loại cơ quan này có thẩm quyền  xem xét và quyết định những vấn đề trong phạm vi nhất định của đời sống xã hội: các Bộ, các sở, phòng, ban…

- Xét theo cấp độ thẩm quyền:

+ Cơ quan NN Trung ương: Thẩm quyền bao trùm lên toàn bộ lãnh thổ

+ Cơ quan NN địa phương:  Thẩm quyền trinh giới hạn của địa phương mình

- Xét theo thời hạn thực quyền: Cơ quan lâm thời, Cq hoạt động thường xuyên

=> Tuy nhiên để nghiên cứu tổng quát cần nghiên cứu theo quan điểm cấu trúc hệ thống trên cơ sơ tính đến một cách toàn diện cả ba khía cạnh là trình tự thành lập, nội dung hoạt động cụ thể và hình thức thực hiện các hoạt động đó.

a. Các cơ quan quyền lực NN (hệ thống cơ quan đại diện): Quốc hội và HĐND các cấp

- Các cơ quan quyền lực NN do nhân dân trực tiếp bầu ra, nhân danh nhân dân để thể hiện và thực thi môt cách thống nhất quyền lực, phải chịu trách nhiệm và phải báo cáo trước nhân dân (cử tri) về hoạt động của mình.

- Các cơ quan khác của NN đều do cơ quan quyền lực trực tiếp hoặc gián tiếp bầu ra. Vôùi tính chaát vaø chöùc naêng nhö vaäy, caùc cô quan quyeàn löïc coù vò trí raát quan troïng, chuùng hôïp thaønh heä thoáng "xöông soáng" cuûa boä maùy nhaø nöôùc.

Ví dụ: Ở nước ta, Thủ tướng chính phủ, Chánh án Tòa án nhân dân tôi cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao do Quốc hội bầu; phê chuẩn đề nghị của Thủ tướng về việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Phó thủ tướng, Bộ trưởng và các thành viên khác của Chính phủ

- Ở nước ta, cơ quan quyền lực NN bao gồm: Quốc hội và hội đồng nhân dân

 + Quốc hội: Là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân và là cơ quan quyền lực NN cao nhất; quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp; quyết định những vấn đề trọng đại của đất nước và thực hiện quyền giám sát tối cao đối với các hoạt động của cơ quan NN. Ơ các nước Xã hội chủ nghĩa khác, cơ quan đại diện cao nhất của nhân dân cũng có chức năng, vị trí và vai trò giống như Quốc hội của nước ta

+ Trong cơ quan quyền lực cao nhất của NN xã hội chủ nghĩa còn có cơ quan thường trực như Uy ban thường vụ Quốc hội (Việt Nam), Hội đồng NN (Cu Ba)… do Quốc hội bầu ra và chịu trách nhiệm báo cáo trước Quốc hội. Trong thời gian giữa hai kỳ họp của Quốc hội, cơ quan thường trực của Quốc hội được thực hiện một số nhiệm vụ quyền hạn của Quốc  Hội và phải báo cáo với Quốc hội tại kỳ họp gần nhất

+ Hội đồng nhân dân các cấp là cơ quan quyền lực ở địa phương, đại diên cho ý chí nguyện vọng của nhân dân, do nhân dân trực tiếp bầu ra, phải chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan NN cấp trên (ở một số nước XHCN khác cũng có cách tổ chức tương tự)

b. Chủ tịch nước:

Ôû nöôùc ta theo Hieán phaùp naêm 1992: "Chuû tòch nöôùc laø ngöôøi ñuùng ñaàu nhaø nöôùc, thay maët nöôùc Coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam veà ñoái noäi vaø ñoái ngoaïi" (Ñieàu 101).

Chuû tòch nöôùc do Quoác hoäi baàu ra trong soá caùc ñaïi bieåu Quoác hoäi, chòu traùch nhieäm vaø baùo caùo coâng taùc tröôùc Quoác hoäi. Chuû tòch nöôùc ñöôïc trao nhieàu quyeàn haïn roäng lôùn trong caû ba lónh vöïc laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp, laø ngöôøi giöõ quyeàn thoáng lónh caùc löïc löôïng vuõ trang nhaân daân vaø giöõ chöùc vuï chuû tòch Hoäi ñoàng quoác phoøng vaø an ninh.

Tuy nhieân, Chuû tòch nöôùc khoâng phaûi laø moät cô quan thuoäc heä thoáng cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc hoaëc cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc ... Chuû tòch nöôùc xeùt treân nhieàu phöông dieän laø cô quan coù vò trí ñaëc bieät vaø giöõ vai troø quan troïng trong vieäc baûo ñaûm söï phoái hôïp thoáng nhaát giöõa caùc boä phaän cuûa boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa.

c. Hệ thống cơ quan quản lý NN

- Các cơ quan chấp hành và hành chính NN

Các cơ quan qlý NN còn được gọi là hệ thống cơ quan chấp hành, điều hành hoặc cơ quan hành chính NN. Những tên gọi đó đều có nội dung cụ thể, phản ánh vị trí, chức năng, tính chất của các cơ quan qlý NN khi xem xét chúng ở các góc độ khác nhau.

- Hệ thống cơ quan quản lý ở nước ta bao gồm: Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ, các cơ quan thuộc Chính phủ và Uy ban nhân dân các cấp.

+ Chính phủ: Là cơ quan cao nhất trong hệ thống cơ quan quản lý NN , là cơ quan có thẩm quyền chung

+ Các bộ, cơ quan ngang Bộ và các cơ quan thuộc Chính phủ: Là những cơ quan quản lý NN cấp Trung ương, là cơ quan có thẩm quyền chuyên môn thực hiện chức năng quản lý NN đối với các ngành hoặc lĩnh vực

+ Ủy ban nhân dân các cấp: Là cơ quan quản lý NN ở địa phương, là cơ quan có thẩm quyền chung, thực hiện sự quản lý thống nhất mọi mặt đời sống xã hội ở địa phương. Uy ban nhân dân các cấpộc tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc hai chiều phụ thuộc –phụ thuộc cơ quan quản lý cấp trên và hội đồng nhân dân cùng cấp

+ Các Sở, Phòng, Ban chức năng của UBND là các cơ quan thực hiện chức năng quản lý chuyên môn trong phạm vi địa phương. Các cơ quan này cũng được tổ chức và hoạt động theo hai chiều phụ thuộc, nhưng chỉ trực thuộc ủy ban nhân dân cùng cấp và cơ quan quản lý chuyên ngành cấp trên

=> Các cơ quan nói trên hơp thành một hệ thống cơ quan quản lý thống nhất. PL còn xác định mối quan hệ giữa các cơ quan trong hệ thống cơ quan NN; thẩm quyền, trách nhiệm và nghĩa vụ cụ thể của mỗi cơ quan cũng như người đứng đầu cơ quan đó; mối qhệ giữa cơ quan quản lý nhàn ước với các cơ quan khác trong Bộ máy NN

- Caùc cô quan quoác phoøng vaø an ninh:

Chuùng ñöôïc toå chöùc ra nhaèm thöïc hieän chöùc naêng baûo ñaûm an ninh quoác gia, traät töï an toaøn xaõ hoäi, baûo ñaûm söï oån ñònh chính trò vaø caùc quyeàn töï do daân chuû cuûa nhaân daân, baûo veä nhöõng thaønh quaû caùch maïng, tính maïng taøi saûn cuûa nhaân daân, taøi saûn xaõ hoäi chuû nghóa, ñaáu tranh phoøng ngöøa vaø choáng caùc loaïi toäi phaïm.

Ôû nöôùc ta heä thoáng cô quan quoác phoøng, an ninh goàm coù: Hoäi ñoàng quoác phoøng vaø an ninh, Boä Quoác phoøng, Boä Coâng an vaø caùc cô quan quoác phoøng an ninh ñòa phöông. Chuû tòch nöôùc laø ngöôøi thoáng lónh caùc löïc löôïng quoác phoøng, an ninh vaø giöõ chöùc Chuû tòch Hoäi ñoàng quoác phoøng, an ninh. Heä thoáng cô quan quoác phoøng an ninh laø caùc cô quan thöïc hieän chöùc naêng traán aùp, baûo veä, nhöng ñoàng thôøi cuõng laø cô quan quaûn lyù coâng taùc quoác phoøng. an ninh. Vì vaäy, vieäc toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa heä thoáng cô quan naøy coù nhöõng ñaëc thuø rieâng.

d. Các cơ quan xét xử: Đây là loại cơ quan đặc thù của BMNN XHCN. Tính dặc thù thể hiện ở chổ chúng trực thuộc cơ quan quyền lực NN, chịu trách nhiệm báo cáo ốc cơ quan quyền lực NN nhưng trong hoạt động lại độc lập tuân theo pháp luật

Ôû nöôùc ta heä thoáng cô quan xeùt xöû goàm coù: Toøa aùn nhaân daân toái cao, caùc Toaø aùn nhaân daân ñòa phöông, caùc Toaø aùn quaân söï vaø caùc toaø aùn khaùc do luaät ñònh. Trong tình hình ñaëc bieät Quoác hoäi coù theå thaønh laäp toøa aùn ñaëc bieät. Caùc toøa aùn ñöôïc laäp ra ñeå nhaân danh nöôùc Coäng hoaø xaõ hoäi chuû nghóaVieät Nam thöïc hieän chöùc naêng xeùt xöû (chæ coù Toaø aùn môùi coù chöùc naêng naøy).

Xuaát phaùt töø baûn chaát cuûa nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, nhaèm muïc ñích phaùt huy daân chuû, taïo ñieàu kieän cho coâng daân tham gia vaøo coâng vieäc cuûa nhaø nöôùc, Toaø aùn nhaân daân ôû nöôùc ta coù Hoäi thaåm nhaân daân, Toaø aùn quaân söï coù Hoäi thaåm quaân nhaân. Khi xeùt xöû hoäi thaåm nhaân daân ngang quyeàn vôùi thaåm phaùn. Trong hoaït ñoäng xeùt xöû, Toaø aùn phaûi döïa treân nguyeân taéc cô baûn laø: Thaåm phaùn vaø hoäi thaåm nhaân daân ñoäc laäp vaø chæ tuaân theo phaùp luaät; xeùt xöû coâng khai, tröø tröôøng hôïp do luaät ñònh; xeùt xöû taäp theå vaø quyeát ñònh theo ña soá; baûo ñaûm quyeàn baøo chöõa cuûa bò caùo; baûo ñaûm cho coâng daân thuoäc caùc daân toäc ñöôïc duøng tieáng noùi vaø chöõ vieát cuûa daân toäc mình; baûo ñaûm quyeàn giaùm saùt cuûa cô quan quyeàn löïc ñoái vôùi hoaït ñoäng xeùt xöû.

e. Hệ thống các cơ quan Kiểm sát - Đây là cơ quan thực hiện quyền công tố và ksát các hoạt đông tư pháp, góp phần cho pl được thực hiện nghiêm chỉnh, thống nhất

- Hệ thống cơ quan kiểm sát ở nước ta gồm có: VKSND tối cao, VKSND địa phương và VKSQS các cấp.

- Hệ thống cơ quan kiểm sát của nước ta nước tổ chức theo ngành dọc và thực hiện chế độ thủ trưởng. Vieän tröôûng Vieän kieåm saùt nhaân daân toái cao do Quoác hoäi baàu, mieãn nhieäm, baõi nhieäm. Vieän tröôûng Vieän kieåm saùt nhaân daân toái cao laõnh ñaïo thoáng nhaát toaøn boä heä thoáng vieän kieåm saùt, coù quyeàn boå nhieäm, mieãn nhieäm, caùch chöùc ñoái vôùi taát caû caùc thaønh vieân cuûa caùc Vieän kieåm saùt caáp döôùi.

 

Câu  11:   Những nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của BM NN XHCN

Bộ máy NN xã hội chủ nghĩa là hệ thống các cơ quan  NN từ trung ương xuống cơ sở, được tổ chức theo những nguyên tắc chung thống nhất, tạo thành một cơ chế đồng bộ để thực hiện các chức năng NN và nhiệm vụ của NN XHCN.

Để bộ máy của NN XHCN hoạt động có hiệu lực và hiêu quả trong quản lý xã hội thì điều quan trọng la phải bảo đảm cho nó có một cơ cấu tổ chức hợp lý, một cơ chế hoạt động đồng bộ và đội ngũ cán bộ có đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ được giao. Muốn vậy trong tổ chức và hoạt động của bộ máy NN phải tuân theo những nguyên tắc nhất định.

Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của BMNN XHCN là những nguyên lý, những tư tưởng chỉ đạo đúng đắn, khách quan và khoa học, phù hợp với bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa, tạo thành cơ sở cho tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước và toàn thể bộ máy nhà nước.

Hệ thống nguyên tắc tổ chức và hoạt động của BM NNXHCN rất phong phú và nhiều loại, trong đó những nguyên tắc cơ bản có tính bao quát đối với toàn thể bộ máy nhà nước thường được ghi nhận trong hiến pháp, đạo luật cơ bản của nhà nước.

Trong tổ chức và hoạt động của BMNN XHCN có rất nhiều nguyên tắc, trong đó có những nguyên tắc cơ bản, và một trong những nguyên tắc cơ bản đó là: 

1. Nguyên tắc bảo đảm quyền lực nhân dân trong tổ chức và hoạt động của bộ máy NN. (Quyền lực NN thuộc về nhân dân).

Đây là một trong những nguyên tắc rất quan trọng trong tổ chức và hoạt động của BMNN XHCN. Nó xuất phát từ bản chất giai cấp của Nhà nước ta là nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.

Xét theo quan điểm chủ thể, nguyên tắc này phản ánh sự thay đổi về chất: Nhân dân lao động từ chỗ đứng bên ngoài quyền lực nhà nước đã trở thành người nhập cuộc, trực tiếp hay gián tiếp tham gia vào quá trình tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước; từ chỗ phải phục tùng, khuất phục, lệ thuộc vào quyền lực nhà nước đã trở thành chủ thể của quyền lực nhà nước, nhân dân không những chỉ tham gia tổ chức và thực hiện quyền lực mà còn có quyền kiểm tra hoạt động của bộ máy nhà nước và các nhân viên của bộ máy đó.

(chứng minh cho sự thay đổi về chất:

dân chủ TS là hình thức chính trị của NN TS, là thành quả của CM TS. DC TS là sự chuyên chính của giai cấp TS, là công cụ để củng cố cơ sở KTXH và nền tản chính trị của CNTB. DCTS mang bản chất của gcTS, thực hiện quyền lực thống trị của giai cấp TS. Trong nền DC TS chỉ có quyền lực của những nhà TB chứ không có quyền lực của ND lao động.

Dân chủ XHCN là hình thức chính trị của NN XHCN. Ở đó quyền lực thực tế thuộc về ND, nhân dân là người quản lý XH. DC XHCN là dân chủ của đại đa số ndld, gắn với tiến bộ và công bằng XH, được thể hiện trên thực tế trong tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, VH, XH; được thể chế hóa và thực hiện triệt để bằng hiến pháp, PL của NN XHCN. Đây là nền dân chủ khác hẳn về chất so với nển dân chủ của TS với một trình độ cao hơn hẳn các dân chủ trước đó. DC XHCN là DC đích thực của ndld.)                                                                                                                

Bắt nguồn từ bản chất đó, nguyên tắc này được quy định rất sớm tại Điều 1 Hiến pháp 1946, sau này được quy định tại Điều 4 Hiến pháp 1959, tại điều 6 hiến pháp 1980 và hiện nay đó là Điều 2 hiến pháp 1992 là “…tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức”

Nguyên tắc tất cả quyền lực thuộc về nhân dân thể hiện trên 3 phương diện cơ bản:

Thứ nhất,  Nhà nước bảo đảm cho nhân dân tham gia đông đảo và tích cực vào việc tổ chức lập ra bộ máy nhà nước.

Sự bảo đảm này thể hiện trước hết ở chỗ Nhà nước xây dựng cơ sở pháp lý và các biện pháp tổ chức phù hợp để nhân dân thể hiện ý chí của mình, phát huy quyền làm chủ bầu ra các cơ quan đại diện của mình và thông qua hệ thống cơ quan đại diện để lập ra các hệ thống cơ quan khác.

Ví dụ: Trong tổ chức bộ máy nhà nước ta, “Việc bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân tiến hành theo nguyên tắc phổ thông, bình đẳng, trực tiếp và bỏ phiếu kín” (Điều 7). Nhân dân cả nước bầu ra Quốc hội, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Nhân dân địa phương bầu ra Hội đồng nhân dân của địa phương mình. Quốc hội và Hội đồng nhân dân do nhân dân bầu ra, trực tiếp giao quyền lực để thay mặt nhân dân thực hiện quyền lực đó.

=> Noùi caùch khaùc, quyeàn löïc nhaø nöôùc phaûi xuaát phaùt töø nhaân daân, theå hieän yù chí cuûa nhaân daân vaø thuoäc veà nhaân daân.

Thứ hai,  phải đảm cho nhân dân tham gia đông đảo vào việc quản lý các công việc nhà nước và quyết định những vấn đề trọng đại của đất nước.

Chỉ khi nhân dân tham gia vào công việc quản lý nhà nước thì nhân dân trực tiếp phát huy sức lực, trí tuệ và vai trò làm chủ của mình trong quản lý xã hội và bảo vệ lợi ích của nhà nước, tập thể và cá nhân. Tuy nhiên, nhân dân không tham gia trực tiếp mà thông qua cơ quan đại diện cho quyền lực của nhân dân đó là Quốc hội và Hội đồng nhân dân. Và để sử dụng quyền lực nhà nước có hiệu quả Quốc hội và hội đồng nhân dân lập ra các cơ quan nhà nước khác để thực hiện những quyền lực nhà nước nhất định đồng thời giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước. Có thể, các cơ quan Nhà nước đều lấy ý kiến đóng góp của cử tri cả nước trong việc giải quyết các vấn đề quan trong hiện nay như tham khảo ý kiến về dự án Đường sắt cao tốc Bắc Nam...

V.I.Lenin coi đây là phương pháp tuyệt diệu, pp đặc thù chỉ có thể thực hiện được một cách đầy đủ trong chủ nghĩa XH.              

Thứ ba,  Ngoài việc “dân biết, dân bàn” thì phải có cơ chế bảo đảm cho nhân dân thực hiện việc kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, nhân viên nhà nước, các tổ chức và cá nhân khác được trao cho những quyền hạn nhất định để quản lý một số công việc của nhà nước, tức là “dân kiểm tra’. Đây là vấn đề có tính nguyên tắc, đồng thời là một trong những phương pháp bảo đảm cho bộ máy nhà nước hoạt động đúng mục đích phục vụ và bảo vệ lợi ích của nhân dân, chóng những biểu hiện tiêu cực như quan liêu, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng, xa rời quần chúng của đội ngũ cán bộ nhà nước.

Thứ 4, Trong hoạt động của mình, Các cơ quan NN được tổ chức và hoạt động vì lợi ích của nhân dân. Công chức NN hoạt động vì lợi ích của nhân dân và phục vụ nhân dân. Cơ quan NN phải tôn trọng bảo vệ và phục vụ lợi ích của nhân dân, phục vụ nhân dân.

Giải quyết tốt mqh giữa NN và công dân thể hiện: Công dân được hưởng quyền do NN mang lại thì cũng chính NN phải làm nghĩa vụ với công dân. Ngược lại, khi NN có quyền đòi hỏi với công dân thì cũng chính là công dân phải làm nghĩa vụ với NN.

Ví dụ nghĩa vụ đóng thuế cho NN, lao động công ích theo quy định của PL (Điều 80 Hiến pháp)

Mối quan hệ này thể hiện sự bình đẳng của công dân, là nguyên tắc, là mục tiêu của NN nhằm phấn đấu cho sự công bằng toàn XH. Điều 8 Hiến pháp 1992 quy định “Các cơ quan Nhà nước, cán bộ, viên chức Nhà nước phải tôn trọng nhân dân, tận tụy phục vụ nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân; kiên quyết đấu tranh chống mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng”

Ví dụ: tại các đơn vị địa phương xây dựng phòng tiếp dân, hòm thư góp ý để lắng nghe phản ánh của người dân.

=> Để thực hiện tốt nguyên tắc này trong thực tế đời sống, NN ta cần có những biện pháp để nhân dân có điều kiện nâng cao trình độ văn hóa, chính trị, pháp luật, quản lý, đồng thời nâng cao đời sống vật chất, tinh thần; cung cấp thông tin đầy đủ để dân biết, dân bàn, dân kiểm tra các hoạt động của NN. Cụ thể:

Ở cấp Trung ương, cần cải tiến mạnh mẽ cách tiếp xúc với cử tri của đại biểu QH, để thông qua hoạt động này, Đại biểu QH có thể nắm bắt kịp thời, tâm tư, ý nguyện và sáng kiến của ND. Các kiến nghị chính đáng, hợp pháp của cử tri là hình thức phản ánh quyền làm chủ trực tiếp và gián tiếp của ND đối với công việc chung của đất nước. Chỉ khi nào xây dựng được mối quan hệ khăn khít với nd, đại biểu QH mới có khả năng đem được ý nguyện của nhân dân vào các nghị quyết, đạo luật và giám sát có hiệu quả việc thực hiện chúng trong thực tế.

Đại hội lần thứ X của Đảng khẳng định: “Nhà nước ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân”.

Đất nước ta trong những năm qua đã đạt được những thành tựu to lớn: Việt Nam được cộng đồng quốc tế tuyên dương là quốc gia dẫn đầu về tốc độ và hiệu quả xóa đói giảm nghèo, từ một nước có đời sống nd khó khăn, khủng hoảng lương thực, đến nay đã đứng vào hàng thứ hai trên thế giới về xuất khẩu lương thực… Có được nhựng thành tựu quan trọng đó, là nhờ chủ trương nhất quán của Đảng, là sự đoàn kết trong phong trào toàn dân xây dựng đất nước. Việt Nam là điểm sáng Vì Đảng và Chính phủ luôn hướng về dân để lo cho dân, vì “dân là gốc”, “trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân”. Đó là kết quả tốt đẹp để chứng minh nguyên tắc trên.

2. Nguyên tắc bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với NN.

Thực tế của xã hội Việt Nam đã chứng minh rằng nhờ có sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam mới có sự thành công của CMT8 1945 và sự ra đời của Nhà nước VNDCCH ra đời. Từ đó đến nay, Nhà nước ta luôn đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng  - đội tiên phong của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, của cả dân tộc Việt Nam

- NN XHCN là tổ chức thông qua đó Đảng cộng sản thực hiện sự lãnh đạo của mình đối với tiến trình phát triển của xã hội.

Sự lãnh đạo của Đảng giữ vai trò quyết định trong việc xác định phương hướng tổ chức và hoạt động của NN XHCN, là điều kiện quyết định để nâng cao hiệu lực quản lý của NN, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong việc tham gia vào công việc của NN. Tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng đối với NN còn nhằm giữ vững bản chất của NN XHCN, bảo đảm mọi quyền lực thuộc về nhân dân, đưa công cuộc đổi mới đi đúng định hướng XHCN.

- Ôû nöôùc ta, nguyeân taéc baûo ñaûm söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng ñoái vôùi nhaø nöôùc laø nguyeân taéc hieán ñònh.

+  Trong Hiến pháp 1946, nguyên tắc này chưa được công khai quy định nhưng đến Hiến pháp 1959, nguyên tắc Đảng lãnh đạo đã được quy định trong Lời nói đầu. Sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, Nhà nước ta xác định nguyên tắc Đảng lãnh đạo Nhà nước tại điều 4 của Hiến pháp 1980 và Điều 4 Hiến pháp 1992.

+ Trong đó “Điều 4 Hiến pháp 1992 đã khẳng định: Đảng cộng sản Việt Nam, đội tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam, đại biểu trung thành quyền lợi của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, theo chủ nghĩa Mác - Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”.

- Sự lãnh đạo của Đảng đối với NN thể hiện ở các mặt chủ yếu là:

 Thứ nhất: Đảng vạch ra đường lối, chủ trương và phương hướng tổ chức và hoạt động của bộ máy NN. Đồng thời chỉ đạo quá trình xây dựng PL, nhất là những đạo luật quan trọng nhằm thông qua NN thể chế hoá các chủ trương, chính sách của Đảng thành PL, thành những quy định chung thống nhất trên quy mô toàn XH, thực hiện và phát huy quyền làm chủ của nhân dân;

Thứ hai, Thường xuyên theo dõi, kiểm tra, hướng dẫn các cơ quan NN hoạt động theo đúng đường lối chính sách của Đảng và đào tạo cán bộ tăng cường cho bộ máy NN.

Thứ ba, Đảng lãnh đạo NN bằng vai trò, tác phong gương mẫu của Đảng viên trong việc chấp hành đường lối, chính sách của Đảng, PL của NN, đặc biệt thông qua các tổ chức Đảng và các đảng viên làm việc trong bộ máy NN. Đảng lựa chọn cán bộ ưu tú của Đảng vào các vị trí lãnh đạo của cơ quan NN.

Cần chú ý rằng: Khẳng định nguyên tắc Đảng lãnh đạo trong tổ chức và hoạt động của Bộ máy Nhà nước không có nghĩa là Đảng cầm tay chỉ việc, không bao biện làm thay mà Đảng lãnh đạo bằng chủ trương, đường lối; công tác cán bộ và công tác kiểm tra việc thực hiện đường lối chủ trương của Đảng; nâng cao tính chủ động, sáng tạo trong hoạt động của Nhà nước. Chỉ có như vậy mới phát huy được vai trò lãnh đạo của Đảng, nếu hiểu không đúng vai trò lãnh đạo của Đảng sẽ dẫn đến sự bao biện làm thay và cuối cùng đó là suy giảm vai trò lãnh đạo của Đảng.

Trong giai đoạn hiện nay, để tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, Đảng cần đổi mới và chỉnh đốn để có tri thức, năng lực và sức chiến đấu mới, thực hiện tốt vai trò lãnh đạo của mình. Thực tế hiện nay cho thấy, bên cạnh những kết quả đã đạt được, Đảng đang đối mặt với nhiều vấn đề như tệ tham nhũng, cửa quyền, hách dịch, xa rời quần chúng của một số Đảng viên trong Đảng. Vì thế đề tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng thì Đảng cần phải đổi mới. Tuy nhiên đổi mới ở đây không có nghĩa là đổi mới để thay đổi bản chất của Đảng mà thay đổi phương pháp, hình thức lãnh đạo của Đảng. (Hieän nay caùc theá löïc thuø ñòch raát muoán chuùng ta xoùa boû ñieàu naøy nhö Lieân Xoâ tröôùc ñaây, ñoù ta baøi hoïc cuûa nöôùc ta).

Văn kiện Đại hội X của Đảng có nêu: “Tiếp tục đổi mới, tự chỉnh đốn Đảng tăng cường bản chất giai cấp công nhân và tính tiên phong, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng; xây dựng Đảng thực sự trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức, có bản lính chính trị vững vàng, có đạo đức cách mạng trong sáng, có tầm trí tuệ cao, có phương thức lãnh đạo khoa học, luôn gắn bó với nhân dân”.

*****  Để có thể thực hiện tốt vai trò của đảng đối với NN, Đảng phải thường xuyên củng cố, đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo, nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ chức Đảng  và đảng viên trong BMNN.

   Tại Báo cáo của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá IX về các Văn kiện Đại hội X của Đảng (ngày 18-4-2006) đã nêu phương hướng đổi mới, chỉnh đốn đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến dấu của Đảng trong thời gian tới như sau

Trước hết, phải nâng cao bản lĩnh chính trị và trình độ trí tuệ của Đảng, kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, vận dụng và phát triển sáng tạo trong thực tiễn hoạt động của Đảng. Nâng cao chất lượng nghiên cứu lý luận và đổi mới công tác giáo dục lý luận chính trị, công tác tư tưởng trong Đảng, nhất là cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo và quản lý chủ chốt các cấp.

Hai là, kiện toàn và đổi mới hoạt động của tổ chức cơ sở đảng, nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên, làm cho mỗi tổ chức cơ sở đảng có trách nhiệm tổ chức và quy tụ được sức mạnh của toàn đơn vị hoàn thành nhiệm vụ chính trị được giao, mỗi đảng viên thật sự tiên phong, gương mẫu, có phẩm chất, đạo đức cách mạng, có ý thức tổ chức kỷ luật và năng lực hoàn thành nhiệm vụ. Phải kiện toàn hệ thống tổ chức cơ sở đảng, thể chế hoá về mặt nhà nước vai trò, chức năng, nhiệm vụ của các loại hình tổ chức cơ sở đảng; gắn việc nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên với việc nâng cao chất lượng tổ chức cơ sở đảng.

Đảng ta chủ trương: đảng viên làm kinh tế tư nhân phải gương mẫu chấp hành pháp luật, chính sách của Nhà nước, nghiêm chỉnh chấp hành Điều lệ Đảng và quy định cụ thể của Ban Chấp hành Trung ương. Những quy định ấy cần sớm được ban hành và chỉ đạo thực hiện, bảo đảm vừa phát huy khả năng làm kinh tế của đảng viên, vừa giữ được tư cách, phẩm chất đảng viên và bản chất của Đảng, kịp thời đưa ra khỏi Đảng những người thoái hoá, biến chất.

Ba là, thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ trong Đảng; tăng cường quan hệ gắn bó giữa Đảng với nhân dân; nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác kiểm tra. Mọi cán bộ, đảng viên có quyền bàn bạc, tham gia quyết định công việc của Đảng, đồng thời có trách nhiệm thực hiện nghiêm chỉnh các nghị quyết của Đảng. Lãnh đạo các cấp phải lắng nghe ý kiến của cấp dưới, của đảng viên và nhân dân. Xây dựng quy chế ra quyết định của Đảng, bảo đảm phát huy trí tuệ tập thể; hoàn thiện quy chế kiểm tra, giám sát trong Đảng; kết hợp giám sát trong Đảng với giám sát của Nhà nước và giám sát của nhân dân.

Bốn là, đổi mới tổ chức, bộ máy và công tác cán bộ. Sắp xếp, đổi mới tổ chức, bộ máy của Đảng, đặc biệt là các ban đảng, đảng đoàn, ban cán sự đảng, đảng uỷ khối ở Trung ương và cấp uỷ các địa phương gắn với kiện toàn tổ chức bộ máy của cơ quan nhà nước, đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, bảo đảm tinh gọn, hoạt động thiết thực, hiệu quả; khắc phục tình trạng chồng chéo, trùng lắp; chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của các cơ quan và người đứng đầu không rõ. Xây dựng đội ngũ cán bộ đồng bộ, có cơ cấu hợp lý, chất lượng tốt, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo kế tiếp vững vàng. Có cơ chế, chính sách bảo đảm phát hiện, đánh giá, tuyển chọn, đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng và đãi ngộ xứng đáng người có đức, có tài, dù là đảng viên hay người ngoài Đảng. Cụ thể hoá, thể chế hoá nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ đi đôi với phát huy trách nhiệm của các tổ chức và người đứng đầu tổ chức trong hệ thống chính trị về công tác cán bộ.

Năm là, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng, trong đó tập trung đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước. Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng đường lối, quan điểm, các nghị quyết; lãnh đạo thể chế hoá, cụ thể hoá thành Hiến pháp, pháp luật; bố trí đúng cán bộ và thường xuyên kiểm tra việc tổ chức thực hiện. Đảng lãnh đạo nhưng không bao biện, làm thay Nhà nước; trái lại, phát huy mạnh mẽ vai trò chủ động, sáng tạo của Nhà nước trong quản lý đất nước và xã hội. Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể xác định đúng mục tiêu, phương hướng hoạt động; đồng thời phát huy tinh thần tự chủ, sáng tạo của Mặt trận và các đoàn thể trong xây dựng, đổi mới tổ chức và hoạt động của mình.

2.3. Nguyên tắc tập trung dân chủ

Nguyên tắc tập trung dân chủ đã được quy định ngay từ Hiến pháp 1959 (Điều 4), Hiến pháp 1980 quy định tại Điều 6 và hiện nay được quy định tại Điều 6 hiến pháp năm 1992: “Quốc Hội, hội đồng nhân dân và các cơ quan nhà nước đều tổ chức và hoạt dộng theo nguyên tắc tập trung dân dân chủ”.

Theo ý nghĩa Tiếng Việt, có thể hiểu, tập trung là dồn sức hoạt động hướng các hoạt động vào một việc gì đó; còn dân chủ là có quyền tham gia bàn bạc vào công việc chung, được tôn trọng quyền của từng thành viên trong XH: quyền tự do, quyền làm việc…

Có thể nói nguyên tắc tập trung dân chủ chính là cơ sở đảm bảo sự sự chỉ đạo tập trung thống nhất của các cơ quan nhà nước ở trung ương đối với các cơ quan nhà nước ở địa phương và của các cơ quan nhà nước cấp trên với các cơ quan nhà nước cấp dưới. Mặt khác đó là cơ sở để phát huy tính chủ động, sáng tạo của quần chúng nhân dân, của tập thể và đề cao trách nhiệm, ý thức kỷ luật của cán bộ, công chức nhà nước.

Nguyên tắc này vừa bắt nguồn từ yêu cầu quản lý xã hội của Nhà nước vừa bắt nguồn từ bản chất giai cấp của Nhà nước ta. Trong quá trình quản lý nhà nước, quản lý xã hội đòi hỏi phải có sự tập trung quyền lực. Có tập trung quyền lực mới điều khiển được xã hội, mới thiết lập được một trật tự xã hội nhất định. Vì vậy trong xã hội có giai cấp, quyền lực nhà nước chủ yếu và tập trung vào Nhà nước.

Noäi dung cuûa nguyeân taéc taäp trung daân chuû

Noäi dung cuûa nguyeân taéc taäp trung daân chuû ñöôïc bieåu hieän treân ba maët chuû yeáu laø: Toå chöùc boä maùy, cô cheá hoaït ñoäng (quyeàn löïc) vaø cheá ñoä thoâng tin, baùo caùo, kieåm tra vaø xöû lyù caùc vaán ñeà khen thöôûng vaø kyû luaät.

- Về mặt tổ chức:

+ Nguyên tắc này thể hiện ở chế độ bầu cử, Chế độ công vụ, xác lập và giải quyết giải quyết mối quan hệ giữa các bộ phận của BMNN nói chung, giữa Trung ương với địa phương, giữa các bộ phận trong cơ quan NN và trên bình diện cao nhất là giữa NN với ND.

+ Ở các nước XHCN nói chung và nước ta nói riêng, nguyên tắc tập trung dân chủ này xuất phát từ nguyên tắc: tất cả quyền lực NN thuộc về ND. Nhân dân trực tiếp bầu ra hệ thống cơ quan đại diện, trao quyền cho các cơ quan đại diện bầu ra hoặc phê chuẩn các hệ thống cơ quan khác.

. Ở Trung ương, Quốc hội là cơ quan quyền lực NN cao nhất, mọi cơ quan khác đều bắt nguồn từ Quốc hội, phải báo cáo, chịu trách nhiệm trước Quốc hội và phải chịu sự giám sát tối cao của Quốc hội.

. Ở địa phương, Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực NN, mọi cơ quan khác đều chịu trách nhiệm trước Hội đồng nhân dân và chịu sự giám sát của Hội đồng nhân dân.

. Các cơ quan địa phương phải phục tùng cơ quan trung ương, các cơ quan cấp dưới phải phục tùng cơ quan cáp trên, vì vậy nhiều cơ quan có chế độ hai chiều phụ thuộc.

F Tính tập trung là biểu hiện quan trọng của bộ máy NN, nhưng sự tập trung đó đều bắt nguồn và dựa trên cơ sở cửa chế độ dân chủ dân chủ sau khi đã được tập trung phải chịu sự chỉ đạo của tập trung. Các cơ quan NN, công chức NN được trao quyền để quản lý các công việc NN, nhưng đều phải chịu trách nhiệm trước nhân dân và chịu sự kiểm tra giám sát của nhân dân.

- Về mặt hoạt động:

+ Tập trung vào các cơ quan NN ở trung ương có quyền quyết định các vấn đề cơ bản, quan trọng về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng, đối ngoại trên phạm vi toàn quốc. Quyết định các vấn đề ở tầm vĩ mô, tạo khuôn khổ thống nhất cho hoạt động của cả xã hội.

Ví dụ: Bộ Chính trị, Bộ Ngoại giao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng… quyết định những vấn đề vĩ mô thuộc chức năng, nhiệm vụ riêng.

Các cơ quan NN ở địa phương quyết định những vấn đề thuộc phạm vi của địa phương mình. Quyết định của cơ quan NN cấp trên có ý nghĩa bắt buộc đối với cơ quan NN cấp dưới.

+ Đồng thời phải phân cấp quản lý để phát huy trách nhiệm và tính chủ động của cơ quan địa phương, cơ quan NN ở địa phương, cơ quan cấp dưới có quyền tự quyết định và chịu trách nhiệm về những vấn đề cụ thể Ở địa phương. .

+ Cơ quan NN trung ương, cơ quan cấp trên có quyền kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan cấp dưới và cơ quan NN địa phương. Có quyền hủy bỏ, đình chỉ quyết định của cơ quan cấp dưới (nếu như quyết định đó trái với quy định của PL) nhưng đồng thời phải tạo điều kiện cho cơ quan cấp dưới, địa phương phát huy quyền chủ động, sáng tạo trong giải quyết các vấn đề Ở địa phương.

- Chế độ thông tin, báo cáo, kiểm tra và xử lý các vấn đề kịp thời, đúng đắn; khách quan và khoa học.

Ñeå aùp duïng coù hieäu quaû nguyeân taéc taäp trung daân chuû trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng cuûa boä maùy nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa caàn chuù troïng xaây döïng vaø thöïc hieän toát cheá ñoä thoâng tin, baùo caùo, kieåm tra vaø xöû lyù caùc vaán ñeà kòp thôøi, ñuùng ñaén, khaùch quan vaø khoa hoïc, cụ thể:

+ Các chủ trương, quyết định của cấp trên phải được thông báo kịp thời cho cấp dưới, để cấp dưới nắm được đúng tinh thần chỉ đạo của cấp trên, từ đó chủ động giải quyết các vấn đề đúng PL và đáp ứng yêu cầu của cấp trên.

+ Các hoạt động của cấp dưới phải báo cáo kịp thời và đầy đủ cho cấp trên để cấp trên nắm được và có sự chỉ đạo đối với cấp dưới, tạo ra sự nhịp nhàng, đồng bộ của cả bộ máy NN.

+ Đồng thời phải đảm bảo chế độ kỷ luật nghiêm minh trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan NN. Các cơ quan NN cấp trên phải thực hiện kiểm tra và xử lý các vi phạm một cách nghiêm minh, đúng PL; đồng thời áp dụng các biện pháp khuyến khích và khen thưởng kịp thời các đơn vị cá nhân có nhiều sáng kiến, thành tích.

F Tóm lại: Nguyên tắc tập trung dân chủ là một trong những nguyên tắc cơ bản được áp dụng cho toàn thể bộ máy NN XHCN. Tuy nhiên, đối với mỗi hệ thống cơ quan, mỗi cơ quan thuộc các lĩnh vực và cấp bậc khác nhau cũng đòi hỏi phải có sự sáng tạo, linh hoạt trong việc áp dụng nguyên tắc này.

Ví dụ: việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong các cơ quan quyền lực NN có đặc thù riêng so với việc thực hiện nó trong các cơ quan quản lý NN, các cơ quan quốc phòng, an ninh, và các cơ quan VH, GD. Vận dụng nguyên tắc tập tung dân chủ trong các cơ quan này cũng hoàn toàn không giống nhau. Khi vận dụng, cần phải xem xét các yếu tố và điều kiện cụ thể như trình độ văn hóa, ý thức PL, KT, CT, XH…

Vấn đề quan trọng là phải tìm được một tỉ lệ hợp lý trong sự kết hợp giữ dân chủ và tập trung đối với từng cơ quan để bảo đảm tính thực tiễn và mang lại hiệu quả cao trong tổ chức và hoạt động của NN. Bởi vì, Tập trung và dân chủ là hai mặt của một thể thống nhất kết hợp hài hòa với nhau. Nếu thiên về tập trung mà không chú trọng đến dân chủ  sẽ dẫn đến tập trung, quan liêu, độc đoán trái với bản chất nhà nước ta. Ngược lại, nếu thiên về dân chủ mà coi nhẹ tập trung sẽ dẫn đến dân chủ quá trớn và làm cho hoạt động của bộ máy nhà nước kém hiệu quả. Trong quá trình phát triển của cách mạng Việt Nam, tập trung và dân chủ luôn được điều chỉnh cho phù hợp với tình hình, với nhận thức trong từng giai đoạn, trong từng thời kỳ.

 2.4. Nguyên tắc pháp chế XHCN.

- Bộ máy NN xã hội chủ nghĩa là hệ thống các cơ quan NN từ trung ương xuống cơ sở, được tổ chức theo những nguyên tắc chung thống nhất, tạo thành một cơ chế đồng bộ để thực hiện các chức năng NN và nhiệm vụ của NN XHCN.

Để bộ máy của NN XHCN hoạt động có hiệu lực và hiêu quả trong quản lý xã hội thì điều quan trọng là phải bảo đảm cho nó có một cơ cấu tổ chức hợp lý, một cơ chế hoạt động đồng bộ và đội ngũ cán bộ có đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ được giao. Muốn vậy trong tổ chức và hoạt động của bộ máy NN phải tuân theo những nguyên tắc nhất định.

Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa là những nguyên lý, những tư tưởng chỉ đạo đúng đắn, khách quan và khoa học, phù hợp với bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa, tạo thành cơ sở cho tổ chức và hoạt động của các cơ quan nhà nước và toàn thể bộ máy nhà nước.

Hệ thống nguyên tắc tổ chức và hoạt động của BM NNXHCN rất phong phú và nhiều loại, trong đó những nguyên tắc cơ bản có tính bao quát đối với toàn thể bộ máy nhà nước thường được ghi nhận trong hiến pháp, đạo luật cơ bản của nhà nước, và một trong những nguyên tắc cơ bản đó là:  Nguyên tắc pháp chế XHCN

 - Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa là gì: Hiện nay chưa có khái niệm cụ thể về nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, xuất pháp từ khái niệm pháp chế XHCN, có thể hiểu nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa là sự đòi hỏi mang tính bắt buộc đối với cơ quan NN tổ chức xã hội, và mọi người trong bất kỳ hoạt động nào của mình cũng phải nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật.

Thực hiện nguyên tắc pháp chế trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước là cơ sở đảm bảo cho sự hoạt động bình thường của bộ máy nhà nước, tạo ra sự thống nhất đồng bộ, phát huy được hiệu lực quản lý của nhà nước, bảo đảm công bằng xã hội.Mặt khác là cơ sở đảm bảo pháp luật có thể đi vào cuộc sống, được mọi người chấp nhận và tự nguyện, tự giác chấp hành.

Ở nước ta, lần đầu tiên nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa được quy định tại Điều 12 Hiến pháp năm 1980. Hiện nay nguyên tắc này cũng được quy định tại Điều 12 của Hiến pháp 1992: “Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa.

Caùc cô quan nhaø nöôùc, toå chöùc kinh teá, toå chöùc xaõ hoäi, ñôn vò vuõ trang nhaân daân laø moïi coâng daân phaûi nghieâm chænh chaáp haønh Hieän phaùp vaø phaùp luaät, ñaáu tranh phoøng ngöøa laø choâng caùc toäi phaïm, caùc vi phaïm Hieân phaùp vaø phaùp luaät.

Moïi haønh ñoäng .lam phaïm lôïi ích cuûa nhaø nöôùc, quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa taäp theå vaø cuûa coâng daân ñeàu bò xöû lyù theo phaùp luaät".”

- Cụ thể Nguyên tắc này đòi hỏi:

Thứ nhất: phải tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước. Đảng phải xác định hình thức và phương pháp lãnh đạo đối với Nhà nước cho phù hợp để không bao biện, làm thay, không vô hiệu quả các cơ quan nhà nước, không lấy Nghị quyết của Đảng thay cho việc ban hành các văn bản pháp luật của Nhà nước. Đảng phải có đường lối chủ trương chính sách đúng. Trên cơ sở đó nhà nước cụ thẻ hóa thành văn bản pháp luật và tổ chức chỉ đạo thực hiện. Nếu đường lối chủ trương của Đảng không đúng thì việc cụ thể hóa thành văn bản pháp luật trên thực tế không có khả năng thực hiện.

Thứ hai: Nhà nước phải ban hành các văn bản pháp luật một cách kịp thời để điều chỉnh các quan hệ xã hội đang xảy ra, sẽ xảy ra nhằm thiết lập một trật tự nhất định phù hợp với ý chí của Nhà nước. Các văn bản được ban hành phải đúng về thẩm quyền cả về nội dung và hình thức và đảm bảo tính thực thi khi thực hiện.

Thứ ba: Tất cả các cơ quan nhà nước, viên chức nhà nước cũng như các tổ chức chính trị xã hội, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang và nhân dân phải tuân thủ hiến pháp và pháp luật một cách nghiêm chỉnh.

Thứ tư: Phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện hiến pháp và pháp luật. Tất cả các cơ quan nhà nước trong phạm vi thẩm quyền của mình phải kiểm tra, giám sát việc thực hiện hiến pháp và pháp luật; kịp thời xử lý những hành vi vi phạm pháp luật. Việc xử lý những hành vi vi phạm pháp luật một cách kịp thời và nghiêm chỉnh có tác dụng rất lớn đến công tác phòng ngừa tội phạm và giáo dục pháp luật. Tăng cường vai trò của các cơ quan như công an, Tòa án, VKS trong công tác bảo vệ pháp luật.

Thứ năm: Các cơ quan nhà nước, cán bộ công chức nhà nước trong phạm vi thẩm quyền của mình phải có các biện pháp phù hợp để thực hiện pháp luật.

Thứ sáu: Phải tuyên truyền, giáo dục pháp luật để nâng cao ý thức pháp luật.

=> Pháp chế XHCN là nguyên tắc phản ánh nhu cầu tự nhiên của BMNN, đồng thời là đòi hỏi, là yêu cầu từ phía nhân dân đối với BMNN và nhân viên NN.

F Để thực hiện chủ trương củng cố và hoàn thiện bộ máy NN, xây dựng NN pháp quyền XHCN Việt Nam, đòi hỏi phải tăng cường hơn nữa pháp chế XHCN trong tổ chức và hoạt động của bộ máy NN, khắc phục tình trạng yếu kém, lỏng lẻo, thiếu nghiêm minh trong điều chỉnh PL về tổ chức và hoạt động của bộ máy NN. Điều đó đòi hỏi NN phải đẩy mạnh hơn nữa công tác xây dựng và hoàn chỉnh hệ thống PL làm cơ sở pháp lý cho việc tổ chức và hoạt động của bộ máy NN; phải có những biện pháp giáo dục nâng cao ý thức PL của cán bộ và nhân dân; tổ chức tốt công tác thực hiện và áp dụng PL; đồng thời phải tăng cường công tác kiẻm tra. giám sát nhằm bảo đảm cho PL được thực hiện một cách đầy đủ, nghiêm minh và xử lý nghiêm khắc các vi phạm PL.

(có thể tham khảo một số nội dung ở câu 18 – XD NN PQ để bổ sung nếu cần)

2.5. Nguyên tắc bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc (đề cương không có).

Nguyên tắc này bắt nguồn từ bản chất của Nhà nước ta và phù hợp với đặc điểm của xã hội Việt Nam, đã được quy định trong Điều 8 Hiến pháp 1946. Nguyên tắc này cũng được quy định lại trong hiến pháp 1959 và 1980. Hiện nay, nguyên tắc này được quy định tài điều 5 của Hiến pháp 1992: “Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là Nhà nước thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam.Nhà nước thực hiện chính sách bình đẳng, đoàn kết, tương trợ giữa các dân tộc, nghiêm cấm mọi hành vi kỳ thị, chia rẽ dân tộc.Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn bản sắc dân tộc và phát huy những phong tục, tập quán, truyền thống và văn hoá tốt đẹp của mình.Nhà nước thực hiện chính sách phát triển về mọi mặt, từng bước nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số”.

* Nội dung: Nguyên tắc này được biểu hiện ở những điểm cơ bản là:

- Về chính trị, các dân tộc đều bình đẳng với nhau về quyền và nghĩa vụ trong quá trình thành lập và cử người tham gia vào các cơ quan NN, tham gia vào quản lý các công việc của NN và thực hiện quyền kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan NN, nhân viên NN và thực hiện các nghĩa vụ đối với NN.

Ví dụ: Điều 2: “Công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, không phân biệt dân tộc, nam nữ, thành phần xã hội…đều có quyền bầu cử….và ứng cử”

- Về kinh tế, các dân tộc bình đẳng với nhau về quyền và lợi ích kinh tế, đồng thời NN cũng có chính sách hỗ trợ để các dân tộc có điều kiện phát triển, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần.

- Về văn hoá, giáo dục, các dân tộc đều được dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn bản sắc dân tộc và phát huy những phong tục tập quán truyền thống và văn hoá tết đẹp của dân tộc mình.

- NN XHCN thực hiện chính sách đoàn kết tương trợ giữa các dân tộc, nghiêm cấm các hành vi kỳ thị, chia rẽ dân tộc.

Ơ nước ta đoàn kết là truyền thống quí báu của dân tộc Việt nam, là một trong những nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước. Đối với Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đại đoàn kết dân tộc là một trong những chính sách lớn, quán xuyến trong mọi lĩnh vực, mọi thời kỳ. Đại đoàn kết dân tộc lấy mục tiêu chung là: Giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, phấn đấu xoá bỏ nghèo nàn, lạc hậu, tiến lên dân giầu nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh.

=> Bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc được ghi nhận trong các hiến pháp của nước ta, và trở thành một trong những nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.

Kết luận:

Ngoài năm nguyên tắc cơ bản trên, trong tổ chức và hoạt động của bộ máy NN XHCN còn có những nguyên tắc khác như: Nguyên tắc tổ chức lao động khoa học, nguyên tắc bảo đảm tính ktế, nguyên tắc công khai hoá. . .

Đó không phải là những nguyên tắc cơ bản, nhưng chúng có ý nghĩa rất lớn về lý luận và thực tiễn, đòi hỏi nhải tiếp tục nghiên cứu để áp dụng cho từng loại cơ quan, từng cơ quan xác định trong những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể.

CHUYÊN ĐỀ 5: NN CHXHCN VIỆT NAM VÀ HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ Ở NƯỚC TA

Câu 12: KN và đặc điểm, đặc trưng của Hệ thống chính trị XHCN.

1. Khái niệm:

Quá trình phát triển của xã hội loài người đã dẫn đến sự xuất hiện chế độ tư hữu, xuất hiện sự phân hóa xã hội thành các nhóm, các giai tầng có địa vị xã hội khác nhau, có lợi ích không giống nhau. Nhằm bảo vệ, củng cố lợi ích của mình, mỗi nhóm xã hội, mỗi giai tầng đã thiết lập các thiết chế chính trị - xã hội khác nhau, trong đó hệ thống chính trị của gc thống trị là lực lượng lãnh đạo XH.

    Như vậy, có thể hiểu hệ thống chính trị là liên minh các thiết chế chính trị-xã hội có liên hệ mật thiết với nhau, tồn tại và hoạt động nhằm bảo đảm sự tồn tại và phát triển của toàn xã hội đồng thời bảo vệ lợi ích, thực hiện những mục đích của giai cấp thống trị trong xã hội.

Khái niệm trên về hình thức, nó là hệ thống các cơ quan NN, các tổ chức chính trị, các tổ chức xã hội với những mục tiêu chính trị nhất định.

Về nội dung, nó là cách thức tổ chức các quan hệ chính trị, là cơ chế thực hiện quyền lực chính trị phù hợp với tương quan lực lượng trong xã hội.

 Đối với mỗi xã hội khác nhau, hệ thống chính trị có đặc điểm khác nhau. Xã hội xã hội chủ nghĩa cũng là xã hội có giai cấp, vì vậy sự tồn tại quan hệ chính trị và các tổ chức chính trị, xã hội là tất yếu:

Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa là liên minh các thiết chế chính trị, chính trị - xã hội được thành lập, hoạt  động trong mối liên hệ chặt chẽ mà vai trò lãnh đạo thuộc về đảng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động nhằm thực hiện triệt để quyền lực nhân dân, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.

Đối với Việt Nam, Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một tập hợp bao gồm Đảng cộng sản Việt Nam, NN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các tổ chức xã hội và đoàn thể quần chúng liên kết chặt chẽ với nhau dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng cộng sản Việt Nam, cùng thực hiện quyền lực nhân dân, quản lý và lãnh đạo xã hội vì lợi ích, hạnh phúc của nhàn dân.

Đặc điểm, đặc trưng HTCT XHCN:

a.   Đặc điểm

Là một hệ thống thiết chế xã hội do gccn lập ra, cũng giống như các hệ thống khác, hệ thống chính trị xhcn có những đặc điểm chung của một hệ thống thiết chế chính trị, chính trị - xã hội do giai cấp thống trị thành lập:

- Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa ra đời trên cơ sở xóa bỏ hệ thống chính trị của xã hội cũ để thực hiện quyền lực nhân dân trong xã hội mới nhằm xây dựng cuộc sống tươi đẹp, vì hạnh phúc của nhân dân.

- Hệ thống chính trị XHCN luôn phản ánh những điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước và chịu ảnh hưởng của môi trường quốc tế, đời sống chính trị quốc tế.

Heä thoáng chính trò ôû moãi nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa mang nhöõng neùt ñaëc thuø, phaûn aùnh nhöõng ñaëc ñieåm rieâng veà tình hình kinh teá, chính trò, xaõ hoäi cuûa nöôùc ñoù. Chaúng haïn, heä thoáng chính trò Vieät Nam mang daáu aán cuûa cuoäc caùch maïng daân toäc daân chuû nhaân daân; caùc boä phaän caáu thaønh cuûa heä thoáng chính trò hình thaønh töø caùc cuoäc ñaáu tranh choáng cheá ñoä phong kieán, thöïc daân, giaønh ñoäc laäp daân toäc. Heä thoáng chính trò Vieät Nam coù cô sôû xaõ hoäi roäng raõi vaø neàn taûng ñoaøn keát daân toäc vöõng chaéc.

Tuy nhiên, do cơ sở kinh tế-xã hội khác với chế độ trước nên hệ thống chính trị ở các nước xã hội chủ nghĩa có những đặc trưng cơ bản sau:

b.  Đặc trưng:

- Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa luôn đảm bảo tính thống nhất cao. Tính thống nhất của hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa được quyết định bởi các yếu tố:

+ Các quan hệ kinh tế tồn tại ở chủ nghĩa xã hội đều chịu sự chi phối có tính chất quyết định của sở hữu xã hội chủ nghĩa, đây là nhân tố cho việc hạn chế tình trạng bóc lột, tình trạng phân hóa xã hội và đem lại sự thống nhất cao cho các tầng lớp trong xã hội.

+ Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa có mục đích tương đối thống nhất. Các tổ chức khác nhau trong hệ thống chính trị đều có mục tiêu chính trị riêng. Tuy nhiên, với tư cách là đại diện cho lợi ích của đa số người lao động, tất cả các tổ chức này đều gặp nhau ở mục tiêu cuối cùng là xây dựng xã hội xã hội chủ nghĩa giàu mạnh, dân chủ và phát triển.

+ Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa do đảng tiền phong của giai cấp công nhân và những người lao động lãnh đạo. Với tư cách là chính đảng cách mạng nhất trong lịch sử, các chính đảng của giai cấp công nhân và những người lao động thực sự là hạt nhân lãnh đạo của hệ thống chính trị, có định hướng phát triển đúng, phù hợp với lợi ích của đa số nhân dân, của dân tộc. Ở nước ta, Đảng cộng sản Việt Nam khẳng định: "Đảng lấy chủ nghĩa MÁC-LÊNIN và tư tưởng HỒ CHÍ MINH làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng”…

- Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa quán triệt ở mức độ cao nguyên tắc quyền lực nhân dân. Quyeàn löïc nhaân daân trong cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa ñöôïc coi laø moät nguyeân taéc toái cao vaø ñöôïc thöïc hieän thöïc söï ñaày ñuû trong toå chöùc, hoaït ñoäng cuûa heä thoáng chính trò. Quyeàn löïc nhaân daân trong xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa ñöôïc thöïc hieän thoâng qua heä thoáng chính trò vôùi nguyeân taéc thoáng nhaát, khoâng phaân chia.

- Đặc trưng quan trọng khác của hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa là tính tích cực chính trị cao của quần chúng lao động, đặc trưng này thể hiện qua một số điểm như sau:

+ Quần chúng tích cực tham gia thảo luận, đóng góp ý kiến vào những quyết định chính trị lớn của đất nước mà biểu hiện cao nhất là các hội nghị hiệp thương chính trị.

+ Quần chúng tham gia tích cực vào quá trình thực hiện các quyết định chính trị của đất nước, ủng hộ thiết thực cả bằng vật chất lẫn tinh thần đối với những cố gắng của đảng, NN nhằm giải quyết các vấn đề chính trị, kinh tế phức tạp.

+ Sự tham gia tích cực của tầng lớp nhân dân vào hoạt động của các tổ chức, đoàn thể xã hội với tư cách là thành viên hoặc với tư cách là những người ủng hộ. Chính ñieàu naøy laøm cho caùc toå chöùc xaõ hoäi, ñoaøn theå quaàn chuùng ngaøy caøng ñoùng vai troø quan troïng hôn trong ñôøi soáng chính trò cuûa xaõ hoäi.

- Một đặc trưng nữa của hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa là cả hệ thống dùng như từng bộ phận trong hệ thống không ngừng hoàn thiện và phát triển vì các mục tiêu, các giá trị của chủ nghĩa xã hội, trong đó nổi bật nhất là các mục tiêu dân chủ và nhân đạo xã hội chủ nghĩa. Mọi chính sách, mọi cố gắng của Đảng cộng sản, của NN, của các tổ chức, đoàn thể xã hội, của cả xã hội đều vì hạnh phúc của con người, nhằm phục vụ con người-giá trị cao cả nhất trong xã hội.

Việc nghiên cứu hệ thống chính trị nói chung, hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói riêng có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự nghiệp cách mạng của nhân dân ta, nhất là đối với quá trình đổi mới hiện nay. Nếu không tổ chức hợp lý, đúng đắn mối quan hệ giữa NN, đảng và các tổ chức chính trị-xã hội thì khó thực hiện tốt nguyên tắc tối cao của chủ nghĩa xã hội là quyền lực thuộc về nhân dân, không thể dân chủ hóa mọi mặt đời sống xã hội.

(Bổ sung trang 23-25 đề cương)

Câu 13 : Vai trò của NN XHCN trong HTCT

Nhà nước xã hội chủ nghĩa là một bộ phận quan trọng, một mắt xích đặc biệt của hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa. Là tổ chức quyền lực rộng lớn, người đại diện chính thức và chân chính cho ý chí, lợi ích của nhân dân cho nên vị trí vai trò của nhà nước không giống với vị trí vai trò của đảng cũng như của các tổ chức chính trị-xã hội khác trong hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa.

(Vị trí) Nhà nước xã hội chủ nghĩa được xem là trung tâm của hệ thống chính trị. Nó có sự liên hệ, tác động qua lại tới tất cả các thiết chế chính trị-xã hội khác của hệ thống chính trị. Là người đại diện chính thức cho xã hội, nhà nước xã hội chủ nghĩa tựa hồ như đứng trên xã hội. Nó tác động và chi phối tới mọi tổ chức và cá nhân trong xã hội. Mọi thiết chế quyền lực khác .đều chỉ là lực lượng hỗ trợ cho nhà nước trong việc thực hiện quyền lực nhân dân.

(Vai trò) Ở vị trí trung tâm của hệ thống chính trị, nhà nước xã hội chủ nghĩa giữ vai trò quyết định trong hệ thống chính trị. Nó quyết định bản chất, đặc trưng, quá trình tồn tại và phát triển của cả hệ thống chính trị nói chung và của từng bộ phận trong hệ thống chính trị nói riêng. Có thể nói, thể chế nhà nước có liên quan tới chế độ chính trị-xã hội của đất nước. Nhà nước trực tiếp tổ chức và quản lý hầu như mọi mặt của đời sống xã hội. Do vậy, nó có tác động làm xuất hiện thêm hoặc mất đi các tổ chức, đoàn thể chính trị-xã hội khác trong xã hội, có khả năng điều chỉnh lợi ích giữa các lực lượng chính trị-xã hội trong đất nước.

Qua gần 65 năm xây dựng và phát triển, Nhà nước ta luôn giữ vững vị trí trụ cột của mình, phát huy vai trò to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước, là công cụ chủ yếu để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình. Nguyên tắc “tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân” đã được ghi nhận trong bốn bản Hiến pháp, là cơ sở để tổ chức và thực hiện quyền lực NN theo tư tưởng Hồ Chí Minh: “Nước ta là một nước dân chủ, bao nhiêu lợi ích đều vì dân, bao nhiêu quyền hạn đều của dân..quyền hành và lực lượng đều ở nhân dân”

Vai trò và vị trí đặc biệt quan trọng kể trên của nhà nước trong hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa được quyết định bởi nhiều nguyên nhân song chủ yếu nhất, tập trung nhất là bởi hai nhân tố sau:

- Nhà nước là biểu hiện tập trung nhất của quyền lực nhân dân;

- Nhà nước là công cụ hữu hiệu nhất để thực hiện quyền lực nhân dân.

2.1. Nhà nước xã hội chủ nghĩa là biểu hiện tập trung nhất của quyền lực nhân dân:

- Trong chủ nghĩa xã hội, quyền lực chính trị chuyển dần thành quyền lực nhân dân. Quyền lực nhân dân là một phạm trù chính trị chỉ ưu thế tuyệt đối và vai trò quyết định của nhân dân trong quản lý xã hội. Khái niệm này đối lập với quân quyền (vương quyền) dùng để chỉ quyền lực tuyệt đối của cá nhân. Quyền lực nhân dân có nội dụng rất rộng rãi, bao hàm những đòi hỏi sau:

+ Mọi công việc lớn, có ý nghĩa quan trọng đối với xã hội phải do nhân dân quyết định. Đối với nhà nước ta thể hiện qua việc lấy ý kiến nhân dân trước khi ban hành các đạo luật.

+ Mọi thiết chế chính trị trong xã hội trực tiếp hay gián tiếp đều do nhân dân lập ra và phải chịu sự giám sát của nhân dân.

+ Các thiết chế chính trị - xã hội này phải hoạt động nhằm mục đích thực hiện quyền lực của nhân dân.

+ Các cơ quan đại diện phải có vai trò quyết định. Điều này được quán triệt đôi với bất cứ thiết chế chính trị xã hội nào.

- Khái niệm quyền lực nhân dân, ở mức độ lớn, bao hàm khái niệm dân chủ xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, quyền lực nhân dân và dân chủ xã hội chủ nghĩa cần phải được phân biệt với nhau.

+ Quyền lực nhân dân là một phạm trù chính trị dùng để xác định vai trò quyết định của nhân dân trong quản lý xã hội.

+ Khác với quyền lực nhân dân, dân chủ xã hội chủ nghĩa được coi là hình thức chính quyền mà đặc trưng là việc tuyên bố chính thức nguyên tắc thiểu số phục tùng đa số và thừa nhận quyền tự do bình đẳng của công dân.

+ Trong tương quan với quyền lực nhân dân, dân chủ được coi là công cụ, là hình thức chủ yếu thực hiện quyền lực nhân dân. Phân tích thực tiễn việc thực hiện quyền lực nhân dân ở chế độ xã hội chủ nghĩa và chế độ tư sản sẽ thấy rõ mối tương quan này. Hiến pháp các nước tư sản và hiến pháp các nước xã hội chủ nghĩa đều khẳng định nguyên tắc tất cả quyền lực thuộc về nhân dân. Tuy nhiên, với bản chất của chế độ dân chủ tư sản, quyền lực nhân dân không thể được thực hiện đầy đủ. Trái lại, mặc dù còn có những khuyết điểm, những hạn chế nhất định trong tổ chức và quản lý, nhà nước xã hội chủ nghĩa vẫn là nhà nước duy nhất có khả năng thực hiện được đầy đủ, triệt để nguyên tắc quyền lực nhân dân. Cơ sở kinh tế của nhà nước xã hội chủ nghĩa là sở hữu toàn dân đối với tư liệu sản xuất chủ yếu. Nắm trong tay tiềm lực kinh tế mạnh cộng với cơ sở xã hội rộng lớn, nhà nước xã hội chủ nghĩa có điều kiện để thực hiện nền dân chủ của đa số, tức là nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Dưới nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, đa số quần chúng nhân dân lao động có quyền và có các điều kiện cần thiết để tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội.

- Quyền lực nhân dân có nghĩa nhân dân phải là chủ thể quyền lực, là người thực hiện quyền lực. Tuy nhiên, chính bản thân nhân dân không thể trực tiếp thực hiện quyền lực của mình. Công việc quản lý xã hội đòi hỏi phải có những cơ quan hoạt động thường xuyên. Mặt khác, không phải mọi vấn đề của đời sống xã hội đều có thể đưa ra trước cộng đồng để xem xét, quyết định. Vì vậy, quyền lực nhân dân phải được thực hiện bởi những cơ quan nhất định. Vấn đề ở chỗ là cơ quan nào có thể đại diện cho nhân dân trong phạm vi toàn xã hội và có thể làm được điều đó.

- Trong toàn bộ những thiết chế chính trị tồn tại trong xã hội xã hội chủ nghĩa thì nhà nước là tổ chức có thể đáp ứng những yêu cầu của nguyên tắc quyền lực nhân dân. Nhà nước xã hội chủ nghĩa là tổ chức chính trị thể hiện tập trung nhất quyền lực nhân dân. Điều đó được giải thích bởi những nguyên nhân sau đây:

+ Nhà nước là tổ chức chính trị bao trùm toàn bộ xã hội. Tính chất rộng lớn của nhà nước không những thể hiện trong phạm vi các lĩnh vực của đời sống xã hội do nhà nước quản lý mà còn cả số lượng chủ thể chịu sự tác động của nó. Thực tế là không một tổ chức, cá nhân nào lại không chịu sự tác động của nhà nước. Nếu như các tổ chức xã hội chỉ có phạm vi điều chỉnh trong phạm vi tổ chức mình như Điều lệ Đảng chí có phạm vi trong Đảng nhưng đối với Nhà nước thì phạm vi tác động đó là toàn xã hội.

+ Nhà nước có hệ thống cơ quan đại diện rộng lớn được tổ chức từ trung ương đến địa phương. Hệ thống cơ quan đại diện này do nhân dân bầu ra và giữ vai trò quyết định đối với toàn bộ các hệ thống cơ quan nhà nước còn lại. Đối với Nhà nước ta, hệ thống cơ quan đại diện đó là ở trung ương là Quốc Hội, Ở địa phương là Hội đồng nhân dân.

+ Tất cả những quyết định do các cơ quan nhà nước đưa ra phải xuất phát từ ý chí, nguyện vọng của nhân dân.

2.2. Nhà nước là công cụ hữu hiệu nhất để thực hiện quyền lực nhân dân:

Quyền lực của nhân dân có thể thực hiện thông qua nhiều công cụ khác nhau, dưới nhiều hình thức khác nhau song chủ yếu và có hiệu quả nhất là thông qua nhà nước. Vai trò to lớn của nhà nước trong việc thực hiện quyền lực nhân dân được quyết định bởi các lý do sau:

- Là đại điện tập trung nhất cho các tầng lớp, các giai cấp chủ yếu trong xã hội, nhà nước xã hội chủ nghĩa có cơ sở xã hội rộng rãi. Chính cơ sở xã hội rộng rãi đó tạo điều kiện cho nó triển khai nhanh và thực hiện tốt những quyết định, những chính sách của mình. Điều này hoàn toàn mang tính chất quy luật bởi vì vai trò của các tổ chức chính trị, tổ chức xã hội phụ thuộc vào phạm vi ảnh hưởng của mình mà phạm vi ảnh hưởng lại do cơ sở xã hội quyết định.

- Yếu tố quan trọng khác thể hiện vai trò to lớn của nhà nước trong việc thực hiện quyền lực nhân dân là sức mạnh cưỡng chế của nhà nước. Trong toàn bộ các tổ chức hợp thành hệ thống chính trị chỉ có nhà nước mới có sức mạnh cưỡng chế toàn diện, có hiệu lực xã hội nhất. Sức mạnh cưỡng chế này được đảm bảo bởi:

+ Hệ thống các lực lượng vũ trang, nhà tù, tòa án mà không bất kỳ thiết chế chính trị nào khác có thể có được. Quân đội, cảnh sát, nhà tù, tòa án là những công cụ đàn áp mà thông qua đó nhà nước có thể duy trì trật tự và ổn định xã hội.

+ Hệ thống pháp luật do nhà nước xã hội chủ nghĩa ban hành có tác dụng giúp nhà nước điều chỉnh các quan hệ xã hội theo những định hướng phù hợp với lợi ích của việc thực hiện quyền lực nhân dân thông qua sự tác động đến hành vị của các thành viên trong xã hội.

- Nhà nước có đầy đủ các phương tiện vật chất cần thiết để thực hiện vai trò của mình. Với tư cách là chủ sở hữu tư liệu sản xuất chủ yếu của xã hội, nhà nước có khả năng đảm bảo những nguồn tài chính, vật chất cần thiết không chỉ cho hoạt động của bản thân mà cả hoạt động của các tổ chức chính trị, xã hội khác. Mặt khác, thông qua việc nắm giữ các tư liệu sản xuất chủ yếu, nhà nước thực hiện việc điều tiết nền kinh tế, đảm bảo cho nó phát triền vì lợi ích của nhân dân.

Đối với nhà nước ta, nhà nước quy định “Đất đai, rừng núi, sông hồ, nguồn nước, tài nguyên trong lòng đất, nguồn lợi ở vùng biển, thềm lục địa và vùng trời, phần vốn và tài sản do Nhà nước đầu tư vào các xí nghiệp, công trình thuộc các ngành và lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội, khoa học, kỹ thuật, ngoại giao, quốc phòng, an ninh cùng các tài sản khác mà pháp luật quy định là của Nhà nước, đều thuộc sở hữu toàn dân”

- Nhà nước là thiết chế chính trị duy nhất trong xã hội có chủ quyền. Trong hệ thống chính trị, chỉ duy nhất nhà nước được coi là chủ thể công pháp quốc tế. Những mối quan hệ quốc tế về chính trị cũng như về kinh tế làm cho nhà nước càng có vị trí nổi bật hơn trong các quan hệ đối nội, giúp nó củng cố và phát triển các quan hệ đó trong một thể thống nhất. Rõ ràng, nhà nước thực hiện quyền lực nhân dân không chỉ trong phạm vi các quan hệ chính trị trong nước mà cả trong quan hệ với các quốc gia khác.

CAÂU  14 -  Vai trò lãnh đạo của Đảng trong HTCT,  Quan hệ giữa NN và Đảng cộng sản trong HTCT XHCN Việt Nam:

Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa là liên minh các thiết chế chính trị, chính trị - xã hội được thành lập, hoạt  động trong mối liên hệ chặt chẽ mà vai trò lãnh đạo thuộc về đảng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động nhằm thực hiện triệt để quyền lực nhân dân, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội.

a. Vai trò lãnh đạo của đảng trong HTCT:

+ Trong heä thoáng chính trò cuûa caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa coù theå coù nhieàu ñaûng phaùi chính trò cuøng toàn taïi vaø hoaït ñoäng. Moãi ñaûng phaùi ñoùng vai troø nhaát ñịnh trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø giöõ moät vò trí quan troïng trong heä thoáng chính trò. Tuy nhieân, thöïc tieãn cho thaáy ñaûng cuûa giai caáp coâng nhaân vaø nhaân daân lao ñoäng luoân luoân giöõ vai troø laõnh ñaïo. Duø döôùi nhöõng teân goïi khaùc nhau (ñaûng coäng saûn, ñaûng nhaân daân caùch maïng, ñaûng lao ñoäng...) nhöng ñaûng cuûa giai caáp coâng nhaân luoân laø ñoäi tieàn phong cuûa giai caáp coâng nhaân, ñaïi bieåu trung thaønh quyeàn lôïi cuûa giai caáp coâng nhaân, nhaân daân lao ñoäng vaø cuûa caû daân toäc. Laø moät boä phaän cuûa heä thoáng chính trò, ñaûng coäng saûn giöõ vai troø laõnh ñaïo caû heä thoáng chính trò, trong ñoù laõnh ñaïo nhaø nöôùc laø tröïc tieáp vaø chuû yeáu nhaát.

+ Điều 4 Hieán phaùp nöôùc CHXHCN Vieät Nam naêm 1992 ñaõ ghi nhận: “ĐCSVN đội tiên phong của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc theo chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng HCM, là lực lượng lãnh đạo NN và xã hội.” Qua đó khaúng ñònh vai troø laõnh ñaïo toaøn dieän, tuyeät ñoái cuûa Ñaûng coäng saûn Vieät Nam. Caùc theá löïc  thuø ñòch choáng chuû nghóa xaõ hoäi coi khaúng ñònh naøy laø bieåu hieän cuûa söï ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn. Tuy nhieân, lòch söû daân toäc Vieät Nam laïi cho pheùp khaúng ñònh chính thöùc baèng phaùp luaät vai troø laõnh ñaïo khoâng theå phuû nhaän cuûa Ñaûng coäng saûn Vieät Nam. Ñieàu naøy phuø hôïp vôùi yù muoán vaø nguyeän voïng cuûa nhaân daân.

+ Tuy nhieân, caàn phaûi nhaän thöùc ñuùng ñaén vai troø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng. Ñaûng laõnh ñaïo heä thoáng chính trò khoâng coù nghóa laø Ñaûng ñöùng treân taát caû. Laø moät toå chöùc hoaït ñoäng trong xaõ hoäi, laø moät ñoái töôïng cuûa quaûn lí nhaø nöôùc, Ñaûng phaûi chòu söï taùc ñoäng cuûa phaùp luaät, bình ñaúng vôùi caùc boä phaän caáu thaønh khaùc cuûa heä thoáng chính trò. Điều 4 Hieán phaùp 1992 cuõng khaúng ñònh: “Ñaûng vaø caùc toå chöùc cuûa Ñaûng hoaït ñoäng trong khuoân khoå Hieán phaùp vaø phaùp luaät”. Cöông lónh cuûa Ñaûng coäng saûn Vieät Nam, Ñieàu leä Ñaûng coäng saûn Vieät Nam ñeàu nhaán maïnh: Ñaûng laõnh ñaïo, toân troïng vaø phaùt huy vai troø cuûa Nhaø nöôùc, Maët traän toå quoác Vieät Nam vaø caùc ñoaøn theå chính trò xaõ hoäi; hoaït ñoäng trong khuoân khoå Hieán phaùp vaø phaùp luaät.

+ Ñaûng thöïc hieän söï laõnh ñaïo toaøn dieän ñoái vôùi Nhaø nöôùc treân nhöõng lónh vöïc vaø nhöõng hoaït ñoäng cuûa Nhaø nöôùc maø Ñaûng quan taâm nhö kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi, toå chöùc caùn boä, hoaït ñoäng xaây döïng vaø thöïc hieän phaùp luaät, hoaït ñoäng tö phaùp ....

     *** Vai trò lãnh đạo của đảng đối với NN và XH trong hệ thống chính trị là một vấn đề có tính quy luật,  bởi vì:

+ Đảng cộng sản là lực lượng xã hội tiên tiến nhất, được vũ trang bằng những quan điểm khoa học của chủ nghĩa Mác – Lênin. Chủ nghĩa MÁC-LÊNIN là hệ thống các quan niệm khoa học giải thích các hiện tượng tự nhiên, xã hội cũng như quy luật tồn tại và phát triển của chúng. Do ra đời trong hoàn cảnh lịch sử cách đay hơn một thế kỷ, một số luận điểm nhất định của học thuyết không còn phù hợp với hoàn cảnh hiện nay song nhìn chung, học thuyết Mác - Lênin vẫn giữ vững giá trị khoa học chân chính của nó. Với những trí thức khoa học này, Đảng cộng sản Việt Nam có thể vạch ra chiến lược, chính sách phát triền xã hội phù hợp với quy luật, có sức thuyết phục, động viên lớn đồng thời có khả năng biến các chiến lược, các chủ trương, chính sách của mình thành hiện thực.

+ Bằng thực tiễn đấu tranh kiên cường, bằng những hy sinh cống hiến lớn lao cho dân tộc, Đảng cộng sản Việt Nam chiếmđược lòng tin của tuyệt đại đa số nhân dân. Chính lòng tin này đã làm cho vai trò lãnh đạo của Đảng không mang dấu ấn của sự áp đặt đối với quần chúng. Vì vậy, sự lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị có cơ sở về tình cảm, tinh thần hết sức quan trọng mà ít có tổ chức hay phong trào xã hội nào có được.

+ Là một chính đảng kiên trì đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, chống chủ nghĩa đế quốc, chống chủ nghĩa thực dân, Đảng công sản Việt Nam đã tạo được uy tín quốc tế lớn cũng như tình đoàn kết giúp đỡ từ phía phong trào cộng sản và công nhân quốc tế.

èè Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo hệ thống chính trị một cách toàn diện. Tuy nhiên, tính toàn diện này hoàn toàn không có nghĩa là Đảng quyết định tất cả, làm thay tất cả những công việc của các bộ phận cấu thành khác của hệ thống chính trị. Cách hiểu vai trò lãnh đạo của Đảng không đúng sẽ dẫn Đảng tđi sự bao biện, làm thay và cuối cùng sẽ làm suy giảm vai trò lãnh đạo của Đảng

*** Hình thức lãnh đạo của Đảng đối với NN và xã hội:

Ñaûng laõnh ñaïo Nhaø nöôùc döôùi nhieàu hình thöùc phöông phaùp khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo tính chaát vaø ñaëc ñieåm cuûa moãi lónh vöïc ñôøi soáng xaõ hoäi hay hoaït ñoäng nhaø nöôùc maø Ñaûng quan taâm. Söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng ñoái vôùi nhaø nöôùc ñöôïc thöïc hieän döôùi nhöõng hình thöùc chuû yeáu sau:

+ Đảng hoạch định chiến lược và những mục tiêu cơ bản, những đường lối chính sách phát triển kinh tế, chính trị cũng như các lĩnh vực khác của đời sống xã hội bằng nghị quyết của mình.

 Việc hoạch định chiến lược đường lối phát triển kinh tế, chính trị, xã hội là hình thức lãnh đạo quan trọng nhất, thể hiện rõ nhất vai trò lãnh đạo của Đảng. Uy tín của Đảng phụ thuộc rất nhiều vào hình thức này. Thực tiễn phát triển của đất nước ta trong mấy chục năm qua đã cho thấy tác dụng to lớn của những đường lối, chính sách đúng đắn, nhất là trong thời kì kháng chiến chống xâm lược Mỹ. Chiến lược đổi mới cũng thể hiện vai trò to lớn của Đảng trong việc lãnh đạo đất nước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh khi nói về vai trò lãnh đạo của Đảng cũng đã chỉ rõ: Chỉ trong đấu tranh và công tác hàng ngày, khi quần chúng rộng rãi thừa nhận chính sách đúng đắn và năng lực lãnh đạo của Đảng thì Đảng mới giành được vị trí lãnh đạo.

+ Đảng bồi dưỡng đội ngũ cán bộ có phẩm chất, có năng lực để giới thiệu vào các cương vị quan trọng của NN. Việc giới thiệu cán bộ của Đảng vào các vị trí như vậy phải được tiến hành thông qua sự tín nhiệm của NN, của quần chúng. Đảng không áp đặt các tổ chức, cơ quan NN phải chấp nhận người mình giới thiệu. Chỉ trên cơ sở đó Đảng mới thực sự lãnh đạo được hệ thống chính trị thông qua công tác cán bộ.

+ Đảng kiểm tra việc thực hiện các chủ trương, đường lối chính sách của Đảng thông qua hệ thống các biện pháp và phương tiện  khác nhau. Thông qua công tác kiểm tra, Đảng kịp thời phát hiện những sai lầm, những thiếu sót trong các chủ trương, chính sách do mình đề ra, khắc phục chúng để hoàn thiện hơn nữa vai trò lãnh đạo. Công tác kiểm tra của Đảng phải được tiến hành theo những nguyên tắc của tổ chức Đảng, trên cơ sở tôn trọng quyền hạn và chức năng quản lý của NN.

* Sự lãnh đạo của Đảng đối với NN được thực hiện thông qua các tổ chức cơ sở của Đảng được thành lập trong các cơ quan NN và các đảng viên làm việc trong bộ máy NN, đặc biệt là những đảng viên đang giữ những cương vị quan trọng trong đó.

* Một nét đặc trưng trong vai trò lãnh đạo của Đảng là phương pháp lãnh đạo. V.I.Lênin đã khẳng định: "NN là lĩnh vực thực hành cưỡng bức. Chỉ có điên rồ mới từ bỏ cưỡng bức, nhất là trong thời đại chuyên chính vô sản. Dùng "mệnh lệnh hành chính" và đứng trên quan điểm hành chmh để giải quyệt vấn đề ở đây là tuyệt đối cần thiết. Đảng là đội tiền phong của giai cấp vô sản, đội tiền phong trực tiếp nắm chính quyền, đó là người lãnh dạo. Khai trừ ra khỏi đảng chứ không phải cưởng bức, chính là phương pháp hành động đặc biệt đối với đội tiền phong để làm cho đội đó được trong sạch và rèn luyện nó".

Đảng là tổ chức chính trị, phương pháp lãnh đạo của Đảng không phải là phương pháp hành chính. Phương pháp lãnh đạo của Đảng là giáo dục, thuyết phục và nêu gương. Trong thực tiễn đấu tranh và xây dựng đất nước mấy chục năm qua từ khi Đảng được thành lập, những tấm gương hi sinh cao cả của các đảng viên đã làm cho nhân dân thực sự tin vào Đảng, vào lí tưởng xã hội chủ nghĩa. Khi nói vềphương pháp lãnh đạo của Đảng, V.I.Lênin vạch rõ: "Tự cho mình là tiên phong, là dội tiên phong thì không dủ mà còn phải hành động sao cho tất cả các đội khác nhận thấy rõ là bắt buộc phải thừa nhận chúng ta đi tiên phong mới được” Vì thế, ở khía cạnh này, việc củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng cũng đồng nghĩa với việc hoàn thiện phương pháp lãnh đạo, nâng cao tính gương mẫu, tiên phong của đảng viên. "Đảng đề ra đường lối, chính sách xây dựng và bảo vệ dân nước; nắm vững tổ chức và cán bộ để đảm bảo thực hiện có kết quả đường lối chính sách của đảng. Đảng lãnh đạo theo nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo cá nhân phụ trách; lãnh dạo thông qua tổ chức đảng chứ không chỉ thông qua đảng viên; lãnh đạo bằng quyết định của tập thể và bằng cách theo dõi, cho ý kiến chỉ đạo, kiểm tra việc thực hiện, khuyết khích những mặt tốt, uốn nắn những lệch lạc nhằm phát huy mạnh mẽ vai trò và hiệu lực của NN chứ không điều hành thay NN".

Câu kết: để thực hiện tốt vai trò lãnh đạo của mình, các Đảng viên và tổ chức Đảng luôn luôn không ngừng hoàn thiện phương pháp lãnh đạo, hình thức lãnh đạo, nâng cao phẩm chất và trình độ, năng lực công tác.

Các thế lực  thù địch chống chủ nghĩa xã hội coi khẳng định này là biểu hiện của sự độc đoán, chuyên quyền vì vậy cần phải nhận thức đúng đắn vai trò lãnh đạo của Đảng…

b. Mối quan hệ giữa Đảng với Nhà nước trong HTCT XHCN:

+ NN xã hội chủ nghĩa - tổ chức quyền lực chính trị của nhân dân lao động luôn ghi nhận và chịu sự lãnh đạo của đảng cộng sản. Là người tổ chức và thục hiện đường lối chính sách của đảng, NN xã hội chủ nghĩa thường xuyên phải thể chế hóa đường lối chính sách của đảng thành pháp luật, thành những chính sách, quy định cụ thể và tổ chức thực hiện. Có thể nói NN xã hội chủ nghĩa là tổ chức có vai trò chủ yếu trong việc hiện thực hóa đường lối chính sách của đảng. Đồng thời, thông qua hoạt động thực tiễn, thông qua việc thực hiện đường lối chính sách của đảng, NN kiểm nghiệm tính đúng đắn, sự phù hợp của những đường lối chính sách đó. Từ đó, NN góp ý với đảng trong việc đề ra hoặc điều chỉnh đường lối, chính sách cho phù hợp.

+ Với chức năng quản lý toàn diện các mặt hoạt động của xã hội, NN thực hiện việc quản lý các tổ chức đảng, kiểm tra giám sát việc tuân theo pháp luật của các tổ chức đảng và các cá nhân đảng viên.

+ Là người bảo vệ Đảng, NN xã hội chủ nghĩa tạo mọi điều kiện thuận lợi cho các tổ chức đảng hoạt động. NN xã hội chủ nghĩa thường xuyên ủng hộ, giúp đỡ về vật chất cũng như về tinh thần đối với hoạt động của các tổ chức đảng các cấp.

+ Trong hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa, quan hệ giữa đảng và NN luôn dựa trên cơ sở các nguyên tắc của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.

CAÂU  15.  Quan hệ giữa Đảng và NN với các tổ chức XH trong HTCT XHCN

1. Tổ chức xã hội:

Tổ chức xã hội là một tập hợp quần chúng nhân dân liên kết theo nguyên tắc tự nguyện tham gia và tự quản lý, được thành lập nhằm đáp ứng những lợi ích của các thành viên.

Vieäc thaønh laäp caùc toå chöùc xaõ hoäi trong xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa coù muïc ñích vaø yù nghóa raát to lôùn. Caùc toå chöùc chính trò naøy laø cô sôû chính trò cuûa chính quyeàn nhaân daân, nôi phoái hôïp thoáng nhaát haønh ñoäng cuûa caùc taàng lôùp nhaân daân, phaùt huy truyeàn thoáng ñoaøn keát toaøn daân, taêng cöôøng söï nhaát trí veà chính trò, tinh thaàn trong nhaân daân. Caùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi tham gia xaây döïng vaø cuûng coá chính quyeàn nhaân daân, cuøng vôùi ñaûng vaø nhaø nöôùc chaêm lo, baûo veä lôïi ích chính ñaùng cuûa nhaân daân, tham gia thöïc hieän vaø giaùm saùt thöïc hieän daân chuû xaõ hoäi chuû nghóa, thöïc hieän hieán phaùp, phaùp luaät; thöïc hieän caùc nhieäm vuï kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi, quoác phoøng, an ninh, ñoái ngoaïi... goùp phaàn taêng cöôøng moái lieân heä maät thieát giöõa ñaûng, nhaø nöôùc vôùi nhaân daân.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, mạng lưới các tổ chức xã hội ở các nước xã hội chủ nghĩa cũng như ở đất nước ta phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng và rất đa dạng về các loại hình tổ chức, hoạt động, bao gồm: MTTQ, các tổ chức thành viên trong hệ thống chính trị, đây là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Tham gia vào việc thành lập các cơ quan nhà nước.

Các đoàn thể quần chúng được thành lập và hoạt động theo những mục tiêu cụ thể và liên kết những thành viên có cùng những điều kiện giống nhau hoặc về giới tính (hội phụ nữ) hay về tuổi tác (hội phụ lão) hoặc về nghề nghiệp (hội nhà báo, hội luật gia) ... Chính sự thống nhất này tạo nên sự đoàn kết chặt chẽ giữa các thành viên, tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội, đoàn thể quần chúng.

Ở VN, các tổ chức CT bao gồm: MTTQVN, Hội cựu chiến binh, Hội nông dân tập thể, Liên đoàn lao động VN, Đoàn TNCSHCM, Hội LHPN VN và một số thể chế chính trị khác. Trong HT tổ chức có: tổ chức KT (doanh nghiệp hoạt động kinh doanh như sản xuất, tiêu thụ sản phẩm), Tổ chức chính trị (DCSVN), tổ chức CT XH, XH (Hiệp hội đoàn kết liên bang Nga), tổ chức XH nghề nghiệp (Hội Luật gia...)

Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, các tổ chức xã hội, đoàn thể quần chúng tuy hoạt động vì những mục tiêu khác nhau song đều có những điểm chung giống nhau dưới đây:

+ Quan hệ giữa tổ chức và hội viên được xây dựng hoàn toàn trên nguyên tắc tự nguyện. Không một cơ quan NN nào được áp dụng các biện pháp cưỡng chế hành chính trong quan hệ giữa tổ chức và hội viên. Nói cách khác, quan hệ ở đây được xây dựng trên cơ sở giáo dục, thuyết phục sự trung thành của thành viên đối với tổ chức.

+ Các tổ chức xã hội, các đoàn thể quần chúng vừa là những người đại diện, vừa là người bảo vệ lợi ích của các thành viên trong những quan hệ xã hội nhất định.

+ Các tổ chức xã hội, đoàn thể quần chúng hoạt động dựa trên cơ sở pháp luật, các quy chế, điều lệ do chính tổ chức ban hành. Các điều lệ, quy chế có ý nghĩa rất lớn trong việc điều chỉnh quan hệ giữa các thành viên với nhau, giữa thành viên và tổ chức.

+ Có những hình thức hoạt động tương đối thống nhất, thể hiện qua các vai trò của các tổ chức XH đối với HTCT:

Vai trò của các tổ chức chính trị, xã hội trong HTCT nước ta:

- Các tổ chức XH trong HTCT là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Tham gia vào việc thành lập các cơ quan NN. Tham gia QLNN như MTTQ có quyền hiệp thông chính trị, dàn xếp các ứng viên tham gia ứng cử.

- Tham gia vào việc xây dựng pháp luật. Ví dụ: MTTQ có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc xây dựng PL, những ý kiến đóng góp của các tổ chức XH đối với các dự án luật thể hiện được tính dân chủ khách quan trong việc xây dựng PL, đồng thời phản ánh được nhiều diện, phạm vi, nhiều mặt của quan hệ XH được pháp luật điều chỉnh.

- Tham gia vào việc quản lý NN, kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan NN.

Đồng thời tham gia giải quyết các vấn đề chính trị quan trọng của đất nước. Mặt khác thực hiện các nhiệm vụ kinh tế, VH, GD, XH, QP,... góp phần tăng cường mối liên hệ trực tiếp giữa Đảng, NN với nhân dân.

- Tham gia vào việc tuyên truyền Hiến pháp, Pháp luật, giáo dục nhân dân chấp hành PL của NN,  đường lối chính sách của Đảng, bảo vệ quyền tự do dân chủ của nhân dân.

- Các tổ chức XH trong hệ thống chính trị tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân, chăm lo lợi ích của nhân dân. Vừa là người đại diện, vừa là người bảo vệ lợi ích của các thành viên trong những quan hệ XH nhất định.

- Các tổ chức chính trị XH tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân, chăm lo lợi ích của nhân dân, vừa là người đại diện, vừa là người bảo vệ lợi ích của các thành viên trong những quan hệ XH nhất định

2. Mối quan hệ giữa Đảng và các tổ chức XH trong HTCT XHCN VN:

 Trong hệ thống chính trị Việt Nam, giữa Đảng và các tổ chức chính trị xã hội khác có mối quan hệ mật thiết.

Mối liên hệ này tồn tại ngay cả khi Đảng chưa nắm chính quyền, chưa khẳng định được vai trò lãnh đạo NN. Trong thời kì đấu tranh bí mật, Đảng vẫn luôn giữ mối liên hệ với tổ chức xã hội, quần chúng và lãnh đạo các tổ chức này đánh đuổi thực dân phong kiến, giành độc lập.

Ngày nay, trong điều kiện mới, với tư cách là lực lượng lãnh đạo, Đảng cộng sản Việt Nam xây dựng mối quan hệ với các tổ chức chính trị xã hội trên cơ sở bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau, phấn đấu vì lợi ích chung của dân tộc. Đảng lãnh đạo các tổ chức xã hội bằng các phương pháp truyền thống của mình. Đảng không đặt mình lên trên các tổ chức chính trị xã hội và cũng không can thiệp vào công việc của các tổ chức đó.

Bằng uy tín và khả năng vận động quần chúng của mình, các tổ chức chính trị, xã hội tuyên truyền các chủ trương chính sách của Đảng, động viên các thành viên của mình và nhân dân thực hiện tết các chủ trương chính sách đó. Các tổ chức chính trị xã hội cũng giúp Đảng giám sát hoạt động của các đảng viên, giới thiệu các thành viên gương mẫu của mình để bổ sung cho đội ngũ của Đảng. Trong điều kiện của việc chuyển sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo cơ chế thị trường, tầm quan trọng của mối liên hệ giữa Đảng và các tổ chức chính trị-xã hội càng trở nên quan trọng hơn.

3. Mối quan hệ giữa NN và các tổ chức XH trong HTCT XHCN VN:

Trong hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa, giữa NN và các tổ chức xã hội luôn có sự hợp tác, ủng hộ, giúp đỡ lẫn nhau.

- Trong việc thành lập các cơ quan NN, các tổ chức xã hội tham gia giới thiệu, đề cử và bầu cử đại biểu nhân dân vào các cơ quan quyền lực NN.

NN xã hội chủ nghĩa cho phép các tổ chức xã hội được thành lập hoặc thừa nhận sự tồn tại và hoạt động của chúng, khuyến khích, tạo điều kiện cho việc thành lập và kiện toàn các tổ chức xã hội đặc biệt là việc thành lập các tổ chức xã hội trong các cơ quan NN.

- NN và các tổ chức xã hội còn giúp đỡ nhau trong việc giải quyết những mục tiêu, nhiệm vụ của mỗi tổ chức.

+ Điều này thể hiện ở sự tham gia của các tổ chức xã hội vào việc đề ra các kế hoạch, phương hướng phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của NN, đóng góp ý kiến vào dự thảo các văn bản pháp luật; tham gia vào một số hoạt động của các cơ quan NN, thực hiện một số nhiệm vụ cụ thể khi được các cơ quan NN ủy quyền; giáo dục hội viên tự giác thi hành pháp luật; tham gia tích cực vào các phong trào thi đua sản xuất, thực hành tiết kiệm và các phong trào văn hóa xã hội khác.

+ NN giúp đỡ các tổ chức xã hội về cơ sở vật chất, bảo vệ các hoạt động chính đáng của các tổ chức xã hội, phối hợp với các tổ chức xã hội trong việc giáo dục chính trị tư tưởng, đề cao kỷ luật lao động, thúc đẩy các phong trào thi đua. NN luôn tạo điều kiện để các tổ chức xã hội thực hiện có hiệu quả những mục tiêu của mình.

- NN và các tổ chức xã hội còn thực hiện sự kiểm tra giám sát lẫn nhau trong việc thực hiện pháp luật và đường lối chính sách của Đảng.

+ Các tổ chức xã hội luôn thực hiện sự kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan NN, các đại biểu dân cử, các công chức NN trong việc tuân theo pháp luật và đường lối chính sách của Đảng.

+ Về phần mình, NN tiến hành phê chuẩn điều lệ của các tổ chức xã hội, giám sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động của các tổ chức xã hội, giám sát việc tuân theo pháp luật của các tổ chức xã hội.

èè Quan hệ giữa NN và các tổ chức xã hội luôn đảm bảo nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, không can thiệp vào công việc thuộc nội bộ của mỗi tổ chức và phải luôn tôn trọng tính tự quản của các tổ chức xã hội. Tuy nhiên, quan hệ giữa NN với các tổ chức chính trị-xã hội khác nhau có những đặc điểm khác nhau phụ thuộc vào đặc điểm, vị trí, vai trò của mỗi tổ chức đó trong hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa.

CAÂU  16 -  Đổi mới hệ thống chính trị Việt Nam trong giai đoạn hiện nay

Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một tập hợp bao gồm Đảng cộng sản Việt Nam, NN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các tổ chức xã hội và đoàn thể quần chúng liên kết chặt chẽ với nhau dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng cộng sản Việt Nam, cùng thực hiện quyền lực nhân dân, quản lý và lãnh đạo xã hội vì lợi ích, hạnh phúc của nhàn dân.

Trong hệ thống chính trị, vai trò lãnh đạo thuộc về Đảng cộng sản Việt Nam, vai trò chủ yếu thuộc về NN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân là Mặt trận tổ quốc Việt Nam và các thành viên khác của mặt trận như Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, Đoàn thanh niên cộng sản HỒ Chí Minh, Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam và rất nhiều các hiệp hội khác.

Từ khi ra đời đến nay, hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã và đang lãnh đạo nhân dân ta từng bước xây dựng xã hội mới - xã hội xã hội chủ nghĩa. Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã trải qua nhiều sự thay đổi do những biến cố lịch sử của dân tộc, hiện đang trong quá trình đổi mới. Nhu cầu đổi mới hệ thống chính trị bắt nguồn từ những thay đổi to lớn của đất nước ta, của thế giới và của các nước xã hội chủ nghĩa.

* Các nhân tố nội tại dẫn đến sự cần thiết phải đổi mới hệ thống chính trị bao gồm:

- Nhu cầu chuyển đổi để phát triển của nền kinh tế đất nước buộc một số định chế chính trị liên quan phải có sự thay đổi.

 - Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong suốt quá trình phát triển đã mang lại những thành quả cách mạng to lớn. Tuy nhiên, trong điều kiện mới của sự phát triển đòi hỏi phải nâng cao tính năng động, sáng tạo hơn nữa vai trò lãnh đạo của Đảng.

- Nền kinh tế, trình độ khoa học kỹ thuật, trình độ dân trí của nhân dân đã tăng lên đáng kể so với trước đây. Chính vì vậy cách thức thực hiện chức năng lãnh đạo của Đảng, chức năng quản lý và chức năng giáo dục động viên của các tổ chức chính trị xã hội cấu thành nên hệ thống chính trị cần phải có những thay đổi.

* Các yếu tố quốc tế có tác động nhất định đến quá trình đổi mới hệ thống chính trị bao gồm:

- Xu thế hội nhập và hợp tác kinh tế quốc tế trên phạm vi toàn cầu, buộc Việt Nam phải thực hiện chính sách mở cửa, tăng cường hợp tác quốc tế, gia nhập các tổ chức quốc tế toàn cầu và khu vực cũng có sự tác động tới hệ thống chính trị hiện nay ở nước ta.

* Các yếu tố về hệ tư tưởng của sự cần thiết đổi mới hệ thống chính trị bao gồm:

- Sự đổi mới nhận thức của Đảng về chủ nghĩa xã hội, về thời kỳ quá độ tiến lên chủ nghĩa xã hội.

- Nền tảng tư tưởng của hệ thống chính trị vẫn là chủ nghĩa Mác-lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Trong hoàn cảnh mới, việc vận dụng các học thuyết của chủ nghĩa Mác-lênin và tư tưởng HỒ Chí Minh cần phải được đẩy lên một tầm cao sáng tạo mới.

Những hạn chế tồn tại HTCT nước ta hiện nay:

- Các cơ quan trong HTCT còn nhiều nhược điểm chưa đáp ứng tốt yêu cầu nhiệm vụ mới.

- Các cơ quan đảng, NN, đoàn thể mặt trận tổ quốc ở các cấp còn chồng chéo, trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ.

- Thẩm quyền, trách nhiệm của cá nhân, tổ chức, chưa thật rõ ràng.

- Tình trạng tham nhũng, quan liêu, lãnh phí chưa được đẩy lùi.

- Kỷ cương, kỷ luật chưa nghiêm.

Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế, khuyết điểm trên:

- Nhận thức của các ngành các cấp về quan điểm, nguyên tắc đổi mới kiện toàn tổ chức BMNN chưa đầy đủ, thiếu thống nhất.

- Chỉ đạo tổ chức thực hiện thiếu kiên quyết, còn nể nang, né tránh. Triển khai còn thiếu đồng bộ giữa coq quan đảng, cơ quan NN, MTTQ và các đoàn thể chính trị, XH.

- Chậm đổi mới phương pháp lãnh đạo của Đảng nhằm phát huy mabnhj mẽ vai trò chủ động, sáng tạo, tăng cường năng lực, hiệu quả hđộng của NN, MTTQ và các đoàn thể chính trị XH.

* Các nguyên tắc đổi mới HTCT:

Đổi mới hệ thống chính trị là một vấn đề khó khăn và phức tạp. Chính trị là lĩnh vực nhạy cảm, trong đó vấn đề quyền lực là yếu tố nhạy cảm nhất nên đổi mới hệ thống chính trị chắc chắn sẽ động chạm đến các vấn đề đó. Cùng với sự chuyển đổi của nền kinh tế đất nước, Đảng cộng sản Việt Nam chủ trương từng bước đổi mới hệ thống chính trị theo các nguyên tắc sau:

- Đổi mới hệ thống chính trị gắn liền với sự củng cố vai trò lãnh đạo của Đảng.

- Tăng cường hiệu lực của bộ máy NN, xây dựng NN PQ xã hội chủ nghĩa.

- Phát huy vai trò chủ động, tính độc lập của các tổ chức chính trị, đoàn thể xã hội cấu thành nên hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

- Duy trì ổn định chính trị, chống đa nguyên và diễn biến hòa bình.

- Khẳng định sự trung thành của hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa Việt Nam đối với chủ nghĩa Mác-lênin và tư tưởng HỒ Chí Minh.

Quan điểm đổi mới hệ thống chính trị của đảng ta:

- Việc đổi mới, kiện toàn tổ chức BM phải phù hợp với đặc điểm của HTCT nước ta, vận hành theo cơ chế đảng lãnh đạo, NN quản lý, nd làm chủ. Do một đảng duy nhất lãnh đạo, phù hợp với đặc điểm của nền KTTT XHCN hội nhập kinh tế quốc tế và xâu dựng NN PQ XHCN, giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của đảng.

- Kiện toàn tổ chức BM phải nhằm đảm bảo các cơ quan trong HTCT hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, tinh gọn, khắc phục tình trạng quan liêu, trùng lặp, chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ. phân định rõ chức năng nhiệm vụ, trách nhiệm của mỗi tổ chức, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cả HTCT.

- Kiện toàn tổ chức BM phải đảm bảo tính đồng bộ, hệ thống, bảo đảm sự lãnh đạo cảu đảng trong HTCT nước ta, vừa xây dựng các cơ quan của đảng vững mạnh, đủ sức thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, vừa phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức đảng và đảng viên trong các cơ quan nhà nước, MTTQ, đoàn thể chính trị XH.

- Đổi mới kiện toàn tổ chức bộ máy phải vừa kế thừa những thành quả và kình nghiệm đã đạt được, vừa đáp ứng yêu cầu của tiến trình đổi mới đất nước, hội nhập kinh tế quốc tế.

Việc kiện toàn và đổi mới hệ thống chính trị cần được tiến hành trước hết ở mỗi bộ phận trong hệ thống chính trị.

1. Đối với Đảng cộng sản Việt Nam:

Điều 4 Hiến páhp nước ta quy định vai trò lãnh đạo của ĐCSVN đối với nhà nứơc và xã hội. Vai trò đó đã được lịch sử và xã hội thừa nhận. Hiến pháp cũng quy định ở nứơc ta tất cả quyền lực thuộc về nhân dân, nhân dân sử dụng quyền lực thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp do nhân dân bầu ra và chịu rtách nhiệm trước nhân dân. Những nổ lực của đảng và NN ta chính là nhằm đề cao vai trò lãnh đạo của đảng và quyền lục của nhân dân. Phương hướng đổi mới tổ chức chính trị hiện nay, phải xuất phát từ căn cứ lý luận và thực tiễn để xác định. Trong cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quán độ lên CNXH viết : “Đảng lãnh đạo xã hội bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hứơng về chính sách và chủ trương công tác; bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức kiểm tra và bằng hành động gương mậu của đảng viên. Đảng giới thiệu những đảng viên ứu tú có đủ năng lực phẩm chất vào hoạt động trong các cơ quan lãnh đạo chính quyền và các đoàn thể. Đảng không làm thay việc của các tổ chức khác trong hệ thống chính trị.

Đảng với vai trò tiên phong của xã hội, vạch chính sách và chiến lược. Theo quan điểm của CN Mac-Lênin thì vai trò lãnh đạo của đảng trong hệ thống chính trị hệ thống chính trịrất quan trọng. Cho nên phải quan tâm xây dụng đảng về mọi mặt, phải phát huy tính tiên phong của đảng, phải giữ gìn sự đoàn kết thống nhất trong đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình. Phải thường xuyên củng cố những nguyên tắc tổ chức và sinh hoạt đảng. Với tư cách là đảng cầm quyền, đảng CS luôn xứng đáng là lãnh tụ chính trị, vững tay lái đưa con thuyền cách mạng qua những khúc quanh thử thách . Theo V.I. Lênin, có 3 lẻ thù chính mà người cộng sản phải kên quyết đấu tranh là: “tính kiêu ngạo cộnng sản, nạn mù chữ và nạn hối lộ”. Không chiến thắng 3 kẻ thù ấy, thì người cộng sản chẳng những đánh mất vai trò  cộng sản tiên phong mà con làm cho đảng bị suy thoái, thậm chí suy vong. Lời cảnh báo ấy của Lênin đến nay vẫn nguyên tính thời sự. . Lênin đòi hỏi đảng và mọi đảng viên phải dám nhìn nhận mọi sai lầm đã phạm phải, xem đó là một tiêu chuẩn của đảng viên nghiêm túc., một đảng có tinh thần trách nhiệm trước giai cấp và công nhân. Vận dụng tư tưởng của Lênin vào qúa trình đổi mới, đảng CSVN đã lãnh đạo đất nước vượt qua bao khó khăn thử  thách, đưa đất nước đi lên CNXH. Nhưng đảng ta cũng nghiêm túc chỉ ra tình trạng suy thoái của một bộ phận cán bộ, đảng viên về nhận thức chính trị tư tưởng, đạo đức, lối sống và  sự yếu kém của công tác tổ chức, hiệu lực và hiệu quã thấp của bộ máy quản lý. Tront tình hình ấy, đảng ta không tiến hành cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn đảng thì không nâng cao sức chiến đấu.

Bên cạnh đó, Đảng phải đối mặt với nhiều vấn đề như tệ tham nhũng, cửa quyền, xa rời quần chúng của một số đảng viên đã và đang làm suy yếu uy tín và vai trò lãnh đạo của Đảng.

Vì thế, đổi mới Đảng là khâu quan trọng. Đổi mới Đảng không phải là thay đổi bản chất của Đảng mà thay đổi phương pháp, hình thức lãnh đạo của Đảng. Những lĩnh vực mà Đảng cộng sản Việt Nam đang tiến hành đổi mới bao gồm:

- Nhận thức đúng vai trò lãnh đạo của Đảng. Lãnh đạo không phải là chỉ huy, là đứng trên tất cả. Vai trò lãnh đạo của Đảng trong thực tế đã bị không ít đảng viên hiểu sai dẫn đến những sự can thiệp không cần thiết, có khi thô bạo vào chức năng, hoạt động của các tổ chức khác, nhất là của NN. Vì vậy, đổi mới trong nhận thức về vai trò lãnh đạo của Đảng là một trong những hướng quan trọng của việc đổi mới Đảng.

- Xây dựng mối quan hệ thích hợp giữa Đảng với các tổ chức cấu thành hệ thống chính trị, nhất là quan hệ đối với NN.

- Công tác cán bộ là một lĩnh vực cũng cần được chú trọng. Thiếu chính sách cán bộ đúng đắn, khả năng lãnh đạo của Đảng sẽ bị suy giảm. "Đổi mới công tác cán bộ trước hết phải đổi mới quan niệm và phương pháp đánh giá, tuyển chọn, sử dụng và bố trí cán bộ, nhất là cán bộ chủ  chốt”.

- Đổi mới phương thức lãnh đạo cũng là lĩnh vực mà Đảng quan tâm. Chống bao biện làm thay, chống can thiệp vào hoạt động chức năng của các cơ quan NN, các đoàn thể xã hội. Đảng cần đổi mới phương thức lãnh đạo đối với NN bằng cách kịp thời đề ra các chủ trương, đường lối phát triển đất nước. và yêu cầu NN kịp thời thể chế hóa các đường lối, chủ trương này bằng pháp luật.

2. Đối với NN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam:

Quan điểm về vao trò trung tâm của NN do nhân dân quản lý phát từ quan điểm của CN M-Lênin coi hình thức cơ bản nhất của dân chủ đích thực là hình thức Nhà nuớc. Kinh nghiệm lịch sư đã chỉ ra rằng sẽ không có dânc hủ trên thực tế, nếu nền dân chủ đó không có những hình thức thủ tục và thiết chế về mặt NN  để biệu thị, để tổ chức và bảo đảm thực hiện quyền lực NN là quyền lực công khai và phổ biến được quy định trong pháp luật. Do đó, đề cao vao trò của nhà nứơc chính là đề cao các giá trị công bằng, phổ biến, là tăng cường các cơ sở pháp luật của cách thức tổ chức và hoạt động của nhà nứơc ghi nhận một cách công khai và dânc hủ mối quan hệ  qua lại giữa tất cả các thiết chế chính trị  hiện có. Cho nên tăng cường vao trò làm chủ của nhân dân thông qua nhà nứơc chính là con đường cơ bản nhất để bảo đảm sự ổn định chế độ chính trị trong mọi điều kiện.

Đối với các vi phạm quyền lực NN cần xem xét các hướng đổi mới trên cả 3 phạm vi quyền lập pháp, quyền hành pháp và quyền tư pháp.

Quyền lập pháp: cần tăng cường cơ chế đại diện khả năng và trách nhiệm đại diện. Đổi mới tổ chức các cơ quna quyền lực NN theo hướng tăng cường khả năng làm luật, giám sát việc tuân thủ hiến pháp và pháp luật.

Quyền hành pháp: cần tăng cường, đổi mớc sao cho việc quản lý và điều hành có hiệu quả cao và hệiu lực tập trung, chống phân tán quan liêu. Làm cho hệ thống hành pháp là một thể thống nhất có tính liên tục cao.

Quyền tư pháp: tăng cường những khả năng và bảo đảm để tăng cường hiệu quả xét xử, hiệu lực của các  quyết định và bản án. Nhất là tăng cường khả năng xét xử độc lập của TA; làm cho hệ  thống TA tiện lợi đối với nhận dân.

NN là khâu có ý nghĩa cực kỳ quan trọng đối với việc đổi mới hệ thống chính trị. Trong giai đoạn hiện nay, đổi mới NN trong giai đoạn hiện nay đồng nghĩa với việc xây dựng NN PQ xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân.

NN PQ là khái niệm trước đây bị coi là xa lạ với học thuyết về NN và pháp luật của các nước xã hội chủ nghĩa. Hiện nay, quan điểm về NN PQ được thừa nhận chính thức và Đảng ta khẳng định quyết tâm xây dựng NN PQ xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII đã khẳng định cần "tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, xây dựng NN PQ Việt Nam; quản lý xã hội bằng pháp luật đồng thời coi trọng, giáo dục nâng cao đạo đức”. Trên tinh thần đó Hiến pháp Việt Nam 1992 sửa đổi đã quy định: "NN Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là NN PQ xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Tất cả quyền lực NN thuộc về nhân dân mà nền lảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức" (Điều 2).

Khái niệm NN PQ có thể được xem xét dưới nhiều góc độ khác nhau. Với tư cách là một học thuyết, NN PQ là toàn bộ các quan điểm về vai trò thống trị của pháp luật trong toàn bộ hoạt động của NN. Tư tưởng về sự thống trị của pháp luật hay tư tưởng pháp trị không phải xa lạ với truyền thống lịch sử của đất nước ta. Tư tưởng về PQ cũng đã được Chủ tịch HỒ Chí Minh- người sáng lập ra Đảng cộng sản Việt Nam, NN Việt Nam xã hội chủ nghĩa đề cập cách đây 80 năm.

NN PQ với tư cách là một thể chế chính trị được hiểu như là một NN mà trong đó mọi hoạt động của các cơ quan NN, dù ở cấp cao nhất hay ở cấp thấp nhất, đều được thực hiện trên cơ sở của pháp luật. Lý luận về NN đưa ra nhiều đặc điểm khác nhau của NN PQ. Các đặc điểm đó bao gồm:

- Trong NN PQ, hiến pháp, pháp luật được sử dụng như là công cụ điều tiết chủ yếu đối với mọi quan hệ xã hội, nhất là các quan hệ xã hội có sự tham gia của NN.

- Pháp luật phải công khai, rõ ràng đối với mọi thành viên xã hội.

- Các cơ quan xét xử phải được tổ chức một cách độc lập được trao các quyền hạn xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật.

- Các cơ quan NN chỉ được làm những gì mà pháp luật cho phép.

- Giữa các cơ quan NN phải có sự phân định thẩm quyền và sự chế ước, giám sát lẫn nhau.

NN PQ xã hội chủ nghĩa Việt Nam mà Đảng ta đang xây dựng cũng có những đặc điểm tương tự. Tuy nhiên, do cơ sở kinh tế, xã hội của NN PQ Việt Nam có những điểm đặc trưng riêng nên những biểu hiện của một NN PQ được thể hiện trong NN PQ xã hội chủ nghĩa Việt Nam có khác hơn. Từ quan điểm của Đảng ta về NN PQ và thực tiễn xây dựng NN PQ Việt Nam xã hội chủ nghĩa chúng ta có thể rút ra những đặc điểm sau đây:

- NN PQ xã hội chủ nghĩa Việt Nam có hệ thống pháp luật được xây dựng trên nền tảng các chủ trương, đường lối chính sách của Đảng cộng sản Việt Nam. Pháp luật của NN PQ Việt Nam xã hội chủ nghĩa phản ánh lợi ích của đa số, tức của quần chúng nhân dân.

- Khác với NN PQ tư sản, trong NN PQ xã hội chủ nghĩa Việt Nam không có sự phân lập quyền lực NN và đối trọng lẫn nhau giữa các cơ quan quyền lực. Quyền lực trong NN PQ xã hội chủ nghĩa là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan NN trong việc thực hiện các quyền hành pháp, lập pháp, tư pháp. Nguyên tắc tập trung dân chủ được quán triệt trong việc quy định chức năng nhiệm vụ và quyền hạn của các cơ quan NN. Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân và cũng là cơ quan quyền lực NN cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

- Các cơ quan xét xử của NN PQ Việt Nam được tổ chức theo nguyên tắc thẩm phán độc lập xét xử và chỉ tuân theo pháp luật. Dấu hiệu này của NN PQ xã hội chủ nghĩa về cơ bản cũng giống biểu hiện của NN PQ nói chung. Để có hệ thống cơ quan xét xử độc lập, Đảng và NN ta đã hên tục đổi mới hệ thống tư pháp. Thành công đáng chú ý nhất là việc chuyển thẩm phán từ chế độ bầu sang chế độ bổ nhiệm, nâng cao thẩm quyền của tòa án cấp sơ thẩm, hoàn thiện các thủ tục tố tụng. Trong hệ thống cơ quan xét xử của NN PQ xã hội chủ nghĩa Việt Nam, ngay cả trong lĩnh vực tư pháp, NN vẫn tìm cách đảm bảo việc thực hiện quyền lực nhân dân. Bên cạnh các thẩm phán được bổ nhiệm , trong các phiên tòa còn có sự tham gia của các hội thẩm nhân dân do các cơ quan dân cử bầu ra. Các thẩm phán và hội thẩm nhân dân bình đẳng và ngang quyền nhau khi xét xử. Các chế định khác liên quan tới việc đảm bảo chất lượng xét xử của tòa án cũng được NN PQ xã hội chủ nghĩa Việt Nam đặc biệt quan tâm.

Để thực sự xây dựng được một NN PQ cần không ngừng cải cách và hoàn thiện bộ máy NN. Các cơ quan NN phải có sự phân công hợp lý đồng thời phải đảm bảo sự hợp tác và phối hợp chặt chẽ, thống nhất với nhau trong việc thực hiện quyền lực NN. Việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa phải được chú trọng đặc biệt.

3. Đối với các tổ chức, đoàn thể xã hội:

Các tổ chức, đoàn thể xã hội cũng cần phải có những thay đổi về chất trong tổ chức và hoạt động của mình. Trong những thập kỷ vừa qua, do hoạt động trong cơ chế bao cấp nên tính chủ động, sáng tạo của các tổ chức chính trị-xã hội bị hạn chế nhiều. Các hình thức hoạt động của chúng đơn điệu ít có sức thuyết phục, khả năng vận động quần chúng chưa cao ... Vì vậy, đổi mới tổ chức và hoạt động của các tổ chức chính trị-xã hội, các đoàn thể quần chúng là một yêu cầu cần thiết. Các tổ chức chính trị, xã hội, đoàn thể quần chúng cấu thành nên hệ thòng chính trị cần đổi mới theo các phương thức sau:

- Đa dạng hóa các hoạt động nhằm lôi cuốn các thành viên và quần chúng tham gia.

- Đẩy mạnh công tác giáo dục tư tưởng- chính trị để làm cho các tổ chức chính trị-xã hội đều quyết tâm phấn đấu vì một mục tiêu thống nhất là "xây dựng nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, dốc lập, dân chủ và giàu mạnh".

- Các tổ chức chính trị-xã hội trong hoạt động của mình phải hướng về cơ sở, coi cơ sở là địa bàn hoạt động chính.

- Phát huy tính chủ động và sáng tạo của mình trong mọi lĩnh vực, khắc phục tình dạng ỷ lại Đảng, ỷ lại NN.

Là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, các tổ chức chính trị- xã hội phải luôn phát huy truyền thống đoàn kết toàn dân, tăng cường sự nhất trí về chính trị và tinh thần trong nhân dân, tham gia xây dựng và củng có chính quyền nhân dân, cùng NN chăm lo và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân, động viên nhân dân thực hiện quyền làm chủ, nghiêm chỉnh thi hành Hiến pháp và pháp luật, giám sát hoạt động của cơ quan NN, đại biểu dân cử và cán bộ, công chức NN. Đi đôi với việc kiện toàn, đổi mới mỗi bộ phận, mỗi đơn vị cơ sở cần đổi mới mối quan hệ giữa các bộ phận trong hệ thống chính trị theo hướng tạo ra môi trường lành mạnh để thúc đẩy quá trình dân chủ hóa xã hội. Cần xác định rõ các mối quan hệ, các chức năng, nhiệm vụ để tránh tình trạng bao biện, làm thay công việc của nhau, tình trạng lộng quyền, lạm quyền, vi phạm dân chủ.

Trong quá trình đổi mới hệ thống chính trị ở nước ta cần cởi mở, tiếp thu có chọn lọc những giá trị văn minh của hệ thống chính trị của các nước khác, hòa nhập với thế giới để tăng cường các nguồn tiềm lực của đất nước hướng tới mục tiêu:

+ ổn định chính trị;

+ Phát triển kinh tế - xã hội;

+ Tăng mức sống, điều kiện sống cho nhân dân, thực hiện công bằng xã hội;

+ Phát huy được sức mạnh to lớn của con người, của nhân dân lao động trong khối đại đoàn kết toàn dân, đưa đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội.

6. Phát huy quan hệ giữa đảng, NN và các đoàn thể trong hệ thống chính rtị nhằm phát huy dân chủ và bảo đảm các quyền công dân.

- Trong cơ cấu tổ chức của hệ thống chính trị, mặt trận và các đoàn thể quần chúng là cầu nối giữa đảng, NN  với nhân dân. về thực chất Mặt trận tổ quốc Việt Nam là liên minh chính trị, một tố chức liên hiệp tự nguyện của các đoàn thể nhân dân và các cá nhân tiêu biểu của các giai cấp, các tầng lớp xã hội, các dân tộc, tôn giáo; là tổ chức đại diện cho ý chí đại đoàn kết và nguyện vọng chân chính của nhân dân; nơi tập trung trí tuệ của người Việt Nam yêu nước, nơi thống nhất hành động của các tổ chức thành viên, phối hợp với chính quyền thực hiện dân chủ, chăm lo bảo vệ quyền lợi chính đáng của các tầng lớp nhân dân; giám sát, bảo vệ, tham gia xây dựng NN, quản lý xã hội.

- Các đoàn thể quần chúng dưói sự lãnh đạo của đảng công sản Việt Nam đều mang tính cách mạng, ra đời và đi sát phong trào đấu tranh của quần chúng. Qua thực tiễn hoạt động, để phát huy có hiệu quả vai trò của các đoàn thể quần chúng có thể rút ra một  số vấn đề như:

+ Đảng phải có đường lối đúng; các đoàn thể phải vừa tập hợp lực lượng rộng rãi, vừa có nòn cốt chắc chắn, tránh rơi vào tình trạng cực đoan hay hẹp hòi, cô độc hay mở rộng tràn lan không cần thiết; các đoàn thẩ phải có hình thức hoạt động đa dạng, gắn tính chính trị với tính xã hội.

+ Đào tạo và biết sử dụng đội ngũ cán bộ phong trào tốt; quan tâm tới các đàon thể đảng, lãnh đạo song không bao biện làm thay, nhưng cũng không buông lỏng, không tăng cường kiểm tra, giám sát. đảng chỉ rõ một trong những nguyên nhân chủ quan  khiến cho hệ thống chính trị kém hiệu qủa là việc giải quyết không tốt mối quan hệ giữa đảng, NN và các đoàn thể. Đó là khuynh hứơng thụ động, trông chờ vào các cấp uỷ đảng của các đoàn thể. Điều này, trước hết là lỗi của các cấp uỷ không nhận thức và mạnh dạn khuyến khích tính năng động, sáng tạo của đội ngũ cán bộ đoàn thể.

Mặt trận tố quốc có vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống chính trị từ cấp Trung ương đến cơ sở; là tổ chức bao gồm các tổ chức chính trị- xã hội, các nhân sỹ trí thức; có chức năng tham chính, tham nghị và giám sát. Mặt trận tổ quốc chỉ có thành viên mà không có hội viên, có vai trò đoàn kết nhân dân, chăm lo đời sống vật chất c ủa các thành viên, thực hiện dân chủ và đội mới xã hội, thực thi quyền và nghĩa vụ công dân, thắt chặt mối quan hệ giữa đảng, NN và nhân dân. Đoàn kết nhân dân là một trong những động lực chủ yếu để thực hiện các mục tiêu kinh tế- xã hội.

CHUYÊN ĐỀ 6: NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN

Câu 17: VẤN ĐỀ XÂY DỰNG NN PQ XHCN và Ở VIỆT NAM

1. Khái niệm NN pháp quyền.

NN pháp quyền không phải là vấn đề hoàn toàn mới lạ, mà là một phạm trù có nguồn gốc lịch sử tư tưởng từ xa xưa. Sự ra đời và phát triển của tư tưởng: “NN PQ” gắn liền với sự ra đời và phát triển của tư tưởng dân chủ, loại trừ sự chuyên quyền, độc đoán, vô chính phủ, vô pháp luật. NN PQ không phải là kiểu NN mà là sản phẩm của xã hội phát triển đến một giai đoạn nhất định.

Trong lich sử, tư tưởng NNPQ đã được hình thành từ rất sớm với các đại biểu như: Xô lông, Heraclit, platon, Arixtot…, J Can tơ, Gion Loc cơ, G.G Rut Xo…nhưng không có quan điểm thống nhất.

Tại Việt Nam, khái niệm NNPQ được đặt ra trong quá trình xây dựng NN XHCN. Hội thảo về NN PQ của các nước cùng sử dụng tiếng Pháp, tháng 9 năm 1991, đã đưa ra các quan điểm: NN PQ là NN mà ở đó quyền và nghĩa vụ của tất cả và của mỗi người được pháp luật ghi nhận và bảo hộ; NN đề ra pluật đồng thời phải tuân thủ pháp luật, tự đặt cho mình và các thiết chế của mình trong khuôn khổ pluật...

Tại bài viết về “Xây dựng NN PQ XHCN của dân, do dân và vì dân” Chủ tịch nước Trần Đức Lương viết: NN PQ là NN quản lý xã hội theo pluật và đề cao quyền con người, quyền công dân.

Theo Hội thảo: "Những vấn đề lý luận cơ bản về NN PQ XHCN của dân, do dân và vì dân ở Việt Nam" tổ chức tại Hà Nội 2002 thì: Khi nói đến NN PQ là nói đến một phương thức tổ chức quyền lực NN. Ở đó pháp luật là cơ sở cho việc tổ chức tốt nhất quyền lực NN.

Như vậy, Khái niệm NN PQ có nhiều cách tiếp cận khác nhau, nhưng chung quy lại NN PQ là khái niệm bao hàm những nội dung rất phong phú, chứa đựng những đặc trưng, những mặt cơ bản, ghi nhận một trạng thái phát triển, một trình độ phát triển của NN và tiến bộ xã hội.

NN PQ hiểu chung nhất là NN được tổ chức và hoạt động trên cơ sở pháp luật, trong đó mọi chủ thể (kể cả NN) đều phải tuân thủ nghiêm chỉnh pháp luật – và có một hệ thống pháp luật có tính phổ biến cao (đề cao tính tối cao của Hiến pháp và luật), phù hợp với ý chí, thể hiện đầy đủ những giá trị cao cả nhất của xã hội, của con người, có khả năng thúc đẩy tiến bộ xã hội.

3. Các dấu hiệu, đặc trưng cơ bản của NN PQ gồm:

NN PQ là NN bảo đảm và bảo vệ vững chắc các quyền của tất cả những người tham gia các quan hệ pháp luật bằng cơ chế hữu hiệu. NN PQ là NN mà quyền lực NN được tổ chức theo nguyên tắc phân công quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp để thực hiện chức năng kiêm tra giám sát, hoạt động quyền lực nhằm chống sự lộng quyền, lạm quyền xâm hại đến lợi ích hợp pháp của công dân từ phía NN.

          - NN mà quyền lực thuộc về nhân dân. 

          - NN PQ là NN đảm bảo tính tối cao của pháp luật, trong đó pháp luật là ý chí chung của nhân dân. Tính tối cao của pháp luật thể hiện trên hai phương diện:

+ Nhà nước, các cơ quan nhà nước cũng như đội ngũ viên chức nhà nước bị ràng buộc bới pháp luật tức là mọi hoạt động của cơ quan nhà nước, cán bộ công chức nhà nước trên cơ sở các quy định của pháp luật. Đây là nguyên tắc có tính Hiến định. Điều 12 Hiến pháp quy định: “Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật, không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa.Các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, đơn vị vũ trang nhân dân và mọi công dân phải nghiêm chỉnh chấp hành Hiến pháp, pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống các tội phạm, các vi phạm Hiến pháp và pháp luật.Mọi hành động xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tập thể và của công dân đều bị xử lý theo pháp luật.”

Ví duï: NN ta hieän nay ñang quan taâm xoùa boû cô cheá xin - cho gay neân baát bình ñaúng. Hay Trong luaät toá tuïng HS thì khi coù caên cöù cho raèng coù daáu hieäu cuûa toäi phaïm xaûy ra môùi ñöôïc pheùp ra quyeát ñònh khôûi toá vuï aùn.

            + Nhà nước pháp quyền là nhà nước mà trong đó các đạo luật điều chỉnh các quan hệ xã hội quan trọng nhất, đồng thời đảm bảo tính tối cao của luật và các văn bản quy phạm khác. Trong xã hội có nhiều quan hệ xã hội khác nhau được điều chỉnh bởi các quy phạm khác nhau như các quy phạm đạo đức, phong tục tập quán tuy nhiên nhà nước chỉ điều chỉnh các quan hệ cần thiết và đối với những quan hệ cần thiết phải điều chỉnh NN cần phải ban hành luật, tạo ra được hành lang pháp lý cần thiết cho hoạt động của con người, xác định đung sai và trách nhiệm pháp lý khi có hành vi vi phạm.Hiện nay, NN ta mới có trên 200 đạo luật, trong quá trình xây dựng NN pháp quyền chúng ta cần ban hành thêm nhiều đạo luật nữa để điều chỉnh các quan hệ xã hội cần thiết.

Ví duï: Vieäc baûo veä nguoàn nöôùc, tröôùc ñaây chöa ñöôïc PL quan taâm daãn ñeán nagyø caøng nghieâm troïng, nay phaûi quan taâm hôn baèng Phaùp luaät. Do ñoù, ta phaûi khoâng ngöøng hoaøn thieän boä maùy PL.

            - Nhà nước pháp quyền là nhà nước thể hiện sự quan tâm thường xuyên về việc mở rộng và làm phong phú thêm các quyền và tự do con người. Trong nhà nước PQ, quyền tự do con người ngày càng mở rộng hơn, ngày càng được đảm bảo trên thực tế.

Ví dụ: quyền tự do cá nhân, quyền tự do chính trị. Nhà nước ban hành và tạo điều kiện để thực hiện quyền đó. Hiến pháp quy đinh quyền khiếu nại tố cáo, và để đảm bảo thực hiện trên thực tế NN ban hành Luật Khiếu nại tố cáo. Ngoài ra còn có các quyền về kinh tế, văn hóa, xã hội…

            - Mối quan hệ hữu cơ giữa công dân và nhà nước là bình dẳng: công dân không chỉ chịu trách nhiệm trước nhà nước mà Nhà nước và đội ngũ cán bộ công chức của mình cũng chịu trách nhiệm trước nhà nước.

            - Nhà nước pháp quyền đó là nhà nước mà quyền lực nhà nước được tổ chức phân công một cách rành mạch trong thực hiện ba quyền lập pháp hành pháp, tư pháp. Nhà nước pháp quyền chúng ta xây dựng không tam quyền phân lập mà được phân công rành mạch, quyền lực nhà nước tập trung vào tay nhân dân mà đại biểu cho quyền lực đó là Quốc Hội. Các cơ quan thực hiện các quyền khác nhau trên cơ sở phân công để tranhs chống chéo, đùn đẩy trách nhiệm trong quá trình thực hiện.

  Xét trong cả chiều dài lịch sử của sự phát triển tư tưởng về NN PQ cho thấy những đặc trưng của NN PQ thể hiện những tư tưởng, quan niệm tiến bộ trong quá trình tìm tòi hình thức tổ chức, hoạt động của quyền lực công cộng trong một “xã hội công dân” thay thế “xã hội thần dân”.

- Tư pháp độc lập.

- Tôn trọng luật pháp quốc tế và tập quán quốc tế (sống hòa đồng, thực hiện tốt những cam kết).

Trong điều kiện đổi mới hiện nay, xây dựng NN PQ XHCN Việt Nam thực sự là xây dựng NN của dân, do dân và vì dân, dựa trên khối đoàn kết dân tộc mà nền tảng là liên minh giai cấp công nhân - nông dân - trí thức do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Trong đó:

Thứ nhất, NN quản lý xhội bằng pluật, tăng cường pháp chế, xử lý nghiêm minh, kịp thời mọi vi phạm pháp luật nhằm thực hiện và bảo vệ được các quyền tự do dân chủ và lợi ích hợp pháp của nhân dân, ngăn ngừa sự tuỳ tiện từ phía cơ quan NN, cán bộ, công chức NN, ngăn ngừa hiện tượng dân chủ cực đoan, vô kỷ luật, kỷ cương, bảo đảm hiệu lực và hiệu quả hoạt động của NN.

Thứ hai, NN mà mọi cơ quan NN, các tổ chức, kể cả tổ chức Đảng, cán bộ, công chức đều phải hoạt động theo pháp luật, tuân thủ pháp luật, chịu trách nhiệm trước nhân dân về các hoạt động của mình. Mọi công dân đều có nghĩa vụ chấp hành Hiến pháp và pháp luật.

. Phương hướng xây dựng NN PQ Việt Nam XHCN.

Văn kiên đại hội Đảng X: “Nhà nước ta là Nhà nước PQ xã hội chủ nghĩa. Cần xây dựng cơ chế vận hành của Nhà nước, bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng tính cụ thể, khả thi của các quy định trong văn bản pháp luật. Xây dựng và hoàn thiện thể chế giám sát, kiểm tra tính hợp hiến và hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền.

Theo phương hướng đó, tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, của Chính phủ, của các cơ quan tư pháp, đẩy mạnh cải cách hành chính và cải cách tư pháp, tăng cường hiệu lực và hiệu quả các hoạt động lập pháp, hành pháp và tư pháp. Nâng cao chất lượng hoạt động của hội đồng nhân dân và uỷ ban nhân dân các cấp”.

Trên cơ sở đó, có thể xác định, để hoàn thiện nhà nước pháp quyền trong giai đoạn hiện nay thì phải:

Ø Một là, xây dựng cơ chế vận hành của NN pháp quyền XHCN, bảo đảm nguyên tắc tất cả quyền lực NN đều thuộc về nhân dân; quyền lực NN là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan trong việc t/h quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.

- Hoàn thiện hệ thống PL, tăng tính cụ thể, khả thi của các quy định trong văn bản PL.

- Xây dựng và hoàn thiện cơ chế kiểm tra, giám sát tính hợp hiến và hợp pháp trong các hoạt động và quyết định của các cơ quan công quyền.

Caàn phaûi Thieát laäp caùc CQNN caàn thieát, baõi boû caùc cô quan khoâng caàn, phöông thöùc thöïc hieän chöùc naêng cuûa mình phaûi phuø hôïp vôùi thöïc teá. Ví duï ta ñang baøn veà phöông thöùc QLGD vaø CTPN, trong tieán trình ñoù Traïi giam chuyeån giao veà Boä tö phaùp theo chheá ñoä daân söï, việc phân chia các cơ quan trong lực lượng CAND.

Ø Hai là, tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội.

- Hoàn thiện cơ chế bầu cử nhằm nâng cao chất lượng đại biểu Quốc hội; tăng hợp lý số lượng đại biểu chuyên trách, phát huy tết hơn vai trò của đại biểu và đoàn đại biểu Quốc hội.

- Tổ chức lại một số ủy ban của Quốc hội.

- Đổi mới hơn nữa quy trình xây dựng luật, giảm mạnh việc ban hành pháp lệnh.

- T/h tất hơn nhiệm vụ quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước và chức năng giám sát tối cao.

Ø Ba là, đẩy mạnh cải cách hành chính, đổi mới tổ chức và hoạt động của Chính phủ theo hướng xây dựng hệ thống cơ quan hành pháp thống nhất, thông suốt, hiện đại.

- Luật hóa cơ cấu, tổ chức của Chính phủ; tổ chức bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực, bảo đảm tinh gọn và hợp lý.

- Phân cấp mạnh, giao quyền chủ động hơn nữa cho chính quyền địa phương, nhất là trong việc quyết định về ngân sách, tài chính, đầu tư, nguồn nhân lực, t/h nghĩa vụ tài chính đối với Trung ương.

Ø Bốn là, xây dựng hệ thống cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con người.

- Đẩy mạnh việc t/h Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.

- Cải cách tư pháp khẩn trương, đồng bộ; lấy cải cách hoạt động xét xử làm trọng tâm; t/h cơ chế công tố gắn với hoạt động điều tra.

- Xây dựng cơ chế phán quyết về những vi phạm Hiến pháp trong hoạt động tập pháp, hành pháp và tư pháp.

Ø Năm là, nâng cao chất lượng hoạt động của hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân, bảo đảm quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương trong phạm vi được phân cấp.

- Phát huy vai trò giám sát của hội đồng nhân dân.

- Tổ chức hợp lý chính quyền địa phương, phân định lại thẩm quyền đối với chính quyền ở nông thôn, đô thị, hải đảo.

Ø Sáu là, t/h các giải pháp nhằm chấn chỉnh bộ máy và quy chế hoạt động của cơ quan, cán bộ, công chức.

- Cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức và đào tạo, bồi dưỡng theo yêu cầu nâng cao chất lượng cả về năng lực và phẩm chất đạo đức.

- T/h chế độ trách nhiệm trong đề cử, bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo theo hướng cấp trưởng giới thiệu cấp phó, cấp sử dụng trực tiếp giới thiệu để cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định.

- Có cơ chế đưa ra khỏi bộ máy NN những công chức không xứng đáng, kém phẩm chất và năng lực.

            Ø Bảy  là, Đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí

            - Khẩn trương và nghiêm chỉnh thực hiện đồng bộ Luật phòng chống tham nhũng, luật thực hành tiết kiệm chogn61 lạng phí. Bổ sung, hoàn thiện luật khiếu nại và tố cáo.

            - Xử lý kiên quyết, kịp thời, công khai người tham nhũng bất kể ở vị trí nào, đương chức hay đã nghĩ hưu, tịch thu, sung công tài sản có nguôn gốc từ tham nhũng, Xử lý nghiêm theo kỹ luật Đảng và pháp luật NN những người bao che cho tham nhũng, cố tình ngăn cản việc chống tham nhũng hoặc lợi dụng việc tố cáo tham nhũng để vu khôn, làm hại người khác, gây mất đoàn kết nội bộ. Có cơ chế khuyến khích và bảo vệ những người tích cực đấu tranhchong61 tham nhũng, tiêu cực. Biểu dương và nhân rộng những gương cần, kiệm, liêm, chính.

            - Hoàn thiện cơ chế dân chủ, thực hiện tốt quy chế dân chủ ở cô sở; phát huy vai trò của cơ quan dân cử, của Mặt trận tổ quốc, các tổ chức chính trị-xã hội và của nhân dân trong việc giám sát cán bộ, công chức và cơ quan công quyền; phát hiện đấu tranh các hành vi tham nhũng. Đẩy mạnh việc hợp tác quốc tế về phòng, chống tham nhũng.

            - Các cấp ủy và tổ chức Đảng, các cơ quan NN, các đoàn thể nhân dân, cán bộ lãnh đạo, trước hết là lãnh đạo cấp cao, phải trực tiếp tham gia và đi đầu trong việc phòng, chống tham nhũng, lạm phát.

Ø  Tám là, Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với NN.

Trong điều kiện Đảng cầm quyền, đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng đối với NN là yêu cầu cấp bách. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với NN là bảo đảm cho việc giữ vững bản chất XHCN của NN và cho sự thành công của quá trình xây dựng NN PQ XHCN Việt Nam.

Trong quá trình hiện nay sự lãnh đạo của Đảng đối với NN thể hiện ở việc đề ra chủ trương, đường lối và các chính sách lớn địnhhướng cho sự phát triển trong từng thời kỳ; lãnh đạo NN thực thi Hiến pháp, pháp luật; xây dựng bộ máy NN tinh gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả; xây dưng đội ngũ cán bộ, công chức có phẩm chất, có trí tuệ, trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng; kiểm tra việc quán triệt và tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương của đảng, pháp luật của NN; củng cố nâng cao chất lượng và hoạt động của các tổ chức đảng và đảng viên trong bộ máy NN.

LIKE and Share this article: :